Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Füzuli Bayat, f.ü.e.d., AMEA Folklor İnstitutu, şöbə müdiri fuzulibayat@yahoo.com
- Açar sözlər
- Ключевые слова
- Key words
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 79 79 Füzuli Bayat, f.ü.e.d., AMEA Folklor İnstitutu, şöbə müdiri fuzulibayat@yahoo.com SÖZLÜ ƏNƏNƏDƏ YAŞAYAN YAXIN TARİX Özət Sözdə yaşayaraq şifahi yolla sonrakı nəsillərə ötürülən tarixi hadisələr sözlü tarix adı ilə yeni bir elm sahəsinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Xüsusən, yaxın tarixi olaylarla bağlı yaddaşlarda qalan və ənənədə formalaşan, variantlaşan, bir sözlə folklorlaşan materialların öyrənilməsi tarix bilincinin, aidiyyat bilincinin təməl qaynağıdır. Tarix və folklor dedikdə məhz sosiologiyanın, antropologiyanın, folklorşünaslığın ortaq məhsulu olan sözdə var olan, qəhrəmanının xalq və sadə insanlardan ibarət olduğu bir elm sahəsi nəzərdə tutulur. Başlanğıcdan bugünə qədər tarix folklor materiallarında - əfsanələrdə, mənkabələrdə, dastanlarda, atalar sözlərində, bayatılarda və s. yaşadılımışdır. Bu yazıda folklorlaşan yaxın tarix və onun qəhrəmanları araşdırılmaqla bu yeni elm sahəsinin nəzəri problemlərinə də toxunulmuşdur. Açar sözlər: yaxın tarix, folklorlaşma prosesi, tarixi bilinc Резюме Исторические события, живущие в слове, передающиеся устным путём будущим поколениям способствовали созданию новой науки под названием словесная история. Особенно материалы связанные с ближайшими историческими событиями, оставшиесяя в сознаниях людей, сформированные традициями, одним словом, изучение фольклорных материалов является основой для исторических знаний. Говоря, фольклор и история имеется ввиду наука связывающая социологию, антропологию, фольклористику. С самого начала и по сегодняшний день история создается в фольклорных материалах – в легендах, дастанах, пословицах, баяты. В этой статье исследуется ближайшая история и её герои. Ключевые слова: ближайшая история, процесс фольклоризма, исто- рический знаток Summary Historical events that passing the future generations with an oral way which lived in a word has caused forming a new science sphere named by history in a word. Especially, the learning of materials which are folklore dealing with the historical events and remained in minds, formed in tradition and being variation is a basic source of history knowledge. When we talk about the history and folklore we mean the science sphere which is the common production of sociology, PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 80 80 anthropology, folkloristic and the science which its hero consists of folk and pure people. From beginning till today history has lived in folklore materials ─ legends, ancient sources, proverbs, bayaties and so on. In this article searching the nearest history and its heroes the theoretical problems of this new science sphere are studied. Key words: the nearest history, the process of being folklore, historical knowledge. * * * İnsanlıq tarixi yaşının otuz min ildən artıq olmasına bax-mayaraq, ilk yazıya təqribən altı min il bundan əvvəl keçmişdir. Bu qədər zaman içində tarixi təcrübə, mənəvi mədəniyyət mirası yalnız sözlü şəkildə yaşamış, şifahi ötürmə yolu ilə varlığını qorumağa çalışmışdır. Yazının kəşfindən sonra da sözlü kültür uzun müddət hakim mövqeyini qorumuş, yazı ilə bərabər tarix bilincini yaşatmışdır. Zaman dəyişsə də, insanlıq yeni bir çağa girsə də söz hər zaman birləşdirici ünsür kimi varlığını qoruya bilmişdir. W. Ongun da yazdığı kimi bu gün danışılan 3000- qədər dildən sadəcə yetmiş səkkizinin ədəbiyyat yaratdığı və yüzlərcə dilin isə əlifbasının belə olmadığı bir həqiqətdir. 1 Tarix boyunca hər cür sosial, siyasi, iqtisadi və insani hadisələr sözlü şəkildə folklor məhsulu kimi yaşadılmış, bunlardan bəziləri rəsmi tarixin yazılmasına kömək etmişdir. Ancaq ilk tarixi qeydin düşüldüyü vaxtdan bugünə qədər sözlü tarix materiallarının rolu böyük olsa da o bir elm sahəsi kimi son zamanlarda ortaya çıxmışdır. Şifahi şəkildə yaşayan yaxın tarixi olaylar bir elm sahəsi kimi son altmış ilin məhsulu olduğundan bu problemlə inkişaf etmiş ölkələrin tarixçiləri, sosioloqları və folklorçuları məşğul olurlar. Əslində sözlü mədəniyyəti daha çox inkişaf etmiş türk xalqlarında yaxın keçmişlə bağlı bu mətnlər tarixin yazılmasında və folklorun qurğulanmasında önəmli rol oynamalı idi. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, türk xalqları, Azərbaycan xüsusilə rəsmi tarixin yazılmasında sözlü tarix materiallarına müraciət etməmişdir. Yaxın tarixlə bağlı çox sayda sözlü tarix anlatıları, xatirələr, şahidlərin ifadələri diqqətə alınmamış, XIX, XX yüzilin tarixi yaddaşlarda var olan tarixsiz yazılmışdır. Sözlü tarix, xüsusilə 1960-cı illərdən etibarən rəsmi tarix sənədlərinə əlavə olaraq yaşayan fərdlərin yaddaşa söykənən hekayələrini, sıravi insanların gündəlik həyatı və özəlligini tarixin araşdırma sahəsinə daxil etmə vasitəsiylə formalaşan və yazıya alma texnologiya- larının inkişafıyla da dəstəklənən elmlərarası bir elm sahəsi və araşdırma üsulu kimi ortaya şıxmışdır. Doğrudur rəsmi bir araşdırma sahəsi kimi 60-cı illərdən gündəmə gəlsə də yazının ilk yarandığı gündən sözlü tarix olmuşdur və yazılı tarixin yaranmasında mühim rol oynamışdır. Tarixin atası adlandırılan Heredotos da tarix kitabını yazarkən bilgiləri xalqların əfsanə, mif, hekayə şəklində yaşayan sözlü tarixindən almışdır. Şifahi şəkildə yaşayan tarix bilgisi həm Herodotun tarixi 1 Ong W., Sözlü ve yazılı kültür. Sözün teknolijileşmesi (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul, 1995, s.14 PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|