Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 130 130 Çünki bu mülahizələr son dövrlərdə xalq qəhrəmanı haqqında dolaşan mübahisələrə son qoymaq, düşünülmüş və düşünülməmiş mədəni arenaya gətirilmiş yazıları sonuclamaq üçün əvəzsiz mənbədir. Müəllif burada daha çox tarixçi, tarixi faktlara bələd bir ziyalı kimi görünür. Onun təhlilləri, gəldiyi qənaətlər özlüyündə son dövr tarixi araşdırmalar üçün də gərəkli ola bilər. «Qaçaq Nəbinin dövrü», «Azərbaycan məmləkətində torpaq xüsusiyyəti olubmu», «Xanlığın zühuru», «Xan olmaq uğrunda cinayətlər», «Qarabağ xanlığının mənşəyi və təşkili», «Ağalar, bəylər və bu kimilərin zühuru» başlıqları altında verilənlər tariximizin mühüm bir hissəsini, onun bir sıra maraqlı tərəflərini öyrənmək baxımından mənbə kimi diqqəti cəlb edir. «Azərbaycanın iqtisadi coğrafiyası»nı yazmış iqtisadçı Məhəmməd Həsən Baharlı ilə torpaq mülkiyyəti barədə fikir ayrılıqları özü maraqlı problemlərə yol açır. B.Behcət bu məsələlər fonunda yazır: «Nadir şah istədiyi adamlara torpaq və mülk bağışlamaqda çox səxavətli olmuşdur. Buna bir şahid olaraq onun bir fərmanını qeyd etmək lazımdır. Farsca yazılmış bu fərmanı mən şəxsən oxumuşam, fərman o zaman Nadir şahın sərkərdələrindən biri olan Fətəli xan Çərxçibaşıya verilmişdir. Fərmanın məzmunundan aydın olur ki, Nadir şah Staypanı, Püsyanı, Bərgüşadı və Qapanatı Fətəli xan Çərxçibaşıya «at arpası» olaraq vermişdir. Fətəli xan Çərxçibaşıya «at arpası» müqabilində verilən bu yerlər Qarabağda sabiq Zəngəzur qəzasının bütün hissələri, Sisyan, Zəngəzurda Qara Kilsə rayonunun bütün torpağı aiddir. Bu Sisyan Şura Azərbaycanında Qubadlı və Laçın rayonlarının əhalisinin yaşadığı hissəsidir. Bərgüşad Qubadlı rayonu içərisindən axmaqda olan böyük Bərgüşad çayı boyunca yaşayan türk kəndlərinin yerləridir» (1, 29). Bunlar Azərbaycandakı mülkiyyət məsələsinin bir istiqamətdə ümumi mənzərəsini səciyyə- ləndirirsə, digər istiqamətdə hökmdarların müqtədirliyinin faktı kimi təsir bağışlayır. Və son olaraq etirazlara, narazılıqlara gətirib çıxarır. Elə üsyanlar, qarşıdurmalar da məhz bu cür vəziyyətlərin nəticəsi idi ki, davamlı olaraq yaşanırdı. Burada vurğulan- malı bir başqa məqam Bərgüşad çayı boyu kəndlərin türklərdən ibarət olması ilə bağlıdır. Son dövrdə Azərbaycanın başının üstünü bürüyən bir ağrılı məsələ var, bu da yerliçilik, tayfaçılıq, regionçuluq, etnik problemlərin qabardılmasıdır. Bunların bəzisi sırf siyasi məqsəd –Azərbaycanı qatmaq, problemlər burulğanında yaşatmaq səciyyəsi daşıyır. Xaricdən əlavə, heç şübhəsiz, daxildə hakimiyyətin yuxarı eşalonuna qədər bu tendensiya məqsədli şəkildə işlənir. Və lazım olanda həyata keçirmək, bu problemdən istifadə etmək istəyinə xidmət edir. Ancaq onu da etiraf edək ki, aşağı kütlə bir qismət çörək hayındadır və onlara bunlar yaddır. Xüsusi olaraq vurğulanır ki, «burasını da qeyd etmək lazımdır ki, bir ölkə Azərbaycan qədər misli görünməmiş tarixi hadisə və vaqelərinin mürəkkəb və müxtəlif hallarına rast gəlməmişdir və heç bir məmləkət Azərbaycan qədər ayrı-ayrı cahangirlərin işğalına uğramamışdır. Onun coğrafi mövqeyi, ticari əhəmiyyəti və tarixə malik olması bu işğal hallarına əsas olmuşdur» (1, 33). Bəli, doğurdan da belədir. Azərbaycanın tari- xinə diqqət yetirdikdə ağrılarla, qan-qada, müharibələrlə doludur. Həmin ağrılar bu gün də davam edir. Dünyanın böyük dövlətlərinin Azərbaycana marağı məhz həmin PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 131 131 sərvətə, torpağının zənginliyinə sahib olma istəyi ilə bağlıdır. Savaşlar, problemlərin çözülməzliyinin ən böyük səbəbi də buradan irəli gəlir. Bunları B.Behcət keçən əsrin əvvəllərində görüb yaşamışdısa, eyni tendensiya yenə də yaşanmaqdadır. Tarixi torpaqlarımızın, Qərbi Azərbaycanda təmizləmə siyasəti, Qarabağ işğalı, erməni məsələsi, Rusiyanın ölkəmizə yönəlikli mənfi siyasəti, fars şovinizmi məhz günümüzdə həmin prosesin davamıdır. Burada müasir Avropanın ikibaşlı məkrli oyunları da var. B.Behcət Qarabağın tarixini, on səkkizinci yüzillikdən bu yana olan vəziyyətini, oradakı ictimai-siyasi mühitin ümumi mənzərəsini, İbrahim xanın dövrünü, Mehdiqulu xanın zamanında baş verənləri, ağaların, bəylərin bir təbəqə kimi meydana gəldiyi şəraiti ətraflı şəkildə şərh edir və bundan sonra «Qaçaq Nəbinin yurdu» haqqında müfəssəl şəkildə söhbət açır: «Qaçaq Nəbi sabiq Zəngəzur qəzasının üçüncü hissəsində məşhur Həkəri çayı üzərində olan Aşağı Mollu adlı kənddə anadan olmuşdur (Mollu kəndi ikidir: biri Aşağı Mollu və digəri Yuxarı Mollu adlanır). Aşağı və yuxarı, hər iki Mollu türk qövmünə mənsubdur. Bu ətrafda bir neçə kürd kəndləri və oymaqları da var» (1, 87). Qaçaq Nəbi haqqında son dövrlərdə mübahisəyə çevrilən və dəqiqləşməli olan məsələlərdən biri budur. Bunu da tarixçi, islamşünas, folklorşünas B.Behcət bütün tərəfləri ilə göstərir. Və dolaşıqlığı yaradanlara, bu fikirdə olanlara bu, ən tutarlı cavabdır. Kitabda Məhəmməd Həsən Baharlının bir fikri də xüsusi olaraq vurğulanır: «Baharlı yuxarıdakı bəyanatı verdikdən sonra yazır ki: «Hal-hazırda Azərbaycanda kürdlərin sayı azalmış, ancaq dağ kəndlərində kürdlər qalmışlar (Zəngəzurda Buzluca, Ağaz kəndi, Qaraqışlaq, Əliyanlı, Qazıkürdlü, Cəbrayıl qəzasında Kürd mahruz, Naxçıvan qəzasında Pesiyanlı, Kevik bozlu və s.)» (1, 88). Bütün bunlar və bu kimi faktlar qaranlıqlara aydınlıq gətirmək, o dövrün ümumi mənzərəsi haqda tam təsəvvür yaratmaq baxımından əvəzsizdir. Bu təfərrüatlardan sonra B.Behcət xüsusi olaraq bir məqamı – «xalqın arasında bu qədər şöhrət tapmış bu böyük şəxsiyyət haqqında yazan olmamışdır» fikrini söyləyir. Bunun səbəbini isə daha çox həmin dövrün mühitinin kəndli üsyanına münasibəti ilə əsaslandırır. Ancaq onu da etiraf edək ki, bu qəhrəmanlıq ciddi yazıların probleminə çevrilməsə də, xalq arasında kifayət qədər nəğmə, rəvayət, hekayətlərin yaranmasına səbəb olmuşdu. Bir yaşarlıq qazan- mışdı. Qaçaq Nəbi haqqında yazanlardan İsmayıl Hikmətlə bağlı münasibət də burada yer alır və B.Behcət xüsusi olaraq vurğulayır ki, bu cür «böyük və ciddi tarixi hadisəni gəlişi gözəl və qeyri-təbii təsvir etmək düzgün deyildir». Qaçaq Nəbi ilə bağlı mübahisələrə səbəb olan məsələlərdən biri onun öldürülməsi məsələsidir. İsmayıl Hikmət vurğulayır ki, «Nəbini öz yoldaşı Mahmud öldürmüş və Həcər də tüfənglə Mahmudu öldürmüşdür». M.Ə.Rəsulzadə «Azərbaycan tarixində qaçaq hərəkatı» məqaləsində yazır: «1896-cı ilin mart ayında Nəbi Kərbəladan dönərkən Türkiyə ilə İran sərhəddi arasında olan Larni kəndində rus casusları tərəfindən əvvəlcədən hazırlanmış pusqunun qurbanı olur». Xalq qəhrəmanı Qaçaq Nəbinin öldürülməsinin təfsilatını isə daha dəqiqliyi və inandırıcılığı ilə B.Behcət kitabın PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|