Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin infrastruktur sahələrinin investisiya öhdəliklərində xarici investorların, milli özəl və dövlət investorlarının iştirak payı
Cədvəldə göstərilən şirkətlər sırasında inkişaf etməkdə olan ölkələrin TMK-sı bu qrupa daxil olan dövlətlərin infrastruktur layihələrində nəzərəçarpan rol oynayır. Asiya və Okeaniyada digər inkişaf etməkdə olan ölkələrin TMK-nm iştirakı (ilk növbədə regionlararası layihələrdə) xüsusilə parlaq ifadə edilir. 1996-2008-ei illərdə Asiya və Okeaniyanın infrastruktur sektorunda xarici investisiya öhdəliklərinin, demək olar ki, yarısı inkişaf etməkdə olan ölkələrdə qəbul edilmişdi, iki sahədə (telekommunikasiya və nəqliyyat) isə xarici öhdəliklərin ən böyük həcmi Cənub TMK-nm payına düşürdü. Afrikada inkişaf etməkdə olan ölkələrin investorları telekommunikasiya sektorunda üstün (öhdəliklərin 58%-i) olmaqla bərabər, başqa infrastruktur sahələrində də mühüm rol oynayır. Afrikada bütün öhdəliklərin 40%-i inkişaf etməkdə olan ölkələrin TMK-nm payına düşür. Latın Amerikasında və Karib dənizi hövzəsi ölkələrində isə inkişaf etməkdə olan ölkələrin investorlarının fəaliyyəti nisbətən məhduddur (bütün öhdəliklərin 16%-i) (bax: şəkil 17.3). TMK-nın inkişaf etməkdə olan ölkələrin infrastrukturuna böyük həcmdə investisiya qoymasına baxmayaraq, bu məbləğ maliyyələşmədəki kəsirin örtülməsinə kifayət deyil: bunun üçün mümkün olan bütün başqa mənbələrdən əlavə vəsaitlər lazımdır. Məsələn, Afrikada 1996-2006-cı illərdə infrastruktur sektorunda TMK-nm investisiya öhdəliklərinin məcmu həcmi 45 milyard dollar olmuşdur. Bu məbləğ regionun infrastrukturuna tələb olunan investisiyaların illik məbləğindən o qədər də fərqlənmir. Latın Amerikasında xarici şirkətlərin infrastruktur sahələrinə investisiya yatırımları burada dövlət kapital qoyuluşlarının məbləğinin azalması ilə bağlıdır. Özəl sektorun kapital qoyuluşlarının kütləvi hal alacağına ümid bəsləyərək, region dövlətlərinin çoxunun hökumətləri infrastruktur sahələrinə vəsait ayrılmasını ixtisar edirdi. Ancaq TMK-nm (və milli özəl sektorun) investisiyalarının artımı həmin ixtisarolunmanı tam kompensasiya edə bilmədi. Bu təcrübədən çıxarılmalı olan əsas nəticələrdən biri bundadır ki, TMK-nm iştirak etdiyi hallarda, ölkənin bütün infrastruktur sahələrinin investisiya ehtiyaclarının ödəniləcəyini güman etmək düzgün deyil; onların buradakı iştirakına yalnız milli investisiyalara mühüm əlavə kimi yanaşılmalıdır. İnfrastruktur sahəsində fəaliyyət göstərən TMK-lar öz layihələri xətti ilə onları qəbul edən ölkələrə texnologiyaları maddi (məsələn, suyun təmizlənməsi üçün xüsusi avadanlıq), habelə «yumşaq» formada (məsələn, təşkilat və 485 idarəçilik təcrübəsi, nou-hau və s.) ötürür. Birinci halda, məsələn, telekommunikasiya sektorunda beynəl-xalq bazarlara həm inkişaf etməkdə olan, həm də inkişaf etmiş ölkələrin operatorlan-nm çıxması, inkişaf etməkdə olan ölkələr tərəfindən informasiya və kommunikasiya texnologiyalarını əldə edilməsini və istifadəsini asanlaşdırdı. TMK-lar qəbul edən ölkədəki filiallarına satınalmalar və podrat praktikasının təkmilləşdirilməsi, müştəri-lər haqqında məlumatların toplanılması və qeydiyyatdan keçirilməsi metodlarından istifadənin genişləndirilməsi yolu ilə fəaliyyət prosesinin yenidən qurulması üçün «yumşaq» texnologiyaları ötürür.
öhdəliklərində xarici investorların, milli özəl və dövlət investorlarının iştirak payı (regionlar üzrə bölgü, 1996-2008-ci illər, %)* * CNUCED. World Investment Report. 2008; Transnational Corporations and Infrastructure Challenge, Figure III. P. 1.
Məlumatlar yalnız özəl sektorun iştirak etdiyi layihələr üzrə investisiya öhdəliklərinə aiddir. Bəzi hallarda bu layihələrə dövlət sektorunun investisiya öhdəlikləri daxildir. Müstəsna olaraq dövlət sektorunun vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilən layihələr nəzərə alınmır. 486 ümumilikdə, aparılan tədqiqatlar göstərir ki, xarici filialların hər iki texnologiya növündən istifadə etməsi əksər hallarda göstərilən xidmətlərin məhsuldarlığının artmasına, onun keyfiyyətinin və etibarlılığının yüksəlməsi ilə nəticələnir. Bununla bərabər, ölkələrdə mövcud olan vəziyyət də mühüm rol oynayır: TMK-nm iştirakı nəticəsində fəaliyyətin səmərəliliyinin yüksəlməsinin ümumi nəticələri tənzimləmə rejiminin düzgün seçimindən asılıdır. TMK-nm sahəyə verdiyi texnologiyanın təsir dərəcəsi, onun müxtəlif ötürülmə kanalları, o cümlədən müştərək müəssisələr, kadrların rotasiyasının sürəti və nümayiş effekti vasitəsilə milli firmalara çatmasından da asılıdır. Məsələn, Çində elektrik enerjisinin istehsalı sahəsində iri müştərək müəssisələrdə TMK-nm iştirakı xarici investorlarla, onların çinli tərəfdaşları arasında layihələrin idarə olunması sahəsində mütəmadi, çoxtərəfli əməkdaşlığın həyata keçirilməsini nəzərdə mtur. Bu, çinlilərə öz ixtisas səviyyəsini və işin səmərəliyini yüksəltmək imkanı yaratmışdır. İnfrastruktur TMK-nm texnologiyalarının geniş yayılması üçün ölkə müəssisələrində müvafiq peşə üzrə kadrların, o cümlədən yüksək ixtisaslı fəhlələrin olması zəruridir. Müəyyən dərəcədə ehtiyat etmələrinə baxmayaraq, ölkələrin bir çoxu TMK-nm iştirakı qarşısındakı maneələrin aradan qaldırılması və onların infrastrukturun bəzi sahələrinə eəlb olunması məsələsində irəli getmişdir. İnvestisiyaların Təşviqi Agentliklərinin (İTA) çoxu öz fəaliyyətini infrastrukmr sahələrinə yönəltmişdir. UNCTAD və İnvestisiyaların Təşviqi Agentliklərinin Beynəlxalq Assosiasiyasının birgə keçirdiyi təhlilə əsasən, İTA-nm 70%-i bu eür investisiyaların cəlb olunması ilə fəal məşğul olduqlarını bildirmiş, yalnız 24%-i mənfi cavab vermişdir. İTA-nın təqribən A4 hissəsi infrastrukmra 5 il öncə olduğundan daha böyük əhəmiyyət verdiyini göstərmişdir. İTA-nm elektrik enerjisi istehsalı, İnternet xidmətləri və hava limanları kimi infrastruktur sahələrinə daha çox istiqamətlənməsi onların TMK-nm fəaliyyəti üçün daha çox açıq xarakterdə olduğunu göstərir. İTA-lar elektrik enerjisinin bölgüsü və ötürülməsi sektoruna nisbətən az maraq göstərir. Zəif inkişaf etmiş ölkələrə yönəldilən investisiyaların dinamikası, onların inkişaf etməkdə olan ölkələrin TMK-na daha çox ümid bəsləməsinin (xüsusilə də nəqliyyat infrastrukmru sektorunda) düzgünlüyü barədə fikir söyləməyə əsas verir (cədvəl 17.4).
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|