Kurikulum 2013- №3 Kur qxd

89
Kurikulum. 2013. №3
Şagirdlәrdә ifadәli oxu bacarığının formalaşdırılması 
dәn sonrakı saat әsәrin ifadәli oxusuna ay 
-
rılıb. Oxu ilә bağlı aşağıdakı mәzmunda iş
aparıram.
Şagirdlәrin diqqәtini «Ana maral» әfsa -
nә  sinin ilk abzasına cәlb edir vә onlara hә min
parçanı (birinci cümlәdәn «Daha gü 
naha
batmaq istәmirәm!!!» cümlәsinә qәdәr) dәf -
tәr  lә ri nә  yazmağı  tapşırıram.  Proyektor  vasi -
tә  silә dә hәmin parçanı lövhәdә gös tә ri rәm.  
İlk öncә şagirdlәri fәallığa cәlb etmәk
mәqsәdilә  «Vurğu» adlı oyun keçirirәm. Şa -
gird  lәrdәn bir nәfәr aparıcı seçirәm. Uşaqları
dörd qrupa bölüb üzәrindә 1,2,3,4 rәqәmi ya zı -
lan kartoçkalar verirәm. Aparıcı seçdiyimiz
ab zasa aid olan sözlәri oxuyur. Oyunun şәrti
söz lәrin vurğusunun aydınlaşdırılmasıdır. Əg -
әr vurğu I hecanın üzәrinә düşәrsә, şa gird lәr 1
№-li kartoçkanı, digәr hecalara dü şәr sә, mü va -
fiq olaraq digәr kartoçkaları qal dır  malı dırlar. 
Vurğunu müәyyәnlәşdirdikdәn sonrakı
işimiz tәlәffüzü yazılışından fәrqlәnәn sözlәri
seçmәk olur. Aşkarlanan sәhvlәr yerindәcә
tәh lil olunur. Seçilәn sözlәrin tpanskripsiyada
yazılması yerinә yetirilir.
Sonra cümlәnin üzәrindә şәrti işarәlәr
qoyub,  (│– bir sayına bәrabәr qısa pauza, Dn
– dәrindәn nәfәsalma, Ən – әlavә nәfәs alma -
nı bildirir) şagirdlәrdәn birinә ilk cümlәni
oxu  du  ram. 
(Dn)
Kәnddә mәşhur ovçu kimi tanınan
Nu rәli kişi / 
(Ən)
meşәdәn çox pәrişan qayıt dı. 
Artıq bu şәrti işarәlәrin mәnasını bilәn
şa girdlәrә 2-ci cümlәni fәrdi olaraq oxumağı
tәklif  edirәm.
(Dn)
Arvadı Fatimә, / 
(Ən)
oğlu Bәhruz /
(Ən)
onu qarşılamağa çıxdılar.
Üzәrinә şәrti işarәlәr qoyulmuş üçüncü
cüm lәnin dә oxunuşundan sonra qüsurlar izah
olu nur vә şagirdlәrin fәal iştirakı ilә düzәl dil -
mә si hәyata keçirilir.
(Dn)
Kişi fikir dәryasına qәrq olmuşdu.
Digәr cümlәlәr dә slaydda verilir vә artıq
üzәrindә qoyulacaq şәrti işarәlәri şagirdlәr
öz lәri müәyyәn edirlәr.
(Dn)
Fatimә bir addım irәli atıb / 
(Ən)
әrinin çiynindәn / 
(Ən)
lülәsi aşağı sallanan
tü fәn gi  / 
(Ən)
götürmәk istәdi.
(Dn)
Nurәli kişi ona mane oldu. / 
(Dn)
Ağır addımlarla evin arxasına keçdi. / 
(Dn)
Tüfәngi çiynindәn aşırdı.
(Dn)
Arvadının vә oğlunun gözlәri qaba -
ğın da  / 
(Ən)
neçә il yoldaşlıq etdiyi tüfәngin
lülәsindәn tutub / 
(Ən)
onu daşa çaxdı.
Sonra üzәrindә iş aparılan bu kiçik par ça -
nın bütövlükdә oxusu hәyata keçirilir, ayrı-
ay  rı şagirdlәrin yol verdiklәri qüsurlar  bir da -
ha tәhlil edilir. Hәmin parçanın oxusuna ha -
zırlaşmaq ev tapşırığına әlavә edilir.
Şagirdlәrdә bәdii-ifadәli oxu qabiliy yә ti -
ni artırmaq işindә yaxşı diktorların, mahir ar -
tist vә natiqlәrin,  xüsusәn, bәdii oxu ustaları-
nın danışığına qulaq asmağın da böyük әhә -
miyyәti vardır. Buna görә dә vaxtaşırı teatr
tamaşalarına getmәk, bәdii söz ustalarını eşit -
mәk, natiq, şair vә artistlәrә qulaq asmaq ki -
mi iş növlәrindәn dә geniş istifadә etmәk la -
zımdır.
* * *

---

90
Kurikulum. 2013. №3
İnformasiya bolluğu içәrisindә yaşadığı -
mız cәmiyyәtin bütün tәbәqәlәri kimi ümum -
tәhsil mәktәblәrinin şagirdlәri dә, bu infor -
ma  si yalar içәrisindә ehtiyaclarının olduğu vә
olmadığı mәlumatlarla әhatәlәn miş durumda -
dırlar. Belә bir mühitdә tәhsil alanlar onlara
la  zım olan mәlumatlardan әla vә hәdsiz dәrә -
cәdә çox informasiya qәbul etdiyindәn tәlim-
tәdris prosesindә öyrәnmә mühitinin tәşkili
nә qәdәr müasir olsa da, önәmli olan öyrәnә -
nin marağının necә yara 
dıl 
ması vә tәdrisә
cәlb olunması problemidir. Öyrәnmә mühiti
tәlәblәri ödәyәcәk şәkildә tәşkil olunmalı,
daha sonra şagird maraqları müәyyәnlәşdi 
-
rilmә 
lidir. Lakin problemin öhdәsindәn bir
tamlıq formasında  gәlmәk  yenә dә mümkün
deyil. Biz bir çox hallarda tәlim-tәdris pro -
sesindә lazım olan hәr bir nüansı nәzәrdә tu -
tu ruq vә planlı şәkildә addım atırıq. İnanırıq
ki, tәlim nәticәlәri standartlara uyğun forma -
da әldә olunacaq. Son anda nәticәlәr tam istә -
nilәn formada әldә olunmur. Nәzәrdәn qaçırı -
lan әn ümdә mәsәlә şagird orqanizminin
ener ji sәrfiyyatı mәsәlәsidir. Əslindә bir çox
hallarda bu hesablanmadan dәrs cәdvәli
müәy yәnlәş dirilir. Nәticә isә tam tәlim nәti -
cә 
 
si 
nin әldә olunmaması, lazımi tәlәblәri
ödә  mә yәn öyrәnәn vә bunu izlәmәk mәcbu -
riy yәtindә olan öyrәdәn.
Ümumtәhsil mәktәblәrindә tәdris edilәn
fәnlәrin hәr birinin tәdrisi hәm öyrәdәn, hәm
dә öyrәnәnin orqanizminin enerji sәrfi he 
-
sabına başa gәlir. Bu enerjinin mühitdә itәn
hissәsinin bәrpası ümumtәhsil mәktәblәrindә
qismәn düşünülsә dә, tam hәllini tapmır.
Ümu milikdә isә bu mәsәlә bir problem olaraq
qalmaqda davam etmәkdәdir. Bir sıra pe 
-
daqoqlar metodik yanaşma vasitәsi ilә bunun
hәllini irәli sürürlәr. Öyrәnәn bioenerji vә
psixoloji yorğunluqla tәdris prosesini izlә 
-
mәk lә mövzu vә mәzmunu necә mәnimsәyә
bilәr? İnteraktiv dәrslәrdә ilkin mәrhәlә ola-
raq motivasiya olması düzdür, şagird diqqә -
tini cәmlәyәcәk, onun idrak prosesini bir saat
mexanizmi kimi fәaliyyәtә gәtirәcәk. İlk ola -
raq yaş mәrhәlәsinә uyğunlaşdırsaq, ümumi
orta tәhsil sәviyyәsindә tәhsilalanlar 8-12
dәqiqә diq qәt sәrf etdikdәn sonra diqqәtin ya -
yılması başlayacaq. Bu dәrsin әsas mәrhә lә si -
nә düş mәk lә nәticәnin müsbәt әldә olunması -
nı sual altına alacaq. Digәr prizmadan yana -
şaq. Dәr sin mәrhәlә lәri olduğu kimi reallaşdı-
rıldı. Bu zaman qazanılmış biliyin tәfәkkürü
in ki  şaf  et dirәrәk  әldә  olunmuş  bacarıqlarla
şagird tә xәyyülünü formalaşdıracağına vә ya
qaza nıl mış bilik hesabına hafizәni güclәndi -
rә cә  yinә zәmanәti miz varmı? Bu haqda prob -
lem lәri saymaqla bitmәmәsindәn dolayı qısa
ola raq әsas amillәrin üzәrindә dayanaq vә on -
la rın hәl lini tapdıqdan sonra tәlim nәticәsinә
müs  bәt  tәsirini  araşdıraq. 
Ən vacib mәsәlә ondan ibarәtdir ki, şa -
girdin tәdris prosesinә qәdәrki enerji sәrfini
özünә cәlb edәn amillәri aşkarlayaq. Tәqribi
15-20 il bundan öncә mәktәblilәr bioenerji
itkisini futbol vә bu kimi mәhәlli oyunlarda
itirirdi. Amma yeni bir stimul qazanırdı ki, bu
da öz növbәsindә itәn enerjini bәrpa etmә
funksiyası daşıyırdı. Beyin yüklәnmirdi vә
lazımsız informasiya ilә  idrak prosesinә ciddi
tәsir edә bilmirdi. Hafizә rahat şәkildә biliyin
qazanılmasına şәrait yaradırdı. Enerjinin tü -
kәn mәmәsi isә qazanılan biliyin tәtbiqinә vә
bacarıqlara çevrilmәsinә tәkan verirdi. Bәs bu
TARİX FƏNNİNİN TƏDRİSİNDƏ İKT-DƏN İSTİFADƏ  
NİZAMİ MƏMMƏDLİ
Qusar rayonu Piral kәnd tam orta mәktәbinin tarix müәllimi
[e-mail]

---