Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012

71
Güder, Mercan / 2000 Sonrası Türk Dış Politikasının Temel Parametreleri ve Orta Doğu Politikası
yalnızlaşma, Türkiye’nin bugüne kadar unuttuğu coğrafyalara yeniden yönelmesini 
beraberinde getirmiştir. Bunun neticesinde Türkiye’nin Batı ve Arap dünyası arasında 
bir köprü olduğu yönündeki söylem gelişmiş ve bunun üzerinden yeni yol arayışlarına 
girilmiştir. Bu bağlamda 1960’ların ortalarından itibaren çok taraflı dış politika anlayışı 
benimsenmeye başlamış ve Türkiye, Batı’nın yanı sıra İslam ülkeleri ve Batı dışı diğer 
devletlerle de ilişkiler kurmaya başlamıştır (Aykan, 2008, s. 33). Bunun sonucunda 
1967’deki Arap-İsrail savaşında Türkiye, Araplardan yana tavır sergilemiş ve gerek 
1969 yılındaki Mescid-i Aksa’nın yakılması olayında gerek 1973’deki savaşta bu tavrını 
sürdürmüştür. Filistin Meselesi’nde Türkiye, Filistinlilerin yanında yer almış ve Filistin 
Kurtuluş Örgütü’nü resmen tanıyarak örgütün Ankara’da temsilcilik açmasına izin 
vermiştir. Türkiye’nin İslam Konferansı Örgütü’nün kurulmasına öncülük ettiği bu 
dönemde, sorunlu alanlardan ziyade müşterek noktalar üzerine vurgular yapılmaya 
başlanmıştır. 1974 yılında gerçekleşen Kıbrıs Barış Harekatı’na Araplardan gelen des-
tek, karşılıklı ilişkilere önemli bir ivme kazandırmıştır. Bu dönemde sadece siyasi ya 
da diplomatik değil, aynı zamanda ticari ilişkilerin gelişmesine de özen gösterilmiştir. 
İran İslam Devrimi’nin gerçekleşmesi ile Türkiye bölgede daha aktif olmaya başlamış, 
özellikle Basra Körfezi’ne yönelik güvenlik politikaları geliştirilmiş, Suudi Arabistan ve 
Kuveyt gibi ülkelerle çeşitli askeri anlaşmalar imzalanmıştır. 1980’li yıllarda dış politi-
kada “ekonomik diplomasi” gibi bir alanın oluşması ile de ekonomik ilişkilerin artması 
için daha fazla çaba sarfedilmiştir. Bu bağlamda Orta Doğu’ya yönelik dış politikanın 
üçüncü evresi olan bu dönemde Türkiye, Batı merkezli siyaset anlayışından tamamen 
uzaklaşmamış olsa da daha özgün kararlar almaya başlamıştır.
Türkiye’nin Orta Doğu politikalarında dördüncü evre, iki kutuplu dünya sisteminin 
çöktüğü ve “Yeni Bir Dünya Düzeni”nin tesis edilmeye başlandığı 1990’lı yıllarda başlar. 
Genel olarak 2000 yılına kadar süren bu dönemde uluslararası sistemdeki köklü deği-
şimin, dış politika yapıcılarının tercih süreçlerini doğrudan etkilediği görülmektedir. 
Körfez Savaşı’nın patlak vermesinin ardından Türkiye, ABD’nin yanında bir siyaset izle-
yerek Orta Doğu’nun şekillenmesinde rol oynamaya çalışmıştır. Buna ek olarak döne-
min en karakteristik özelliklerinden birisi, İsrail ile ilişkilerin artması ve stratejik mütte-
fiklik yolunda önemli mesafelerin kat edilmesidir. Her ne kadar Necmettin Erbakan’ın 
Başbakanlığını yürüttüğü 54. Hükümet döneminde Orta Doğu ülkeleri ve İslam dünyası 
ile yakınlaşmalar üst seviyeye çıkarılsa ve D-8 girişimi ile önemli bir uluslararası yapılan-
manın temelleri atılsa da hükümetin düşmesinin ardından bu girişimlerin ileriye götü-
rülememesi nedeniyle bu dönemde ilişkiler, yeniden önceki seviyesine gerilemiştir. 
İsrail ile bir çok alanda anlaşma imzalanmasının yanında, Filistin Sorunu’nun çözümü 
için çeşitli girişimlerden uzak durulmamış ve 1960’ların son dönemlerinden itibaren 
Filistin konusundaki hassasiyet devam ettirilmiştir. Suriye başta olmak üzere sorunlu 
ilişkilerin olduğu Orta Doğu ülkeleri ile sorunların giderilmesi yönünde politikalar üre-
tilmeye çalışılmıştır. Uluslararası sistemde köklü değişimin yaşanması ve yeni bir dünya 

---

72
İnsan ve Toplum
siyaseti algısının ortaya çıkması, Türkiye’nin bu yapıda daha fazla rol alması için daha 
aktif olmasını zorunlu kılmıştır. Özellikle 11 Eylül 2001 tarihinde gerçekleşen saldırıların 
ardından, yeni dünya düzeninin yeni bir formunun inşası sürecine giren Batı’nın hem 
yanında hem de Batı’ya rağmen yeni arayışlara duyulan ihtiyaç etkisini göstermiş ve 
TDP’de 2000’li yılların hemen başında dönemin Dışişleri Bakanı İsmail Cem vasıtasıyla 
bir açılım süreci başlatılmıştır. Orta Doğu’ya yakınlaşmanın önemsendiği bu süreci taki-
ben AK Parti’nin iktidara gelmesiyle dış politikada başlayan açılımın daha ileri seviyelere 
taşınması için gayret edilmeye başlanmıştır.
AK Parti’nin iktidarı, aynı zamanda gerek küresel gerek bölgesel anlamda önemli olay-
ların cereyan ettiği bir döneme denk gelmiştir. 11 Eylül saldırılarının ardından “Teröre 
Karşı Küresel Mücadele” söylemiyle Afganistan’ın işgalinin gerçekleştirilmesi ve bunun 
bir uzantısı olarak Irak’ın hedef gösterilmesi, yeni hükümetin, sıcak gelişmelerin yaşan-
dığı dönemde kurulmasına neden oldu. Bu bağlamda Irak’ın 2003 yılı başında ABD 
tarafından işgali, yeni hükümetin iktidara gelmesinin hemen ardından çok ciddi bir 
sınavla yüzleşmesini beraberinde getirdi. Dış politikanın bu ilk ve en önemli imtihanı, 
Türkiye’nin alacağı kararların yeni bir Orta Doğu tesisinde önemli olacağının ve aynı 
şekilde Türkiye’nin üstleneceği rolün belirleyici bir nitelik taşıyacağının göstergesiy-
di. Bu nedenle Hükümetin Orta Doğu’ya yönelik politikaları, Irak sınavından itibaren 
günden güne gelişmiş ve değişik formlarda uygulamaya konulmuştur. Aşağıda daha 
detaylı bir şekilde tartışılacak olan Orta Doğu politikalarının yapım sürecinde ise göze 
çarpan en önemli unsur, TDP’nin temel parametrelerini göz ardı etmeden ve bunların 
merkezde yer aldığı bir dış politikanın, açılım ve yapım sürecinin benimsenmesidir. 
AK Parti’nin Orta Doğu Politikasının Temelleri
Cumhuriyet dönemi dış politikasında Orta Doğu’ya yönelik politikaların ve bölge dev-
letleriyle kurulan yakın ilişkilerin boyutu ve çeşitliliği bakımından en etkin ve hareketli 
dönemlerden birisi, 2002 yılında AK Parti’nin iktidara gelmesiyle gerçekleşmiştir. Bu 
dönemde kürsel siyasette de Orta Doğu’nun merkezi bir konuda yer alması, Türkiye’yi 
de bölgeye yönelik aktif bir politika izelemek zorunda bırakmıştır. Özellikle küresel 
kutup ve eksenlerin Soğuk Savaş dönemi ve hemen ertesindeki ortamdan farklılaş-
ması ve yeni güçlerin yükselişi, Türkiye’nin Orta Doğu’da etkin olma çabasına neden 
olmuştur.  
Batı dışı devletlerin yeni dönemde uluslararası sistemde daha fazla yer edinmesi, 
Batılı güçlerin konumunu zayıflatmıştır. Öte yandan küreselleşme sürecinin de bir 
yansıması olarak  siyasi kavramlar ve tanımlamalarda farklılaşmalar ortaya çıkmıştır. Bu 
bağlamda, Türkiye’nin Batı nezdinde soğuk savaş döneminde gelişen Batılı bir devlet 
konumu, Orta Doğulu bir devlet olarak değişmeye başlamıştır. Özellikle Afganistan 
ve Irak işgalleriyle birlikte ABD’nin küresel projelerinden birisi olan Büyük Orta Doğu 

---