L Dərslik komplektinin ümumi prinsipləri

Məzmun standartları və dərslər üzrə təlim nəticələri
1. Dinləyib-anlama və danışma
Şagird: 
1.1. Dinlədiyi fikri anladığını nümayiş etdirir.
1.1.1. Dinlədiyi məlumatda ton, əhvali-ruhiyyə və emosiyanı müəy yən edir.
l Şeiri dinləyərkən deklamasiya dakı ton, əhvali-ruhiyyə və emo  siyanın təsirini
izah edir. 
l Debat zamanı opponentinin çı xı şın dakı ton və əhvali-ruhiy yə ni iz lə yir və buna
reaksiya verir. 
l Dinlədiyi nitqdəki ifadələrə əsa sən ton və emosiyanı mü əy yən edir. 
1.1.2. Dinlədiyi fikrin inandırıcı və əsaslandırılmış olub-olmamasını müəyyən ləş -
dirir.
l Dinlədiyi mətndəki məlu matla rın əvvəl əldə etdiyi biliklərə nə dərəcədə uyğun
gəldiyini müəy yənləşdirir. 
l Dinlədiyi mətndəki məlu mat ları qeyd etməklə əsas fikri təsdiq edən arqumentlər
gətirir. 
1.2. Şifahi nitq bacarıqları nümayiş etdirir.
1.2.1. Fikrini müxtəlif formalarda ifadə edir.
l Fikri əsaslandırmaq üçün mətn qurub təqdim edir.
l Müxtəlif mənbələrdən topladığı məlu mat ları məruzə şəklində təqdim edir.
l Qrafik informasiyanı şərh et məklə mövzu üzrə danışır.
1.2.2. Fikrini məntiqi ardıcıllıqla ifadə edir.
l Oxuduğu mətnin davamını mən tiqi ardıcıllıqla nəql edir.
l Sözü, ifadəni izah edərkən fik rini ümumiləşdirərək ifadə edir.
l Tərtib etdiyi qrafik inform a si yanı məntiqi ardıcıllıqla şərh edir.
l Gəldiyi nəticələri əsaslandır maq məqsədi ilə arqument lə ri ni məntiqi ardıcıllıqla
ifadə edir.
l Müzakirə və ya debat zamanı fik rini əsaslan dı rarkən fakt və məlumatlardan
məntiqi ardı cıl lıqla istifadə edir. 
l Dinlədiyi mətndən gəldiyi nəticələri ümumiləşdirir.
1.2.3. Nitqində müxtəlif səs çalarlarından istifadə edir.
l Danışarkən qarşı tərəfi inan dır maq üçün müxtəlif səs çalar larından istifadə edir.
1.2.4. Müzakirələrdə deyilmiş müxtəlif fikirlərə münasibət bildirir.
l Başqa fənlər üzrə biliklərindən istifadə etməklə müzakirə za manı deyilən
fikirlərə münasi bət bildirir.
l Başqasının fikrini təkzib və ya təsdiq etmək üçün əsaslı arqu mentlər və əks-
arqumentlər gətirir. 
l Müzakirə zamanı söylənilən fikri öz fikirləri ilə tamamlayır.
l Söylənilmiş rəyə münasibət bil dirməklə fikri zənginləşdirir.
11
Çap üçün deyil

---

2. Oxu
Şagird: 
2.1. Mətndə tanış olmayan sözləri mənimsədiyini nümayiş etdirir.
2.1.1. Tanış olmadığı sözlərin kontekstə uyğun mənasını dəqiqləşdirir.
l Mətndə işlənmiş sözün konteks tə uyğun sinonimini müəyyən edir.
l Tanış olmadığı sözlərin mənasını mətn dəki məlumatlar əsasında dəqiqləşdirir.
l Tanış olmadığı sözlərin kon tekstə görə mənasını təxmin edir və lüğətin köməyi
ilə də qiq ləşdirir. 
l Tanış olmadığı sözləri kon tekst dəki mənasına uyğun ola raq cümlələrdə işlədir.
l Tanış olmadığı sözün lüğətdə verilmiş izahları içərisindən kon tekstə uyğun
olanını müəy yən edir.
l Kontekstdən çıxış edərək ifa 
də nin mənasını və işlənmə mə 
 qamını
müəyyənləşdirir. 
l Mətnin məzmunundan çıxış edə  rək alınma sözün mənasını və mənşəyini
müəy yənləşdirir. 
l Kontekstdən çıxış edərək çox mə nalı sö zün mətndə hansı mə nada işlən diyini
müəyyən edir. 
l Sözün etimologiyasını araşdır maqla kontekstə uyğun gəldi yi ni əsaslandırır.
l Sözün etimologiyası və ilkin mənası ilə bağlı məlumatlardan istifadə etməklə
müasir mənasını izah edir.
l Müxtəlif kontekstlərdən çıxış edərək sözün mənasını izah edir. 
l Cümlədəki fikri izah etməklə ta nış ol ma dığı sözün mənasını an ladığını nü mayiş
etdirir.
l Tanış olmadığı sözlərin mətn dəki mə na sını dəqiqləşdirir və yeni kontekstdə
mə na sına uy ğun işlədir.
2.1.2. Mətndəki sözlərin həqiqi və ya məcazi mənada işləndiyini izah edir. 
l Mətndəki ifadənin frazeoloji bir  ləşmə, yoxsa sərbəst söz birləşməsi olduğunu
əsaslandırır. 
l Mətndəki sözlərin məcazi mə na da işləndiyini əsaslandırır.
l Mətndəki frazeoloji birləşmənin ifadə etdiyi mənanı müəyyən ləş dirir.
l Mətndə məcazi mənada işlənmiş söz və ifa də ləri müəyyənləşdirir və məna -
larını izah edir. 
2.2. Mətnin məzmun və strukturunu mənimsədiyini nümayiş etdirir.
2.2.1. Səs tonu, temp və fasiləni gözləməklə mətni oxuyur. 
l Şeirin poetikasına və ifadə etdiyi fikrə uyğun səs tonu seçir. 
l Rollu oyun zamanı ob ra zın xa rakterinə uyğun səs tonu seçir.
l Mətnin ruhuna uyğun səs to nu seçir.
l Qarışıq tipli mətnlərin oxu su zamanı hər hissəyə uy  ğun səs tonu seçir, mət nin
tərkib his sə ləri ara sın da fasilə verir.
l Obrazın hiss-həyəcanını ifadə etmək üçün düzgün səs tonu seçir.
l Səs tonu vasitəsilə şeir də ki ov qat və əhvali-ru hiy  yəni din lə yi ci yə çat dırır.
l Təsvir edilən hadisələrə müna sibətini ifadə etmək üçün mətni müvafiq səs tonu,
temp və fa silələrlə oxuyur.
12
GİRİŞ
Çap üçün deyil

---

2.2.2. Mətnin tərkib hissələri arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirir.
l Bədii əsərin kompozisiyasını müəyyən edir.
l Mətnin müxtəlif hissələrindən topladığı faktları bir-biri ilə əla qələndirir.
l Keçid cümlələr əlavə etməklə mətnin tərkib hissələrini əla qə lən dirir. 
l Mətnin bitkin hissələrinə baş lıq seçir və əlavə məlu matı uy  ğun gələn hissəyə
artırır.
l Mətnin hissələrini məz mu nu na uyğun adlandırır.
l Mətnin müxtəlif hissələrindəki faktları bir-biri ilə bağlamaq üçün mətnin leytmo-
tivini müəyyənləşdirir.
l Mətnə yeni məlumatlar əlavə edərkən hissələr arasında əlaqə yaradır.
l Mətnin tərkib hissələrindəki məlumatları müqayisə etməklə oxşar və fərqli
məqamları müəyyən edir.
2.2.3. Mətndəki fikrə münasibətini əlavə fakt və məlumatlarla əsaslandırır.
l Mətndəki əsas fikri müəyyən ləş dirir və münasibət bildirir. 
l Mətndəki fikrə münasibət bildirərkən müvafiq epizodlara istinad edir. 
l Həyatda gördüklərindən misallar gətirməklə mətndəki fikrə mü na sibətini
əsaslandırır. 
l Mətndəki fikrə mü na sibət bildirmək üçün əvvəl oxu duğu mətnlərdən misal lar
gətirir.
l Mövzu üzrə biliklərindən istifa də etmək lə mətndəki fikrə mü na sibətini əsaslan -
dırır.
l Əlavə mənbələrdən istifadə et məklə elmi mətndəki əsas fik ri daha qabarıq
nəzərə çat dırır. 
l Mətndə verilmiş əsas fikri müəy  yənləşdirmək üçün suallar tər tib edir.
l Oxuduğu mətnlə dinlədiyi mətn dəki məlumatları ümumi ləş di rə rək əsas fikrə
müna sibət bil dirir.
l Başqa fənlər üzrə biliklərindən istifadə etməklə mətndəki fikrə münasibətini
əsas landırır.
l Mühakimə xarakterli mətndəki fikirləri təsdiq edən afo rizm lər seçir.
l Başqa fənlərdən əldə etdiyi bi lik lər əsa sında verilmiş məlu ma tı əsaslandırır və
dərin ləş  dirir.
l Verilmiş əlavə məlumatın mətn də ki han sı fikri əsaslan dır dığını müəyyən ləşdirir.
l Mətndəki müxtəlif faktlara mü na sibət bildirərkən digər fənlər üzrə biliklərinə
istinad edir. 
l Əlavə məlumatlardan istifadə etməklə mətndəki qaranlıq mə qam lara aydın lıq
gətirir.
l Həyatda tətbiq etməklə mətn dəki fikrə münasibətini əsaslandırır.
l Əlavə məlumatlarla müqayisə apararaq mətndəki fikrin həqiqiliyini sübut edir.
13
Çap üçün deyil

---