Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
32
Respublikası arasındakı münasibətlər (Britaniya-İrlandiya Şurası; Britanitya-İrlandiya hökumətlərarası konfrans). Nəhayət, 1995-ci il 28 noyabrda İrlandiya Respublikasının və Böyük Britaniyanın baş nazirləri Con Bruton və Con Meycor tərəfindən Corc Mitçelin sədrliyi altında Tərk-silah üzrə Beynəlxalq Komissiyanın yaradıldığını bəyan edən müştərək ingilis-İrland kommünikesi 52 qəbul edildi. Sənəddə paralel proseslərin («twin-track») aparılması nəzərdə tutulurdu, yəni silahların təhvil verilməsi məsələsi və çoxpartiyalı danışıqların aparılması eyni zamanda baş tutmalı idi. Beləliklə, Tərk-silah üzrə Müstəqil Komissiyanın yaradılması ilə münaqişə beynəlxalq xarakter aldı. Eyni zamanda 1997-ci ildə Böyük Britaniyada Toni Blerin rəhbərliyi altında leyboristlərin, İrlandiya Respublikasında isə Berti Ahernin rəhbərliyi altında Fianna Faylın hakimiyyətə gəlməsi ilə Şimali İrlandiya sülh prosesində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verdi. Fövqəl siyasi iradə və strateji baxışa malik bu liderlər Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanmasına çox böyük töhfə verdilər. İki mühüm sənəd – Belfast və Sent-Endryus Sazişləri məhz onların onillik hakimiyyəti (1997-2007) dövründə imzalandı. Xarici aktorların Şimali İrlandiya sülh prosesinə töhfəsi 1973-cü ildə Birləşmiş Krallıq və İrlandiya Respublikası Avropa İqtisadi İttifaqına daxil olduqdan sonra bu dövlətlərin inkişafında yeni mərhələ başladı. Ötən qırx il ərzində Aİ bu ölkələrə fəal dəstək verərək, “Şimali İrlandiyada yaşam şərtlərinin yaxşılaşdırılması, orada normal vəziyyətin yaradılması üçün küllü miqdarda maliyyə yardımı göstərmişdir” 53 . Beləliklə, Aİ 1986-cı ildə xarici maliyyə yardımlarının bölüşdürülməsi kanalı kimi Britaniya və İrlandiya hökumətləri tərəfindən birgə yaradılan “İrlandiya üçün Beynəlxalq Fond” (International Fund for Ireland, İBF) müstəqil təşkilatının əsas sponsorlarından biri idi. O, sülh prosesinin stimullaşdırılması, bu regionun davamlı inkişafı və sosial birliyi məqsədilə 1989-cu ildən 2010-cu ilə 54 qədər hər il bu fonda icmalararası və transsərhəd layihələr üçün 15 milyon avro 55 ayırmışdır. Bundan əlavə, 1995-ci ildə Aİ tərəfindən Şimali İrlandiya və İrlandiya Respublikasının sərhədyanı bölgələrində sülh quruculuğu və barışıq üzrə həyata keçirilən xüsusi proqram yaradıldı. Bu proqram dinc və davamlı cəmiyyətin formalaşdırılması və eləcə də regionda barışığa nail olmaq üçün irəliləyişin əldə edilməsinə yönəlmişdi. Bu maliyyənin böyük hissəsi münaqişə nəticəsində təcrid olunmuş insanların icmalar səviyyəsində birgə işləməsinə töhfə vermək məqsədi daşımış və yerli qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən reallaşmışdır. Bu proqramın ikinci mərhələsini (2000-2004) həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulmuş maliyyə vasitəsi 708 milyon avro 56
Beləliklə, ABŞ, Aİ, Kanada, Avstraliya və Yeni Zelandiyadan alınan və İBF-da 57 toplanan maliyyənin ümumi məbləği 890 milyon avro təşkil etdi. Bu illər ərzində Şimali İrlandiyada və İrlandiya Respublikasının cənub
52 British and Irish Governments. Joint Communiqué, 28 November 1995. URL: http://cain.ulst.ac.uk/events/peace/docs/com281195.htm
53 Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi, s. 18. 54 Community Transformation. Strategic Framework for Action 2012-2015. URL: http://www.internationalfundforireland.com/images/stories/documents/Strategic_Framework/ifi_strategic_fr amework_for_action.pdf
55
the Irish Peace Process given by Lord John Alderdice, 24 September 2008, p.12. URL: http://www.lordalderdice.com/sitebuildercontent/sitebuilderfiles/srilankalecturesept2008.pdf
56
57 International Fund for Ireland. URL: http://www.internationalfundforireland.com/background/47- background
33
qraflıqlarında (Kavan, Doneqol, Litrim, Laut, Monaxan və Slayqo) fəaliyyət göstərən təşkilat 5800-dən çox layihəni maliyyələşdirmişdir. Eyni zamanda Birləşmiş Krallıq və İrlandiya Respublikasının Aİ-ə daxil olması onların ikitərəfli münasibətlərinin yaxşılaşmasına və balanslaşmasına səbəb oldu. Rəsmi şəxslərin mütəmadi səfərləri və ünsiyyəti, Aİ çərçivəsində müxtəlif müştərək tədbirlərdə və görüşlərdə iştirak etməsi nəticəsində ingilis-irland münasibətlərinin konteksti də dəyişdi. İşgüzar münasibətlər inkişaf etdikcə qarşılıqlı hörmət də artırdı 58 , bu isə Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanması üzrə danışıqlar prosesinin gedişinə də müsbət təsir göstərirdi. ABŞ Şimali İrlandiya sülh prosesinə fəal təsir göstərən daha bir xarici aktordur. İBF 1986-cı ildən başlayaraq ABŞ-dan 500 milyon dollar məbləğində maliyyə yardımı alınmışdır ki, bu da təşkilatın ümumi büdcəsinin yarısını təşkil edir 59 . ABŞ həmçinin Şimali İrlandiyanın iqtisadi inkişafına da maliyyə vəsaiti xərcləyir: məsələn, 2002-ci ildən 2007-ci ilə qədər Amerika şirkətləri tərəfindən Şimali İrlandiyaya 1,1 milyard ABŞ dolları yatırım qoyulmuş və 4 mindən artıq iş yeri açılmışdır. 2009-cu ildən 2011-ci ilə qədər ABŞ-ın Şimali İrlandiya üzrə iqtisadi nümayəndəsi ABŞ və Şimali İrlandiya arasında iqtisadi münasibətlərin inkişafına təkan verərək və sülh prosesini dəstəkləyərək, bu bölgənin iqtisadiyyatının çiçəklənməsinə şərait yaratmışdır. İri miqdarda amerikan investisiyalarının Şimali İrlandiyaya cəlb edilməsi məqsədilə 2010-cu ilin oktyabrında Vaşinqtonda iqtisadi konfrans təşkil edilmişdir 60 .
yardımı nəzərdə tuturdu. Şimali İrlandiya siyasətçiləri üçün oxşar münaqişələrin həlli təcrübəsini öyrənmək üçün dünyanın digər bölgələrinə səfərlər təşkil olunurdu 61 .
etmək lazımdır. Klinton Şimali İrlandiyaya səfər etmiş ilk Amerika prezidenti idi. Bu səfər zamanı 1995-ci il 30 noyabrda Belfast Şəhər Şurasının binasında çıxış edərkən o, Şimali İrlandiya sülh prosesinin faydası və önəmi haqqında danışmışdı. Öz çıxışıında o, terrorçuları “dünənin insanları” adlandırmışdı 62 . 1994-cü ildə IRA-nın siyasi qanadı olan Şinn Feynin lideri Cerri Adamsa ABŞ vizasının verilməsi Bill Klintonun müəyyən dərəcədə IRA- nın 1994-cü ilin avqustunda birtərəfli şəkildə atəşkəs elan etməsinə və Şinn Feynin dünya ictimaiyyəti tərəfindən terrorçu təşkilat deyil, siyasi partiya kimi qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur. Bill Klintonun Birləşmiş Krallığa səfərindən bir gün öncə, yəni 1995-ci il 28 noyabrda Britaniya və İrlandiya hökümətləri tərəfindən qəbul edilmiş İngilis-İrland kommünikesi çərçivəsində sabiq Amerika senatoru Corc Mitçelin sədrliyilə Tərk-silah üzrə Beynəlxalq Komissiyanın yaradılması elan edildi. Komissiya 1996-cı il yanvarın ortalarına qədər vəziyyəti öyrənib bu məsələ ilə bağlı tövsiyələr verməli idi. Bill Klinton bu təşəbbüsü dəstəkləyərək, Corc Mitçeli ABŞ-ın Şimali İrlandiya üzrə Xüsusi Nümayəndəsi təyin etdi. Mitçel və Tərk-silah üzrə Beynəlxalq Komissiyanın digər iki üzvü – Finlandiyanın sabiq baş naziri Xarri Xolkeri və kanadalı general Con de Çasteleyn 1996-cı ilin yanvarında hesabatı təqdim etdilər.. Bu hesabatda onlar yarıhərbi qruplaşmalar tərəfindən qeyri-qanuni silahların təhvil verilməsi və çoxpartiyalı danışıqların paralel aparılması fikrini dəstəklədilər 63 .
58 The 11th Dudley Senanayake Memorial Lecture, p.6. 59 U.S. Department of State, Background Note: Ireland, November 2011; Акт 1986-cı il. Anqlo-irland sazişinin dəstəklənməsi haqda (P.L. 99-415) İBF-da ABŞ-ın maddi iştirakını sanksiyalaşdırır. 60 K. Archick, Northern Ireland: The Peace Process, Congressional Research Service, January 10, 2013, p.14 61 The 11th Dudley Senanayake Memorial Lecture, p.7. 62 Bill Clinton and the Northern Ireland Peace Process.Presidential History Geeks. URL: http://potus- geeks.livejournal.com/294798.html
63
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|