Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
olunması) əsasında formalaşmasına etiraz edirdilər, çünki bu yolun qeyri-demokratik olduğunu və yalnız zəif hökumətlər formalaşdırmağa qadir olduğunu düşünürdülər 26 . Yuxarıda sadalanan bütün məsələlər üzrə konsensus əldə etmək üçün Britaniya hökuməti “Şimali İrlandiyanın gələcəyi: müzakirə üçün hesabat” 27
Şimali İrlandiya məsələləri üzrə dövlət katibi Uilyam Uaytlou tərəfindən Şimali İrlandiyanın Olster Yunionistlər Partiyası, Alyans Partiyası və Leyboristlər Partiyasına təqdim edildi. Bunlar Şimali İrlandiya Parlamentində təmsil olunan yeddi partiyadan üçü idi. Məhz bu partiyalar 1972-ci ilin sentyabrında Şimali İrlandiyada konstitusiya islahatlarının gələcək istiqamətlərinə həsr olunmuş üç günlük konfransa Uaytlounun dəvətini qəbul etmişdilər 28 . Müzakirə üçün hesabatda Şimali İrlandiyanın müxtəlif siyasi partiyalarının regionun gələcək inkişafına dair təklifləri yer almışdı, həmçinin burada gələcəkdə Şimali İrlandiya Assambleyasının formalaşdırılması, səlahiyyətlərin Birləşmiş Krallıq və Şimali İrlandiya arasında bölüşdürülməsi məsələləri və İrlandiya Respublikasının Şimali İrlandiyanın işlərində iştirakını nəzərdə tutan “İrlandiya ölçüsü” müddəası qaldırılmışdı. Bundan əlavə 1949-cu ildə İrlandiya özünü respublika elan edərək, Millətlər Birliyindən çıxdıqdan sonra, Britaniya parlamenti Birləşmiş Krallıq və İrlandiya Respublikasının münasibətlərini müəyyən edən İrlandiya haqqında 1949-cu il Aktını 29 qəbul etdi. Bu akta əsasən, Şimali İrlandiya Əlahəzrətin və Birləşmiş Krallığın dominionlarının bir hissəsi olaraq qalırdı və Şimali İrlandiya parlamentinin razılığı olmadan Şimali İrlandiyanın və ya onun istənilən hissəsinin bütün hallarda Əlahəzrətin və Birləşmiş Krallığın dominionlarının bir hissəsi kimi qalacağı təsdiqlənirdi. Amma 1972-ci ildə Edvard Xit hökuməti Stormont parlamentinin fəaliyyətini müvəqqəti olaraq dayandırdığı üçün Şimali İrlandiyanın statusunu təsdiqləməkdən ötrü hər hansı bir vasitənin tapilması zəruri idi və buna görə də 1973-cü il martın 8-də müvafiq referendumun keçirilməsi haqqında qərar qəbul edildi
30 . Referendumda 31 Şimali İrlandiya əhalisi Şimali İrlandiyanın Birləşmiş Krallığın tərkibində qalıb- qalmaması və ya İrlandiya Respublikasının tərkibinə daxil olub-olmaması ilə bağlı suala öz münasibətlərini bildirdilər. Katoliklər bu referendumu boykot etdikləri üçün səslərin əksəriyyəti (58,66% seçici iştirakıyla seçicilərin 98,92%) Şimali İrlandiyanın Birləşmiş Krallığın tərkibində qalmasının lehinə verilmişdi. Bununla belə, referendum regionun statusunu təsdiqləmiş olsa da, Şimali İrlandiyada böhran davam edirdi. Tezliklə 1973-cü il martın 20-də Britaniya hökuməti Şimali İrlandiyanın Konstitusiya quruluşuna dair Təkliflər (White paper) 32 dərc etdirdi. Bu təkliflər 30 oktyabr 1972-ci il tarixli müzakirə üçün hesabatı əsasında işlənib hazırlanmışdı. Sənəddə İrlandiya Şurasının və proporsional təmsilçilik əsasında seçilməli və Stormont parlamentini əvəz etməli olan yeni Şimali İrlandiya Assambleyasının yaradılması təklif olunurdu. Bu təkliflərin əsasında 1973-cü il mayın 3-də Britaniya hökuməti tərəfindən Şimali İrlandiya Assambleyası təsis edildi və 1973-cü il iyunun 28-də onun üzvləri seçildi, 1973-cü il iyunun 31-də isə Şimali İrlandiya Assambleyasının ilk toplantısı keçirildi.
26 S. Farren, p.159. 27 The Future of Northern Ireland: A Paper for Discussion (Green Paper; 1972) URL: http://cain.ulst.ac.uk/hmso/nio1972.htm
28 S. Wolff, Context and Content: Sunningdale and Belfast Compared. URL: http://www.stefanwolff.com/files/sunningdaletobelfast.pdf
29
http://cain.ulst.ac.uk/hmso/irelandact1949org.pdf
30 V. Bogdanor, Western Europe. In Referendums around the world: the growing use of direct democracy, ed. by D. Butler, A. Ranney, AEI Press, 1994, pp. 37-38. 31 Referendum ('Border Poll') (NI) – Thursday 8 March 1973. URL: http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/election/ref1973.htm
32 Northern Ireland Constitutional Proposals (White Paper; 1973). URL: http://cain.ulst.ac.uk/hmso/cmd5259.htm
29
1973-cü il iyulun 18-də Şimali İrlandiya Konstitusiyası haqqında Akt qüvvəyə mindi, 33 bu sənəd əhalinin böyük hissəsinin razılığı olmadan Şimali İrlandiyanın Birləşmiş Krallıqdan ayrılmayacağını və bu məsələ ilə bağlı referendumun yalnız 10 ildən bir 34 keçirilə biləcəyini təsdiqləyirdi. Aktda proporsional əsasda formalaşan Şimali İrlandiya Assambleyasının, həmçinin həm Şimali İrlandiyanın, həm də İrlandiya Respublikasının nümayəndələrinin daxil olduğu İrlandiya Şurasının təsis edilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Əvvəlki parlament və qubernator vəzifəsi ləğv olundu, 1973-cü il noyabrın 21-də 35 isə proporsional təmsilçili icra orqanı təsis edildi. 1973-cü il dekabrın 6-dan 9-a qədər Sanninqdeyldə (İngiltərə) 36 proporsional təmsilçili icra orqanının təsisi ilə bağlı açıq qalmış çətin məsələlərin həlli üçün üçtərəfli konfrans təşkil edildi. Konfransda Böyük Britaniyanın baş naziri Edvard Xit, İrlandiya Respublikasının baş naziri Liam Kosqreyv, həmçinin nazirlər, Olster Yunionistlər Partiyasının, Sosial-Demokrat və Leyborist Partiyasının, Şimali İrlandiya Alyans Partiyasının nümayəndələri iştirak edirdilər. İştirakçılar müxtəlif mövzuları müzakirə edirdilər, amma əsas müzakirə Şimali İrlandiyanın gələcək hökumətinin “İrland ölçüsü” ətrafında aparıldı. İrlandiya Şurasının iki hissədən – Nazirlər Şurası və Məşvərət Assambleyasından ibarət olacağı nəzərdə tutulurdu. İcra və əlaqələndirici funksiyaları yerinə yetirən Nazirlər Şurasının tərkibinə Şimali İrlandiya icra orqanının yeddi üzvü və İrlandiya Respublikası hökumətinin yeddi üzvü daxil ola bilərdi. Məşvərət və təftiş funksiyasını yerinə yetirən, Məşvərət assambleyasının tərkibinə isə Şimali İrlandiya Assambleyasının otuz üzvü və İrlandiya Respublikası Parlamentinin aşağı palatasının 30 üzvü qatıla bilərdi. Mayın 9-da konfrans bitəndən sonra yekun kommünike 37 dərc olundu. Amma Olster Yunionist Partiyası üzvlərinin əksəriyyəti bu razılaşmanın əleyhinə çıxdılar, bu da son nəticədə partiyanın parçalanmasına və onun lideri Brayan Folknerin istefasına gətirib çıxardı. 1974-cü il mayın 15-də İrlandiya Şurasının formalaşdırılmasına dair tədbirlər Şimali İrlandiya Assambleyasında təsdiq ediləndən cəmi bir gün sonra Olster Fəhlə Şurası tərəfindən təşkil olunan tətil başladı. Nəticədə 1974-cü il mayın 28-də proporsional təmsilçili icra orqanı istefaya getməli oldu, 1974-cü il mayın 30-da isə Şimali İrlandiya Assambleyasının fəaliyyəti də dayandırıldı 38 .
fəaliyyəti cəmiyyətdə geniş dəstək qazanmadığı üçün Britaniya hökuməti 1976-cı il martın 9-da 39 Konventi buraxdı və birbaşa idarəetmə rejiminin qeyri-müəyyən müddətə uzadıldığını elan etdi. Bu uğursuzluqlara baxmayaraq, Britaniya və İrlandiya hökumətləri növbəti illərdə də Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanması yönündə birgə səylərini davam etdirmək əzmində idilər. Bu kontekstdə İrlandiya və Britaniya baş nazirləri Herret Fiçcerald və Marqaret Tetçer tərəfindən imzalanan 1985-ci il 15 noyabr Hillsboro İngilis-İrland sazişi 40 ən vacib sənədlərdən biridir. İki hökumət arasındakı bu razılaşmanın birinci maddəsinə əsasən:
33 Northern Ireland Constitution Act 1973. URL: http://cain.ulst.ac.uk/hmso/nica1973.htm
34 Amma nə 1983-cü, nə də növbəti on illiklərdə referendum keçirilməmişdir. 35 A Chronology of the Conflict – 1973. URL: http://cain.ulst.ac.uk/othelem/chron/ch73.htm
36 The Sunningdale Agreement (December 1973). URL: http://cain.ulst.ac.uk/events/sunningdale/agreement.htm
37
38 A Chronology of the Conflict – 1974. URL: http://cain.ulst.ac.uk/othelem/chron/ch74.htm
39 Northern Ireland Constitutional Convention – A Chronology of Main Events. URL: http://cain.ulst.ac.uk/events/convention/chron.htm
40
http://cain.ulst.ac.uk/events/aia/aiadoc.htm
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|