Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
44
hazırlanan və məxsusi olaraq Amerika investisiyasına hədəflənmiş “Makbrayd prinsiplərinin” 117 (MacBride Principles) lobbiçiliyi ilə məşğul idi. “Yunionistlərin və Britaniya hakimiyyətinin müqavimətinə baxmayaraq, “Makbrayd prinsipləri” ABŞ-ın bir neçə ştatında təsdiqlənmişdi. Qəbul edilmiş qanunvericilik Amerika şirkətlərindən onlara əməl olunmasını tələb edirdi. 1989-cu ildə Britaniya hökuməti özünün yeni qanunu – Şimali İrlandiyada ədalətli məşğulluq haqqında Akt qəbul etdi və Şimali İrlandiyada əmək diskriminasiyasının qarşısını almaq üçün ədalətli məşğulluq məsələləri üzrə Komissiya yaratdı” 118 . 1992-ci ildə öz prezident kampaniyası dönəmində Bill Klinton həmçinin bəyan etdi ki, “Makbrayd prinsiplərini” dəstəkləyir. ABŞ-ın vasitəçi qismində Şimali İrlandiya münaqişəsinin həlli prosesinə cəlb olunmasında Amerikanın irland diasporunun rolu ABŞ-ın vasitəçi qismində Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanmasına cəlb olunması münaqişənin transformasiyasında həlledici məqam oldu. Bu prosesdə ABŞ-ın irland diaspor strukturları və irland lobbisi vacib rol oynadı. İstənilən halda münaqişənin sülh yolu ilə transformasiyasının mümkünlüyünü əks etdirən impuls Belfastdan gəlirdi. 1994-cü ilə doğru respublikaçılar və yunionistlər atəşkəs elan etmişdilər. Bu zamana qədər tərəflər 3500 nəfərdən çox itki vermişdilər. Britaniya Ordusu silahlı qruplaşmaların axırına çıxa bilməyəcəyi qənaətinə gəlmişdi. Bir müddət əvvəl isə IRA zor gücü ilə İrlandiyanın birləşməsinə nail ola bilməyəcəyini anlamışdı. Uilyan Zartmanın qeyd etdiyi kimi, münaqişə tərəfləri eyni zamanda “travmatik çıxılmaza” 119
dirənmişdilər və artıq danışıqlar üçün yetişmişdilər. Sosial-Demokrat və Leyborist Partiyasının (SDLP) yaradıcısı və lideri Con Xyum zamanı yaxaladı və hər iki tərəfi təmsil edən partiya və qruplaşmalarla danışıqlara başladı 120 . Məlum olanda ki yunionistlərin mövqeyi üzündən Şimali İrlandiyanın daxilində həll yolu tapmaq mümkün deyil, xarici oyunçuları, əsasən də Böyük Britaniya və AB-ni danışıqlar prosesinə cəlb eləmək qərarı alındı. Amma ən vacib xarici sponsor ABŞ oldu. 1979-cu ildən 2004-cü ilə qədər Avropa Parlamentinin üzvü olan Con Xyum Avropa Birliyinin Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanması prosesinə cəlb olunması üçün fəal iş görürdü. O, bir sıra Avropa ölkələrinin liderləri və sosialist partiyalarının rəhbərləri ilə yaxşı münasibətlər yaratmışdı. 1982-ci ilin martında Avropa Parlamentindəki həmkarlarının dəstəyilə Nils Xoqerupun Avropa Parlamentinin Şimali İrlandiya üzrə məruzəçisi təyin edilməsinə nail oldu 121
. Məruzəçinin təyin olunması və Şimali İrlandiya probleminin Avropa Parlamentində müzakirəsi baş nazir Marqaret Tetçerin qəzəbinə səbəb oldu 122 . Bu o demək idi ki, Şimali 117
Şon Makbrayd (Seán MacBride), irlandiyalı siyasi və ictimai xadim, beynəlxalq hüquqşünas. İrlandiya Respublikaçılar Partiyasının yaradıcısı (1946-ci il) və lideri. 1948-1951-ci illərdə xarici işlər naziri, 1974-1976-cı illərdə Namibiya üzrə BMT komissarı olub. Nobel Sülh Mükafatı laureatıdır (1974-cü il). 118
A. Guelke, p. 204.
119 W. Zartman, Negotiating Internal Conflict: Incentives and Intractability, International Negotiation Vol. 6, No. 3 (March 2001), p. 298. 120
Müəllifin Con Xyumun tərəfdaşları və həmkarları Şon Farren (SeanFarren) və Denis Hoqi (DenisHaughey) ilə müsahibəsi, 27 iyun 2013-cü il (Belfast). 121 European Parliament Working Documents, Report drawn up on behalf of the Political Affairs Committee on the situation in Northern Ireland, Rapporteur: Mr N. J. Haagerup, Document 1-1526/83, 19 March 1984. 122
Müəllifin Şon Farrenlə (SeanFarren) və Denis Xoqi ilə (Denis Haughey) müsahibəsi. 45
İrlandiya problemi artıq Böyük Britaniyanın daxili işi deyil və Şimali İrlandiya sülh prosesinə başda ABŞ olmaqla digər xarici oyunçuların cəlb edilməsinə şərait yaranırdı. ABŞ administrasiyasının Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanması prosesinə cəlb olunması bir neçə mərhələdə baş tutdu. Hələ 1970-ci illərdən Con Xyumun irland mənşəli Amerika siyasətçiləri ilə qarşılıqlı etimad yaranmışdı və o bu siyasətçilər arasında nüfuza malik idi. “Xyum İrlandiyanın Vaşinqtondakı səfiri Şon Donlonla birgə Amerikanın irland elitasını konstitusiyalı millətçiliyin ayrılmasının vacibliyinə inandırmağa çalışırdılar. Hansının ki istiqamətvericiləri Con Xyumun rəhbərlik etdiyi SDLP və İrlandiya hökuməti, yaraqlılardan isə Şinn Feyn və IRA idi” 123 . Xyum və Donlon amerikalı siyasətçiləri Şimali İrlandiyada respublikaçılara verdikləri dəstəyi məhdudlaşdırıb, islahat məqsədlərinin real nailiyyətlərini dəstəkləməklə irland Amerikasının Britaniya siyasətini dəyişmək üçün daha çox şans əldə edə biləclərinə inandırdılar. Bu strateqiyanı geniş şəbəkə strukturuna malik mülayim mövqeli “İrlandiyanın Dostları” QHT-si də dəstəklədi. Beləliklə, İrlandiyadakı konstitusiyalı millətçilik, Vaşinqtondakı siyasi elita və Şimali İrlandiyada Britaniya siyasəti arasında qarşılıqlı əlaqə quruldu. ABŞ-ın irland diasporunun strategiyasının dəyişməsində İrlandiya Respublikası hökumətinin də müəyyən rolu oldu. İrlandiya hakimiyyəti mütəmadi olaraq diasporun fəal nümayəndələri ilə görüşlər keçirirdi. Bundan başqa, diaspor qrupları ilə müvafiq işin aparılması üçün hər il Müqəddəs Patrik Günündə İrlandiyanın nazirləri ABŞ-a səfər edirdilər 124 .
ci ildə Anqlo-irland Sazişinin imzalanmasına gətirib çıxarmış islahatların vacib elementləri idi. SDLP və İrlandiya hökumətinin sıx əməkdaşlığı sayəsində “İrlandiyanın Dostları” Anqlo-irland Sazişinin əldə olunmasında önəmli rol oynadı” 125 . Qeyd etmək lazımdır ki, sazişi imzalayan ölkələrin hakimiyyətlərinin bu razılaşmanı əldə etmək üçün tutarlı səbəbləri vardı 126
. İrland mənşəli amerikalı siyasətçilərin müəyyən mərhələlərdə göstərdikləri təzyiq və təsir bu sazışın ərsəyə gəlməsinə təkan verdi 127 .
“Sazişin imzalandığı gün ABŞ prezidenti Ronald Reyqan və Konqresin Nümayəndələr Palatasının spikeri Tip O`Nil Ağ Evin Oval Kabinetdə mətbuat konfransı keçirdilər. Onlar İrlandiya və Böyük Britaniya arasında bu sazişin imzalanması təşəbbüsünü dəstəklədiklərini bəyan etdilər və yeni “İrlandiya üçün Beynəlxalq Fonda” (İBF) 128 maliyyə yardımı edəcəklərinə söz verdilər”. Bu addım irland diasporunun mərkəzi rolunu ifadə etdi, fondun bundan sonrakı fəaliyyəti isə iqtisadi vasitəçi kimi 1990-cı illərin danışıqlar prosesi gedişatında “sülh dividentləri” gətirirdi. ABŞ-da irlandların lobbi fəaliyyəti
123 R. J. Briand, Bush, Clinton, Irish America and the Irish Peace Process, Political Quarterly 73(4) (April–June, 2002), p. 174.
124 Müəllifin İrlandiyanın sabiq baş naziri Berti Ahernlə (BertieAhern) müsahibəsi, 24 iyin 2013-cü il. (Dublin). 125
F. Cochrane, B. Baser & A. Swain, p. 692. 126
Klem Makkartni ilə müsahibə. 127
A. J. Wilson, The Congressional Friends of Ireland and the Anglo-Irish Agreement», ch. 9, in Irish-America and the Ulster Conflict 1968–1995 (1995), URL: http://cain.ulst.ac.uk/events/aia/wilson95.htm#chap9
F. Cochrane, B. Baser & A. Swain, p. 692. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|