Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
40
“1845-ci ildən 1855-ci ilə qədər olan dövrdə dəfələrlə təkrarlanan əsas yerli qida məhsulu olan kartof qıtlığı 90 üzündən irland əhalinin sayı üçdə birə qədər azaldı. Milyon nəfərdən çox insan aclıqdan və aclığın gətirdiyi xəstəliklərdən dünyasını dəyişdi, 1,5 milyon nəfərsə Birləşmiş Ştatlara üz tutdu. İrland mühacirlərin çoxu hesab edirdi ki, aclığın qarşısını almaq olardı. “Kartof xəstəliyini, həqiqətən də, Yaradan göndərmişdi, - irland millətçisi və siyasi sürgünə göndərilmiş Con Mitçell yazırdı, - amma aclığı ingilislər yaratdılar”. Nəticədə Amerikadakı irlandların xarakterinə təklənmə, qovulma hissi çökdü.” 91 . İrlandiyadakı kartof aclığı və ya Böyük aclıq (An Gorta Mór) ölkənin əsasən ingilis və şotland köçkünlərinin yaşadığı şimal hissəsinə 92 daha az təsir etmişdi. Şimali İrlandiya Assambleyasının Şinn Feyn partiyasından olan deputatı Pata Şixananın fikrincə, 800 il əvvəl İrlandiyaya britaniyalılar gələndən sonra adada iğtişaşlar səngimir 93 . Britaniya və “Zümrüd ada” arasında tarixən mövcud olmuş, irlandlar üçün faciəylə nəticələnmiş və diasporun yaranması üçün vacib səbəb 94 olmuş gərgin münasibətlər ölkədən getmiş irlandların və onların xələflərinin davranış istiqamətinin əsas aspektlərini müəyyənləşdirdi. Keçmişdən qalma kin üzündən diasporun Şimali İrlandiya münaqişəsinə münasibəti radikal xarakter aldı. Konfliktoloq Terens Layons hesab edir ki, münaqişələr və vətəndə gedən siyasi proseslər nəticəsində yaranan diasporlar özlüyündə münaqişə və ya repressiyalar vasitəsilə sərhəd üzərindən hərəkət eləmək məcburiyyətində olan şəbəkəni ifadə edir. Çünki spesifik travmatik yaddaş dəstinə sahibdir və vətənlə nümunəvi rəmzi əlaqələri qoruyub saxlayır 95 . Travmatik yaddaş öz növbəsində kollektiv identikliyin səfərbərlik resursu rolunda çıxış edir. Münaqişə tərəflərinin diasporlar tərəfindən dəstəklənməsi Şimali İrlandiya münaqişəsinin tərəfləri – respublikaçılar və yunionistlər – öz diasporlarindan bir-birilə müqayisə olunmayacaq qədər fərqli həcmdə yardım alırdılar. Yunionistlərə xaricdən göstərilən dəstək respublikaçılara onların diasporu tərəfindən edilən maliyyə və siyasi yardımdan qat-qat az idi. Bu fakt Olster protestantlarının nümayəndələrinin xaricdə çox az sayda olması ilə izah olunur: XVIII əsrdə 250 minə yaxın Olster protestantları Amerikaya mühacirət etdilər, amma onların əksər hissəsi assimilyasiya olundu və artıq keçmiş vətəndə baş verən siyasi hadisələrə maraq göstərmirdilər 96 . Bundan başqa, protestant diasporunun köklərinin gəldiyi cəmiyyətlə əlaqələri və identikliyi zəif idi 97 . Digər tərəfdən isə, katolik icması nümayəndələrinin fikrincə, status-kvonun saxlanması tərəfdarı olan yunionistlər Böyük Britaniyanın himayəsi altında idilər, çünki Şimali İrlandiyanın Böyük Britaniyanın tərkibində saxlanması məsələsində yunionistlərin və Britaniya hakimiyyətinin maraqları üst-üstə düşürdü. Amma 1985-ci il 15 noyabrda Hillsboroda (Hillsborough,
90 Məhsul qıtlığı 1845, 1846, 1847 və 1848-ci illərdə olmuşdu (Klem Makkartninin müsahibəsindən). 91 K. Kenny, Irish Immigrants in the United States. URL: http://photos.state.gov/libraries/amgov/30145/publications-english/EJ-immigrants-mainstream-0208.pdf
92 Müəllifin Dini İcmalar Forumundan (Community Faiths’ Forum) Rob Fermaykl ilə (Rob Fairmichael) müsahibəsi, 22 iyun 2013-cü il (Belfast). 93 Müəllifin Pat Şihanla (PatSheehan) müsahibəsi, 25 iyun 2013-cü il (Stormot, Belfast). 94 Bilavasitə səbəb aclıq idi, amma onsuz da İrlandiya çoxsaylı kasıb kəndlilərin ölkəsi idi və bu cür vəziyyətlərdə, adətən, kəndli icmalarının nümayəndələri köç edirlər (Klem Makkartni ilə müsahibədən). 95 T. Lyons, Diasporas and Transnational Politics in Ethiopia, in Diasporas Armed Conflicts and Peace-building in Their Homeland, Uppsala University, Department of Peace and Conflict Research Report No. 79, 2007, p. 32.Həmçinin bax: http://www.gvpt.umd.edu/davenport/dcawcp/paper/mar0304.pdf
96 A.J. Wilson, The Billy Boys Meet Slick Willy: The Ulster Unionist Party and the American Dimension to the Northern Ireland Peace Process, 1994–9, Irish Studies in International Affairs, Vol. 11 (2000), pp. 121–136. 97 Klem Makkartni ilə müsahibə. 41
Şimali İrlandiya) anqlo-irland sazişi bağlanmışdı ki, bu sazişin də bəzi müddəaları yunionistləri təmin etmirdi 98 .
99 . Bununla belə, münaqişə zamanı yunionistlər “ağ” Cənubi Afrikadan 100 , Kanada və ABŞ-dan 101 müəyyən qeyri- formal və qeyri-institutlaşdırılmış dəstək aldılar. Loyalistlər IRA-nın 102
elədiyi kimi, başqa ölkələrdəki müxtəlif şəxslər vasitəsilə silah alveri həyata keçirməyə cəhd edirdilər. Şimali İrlandiyada respublikaçılar hərəkatına nəhəng yardımı ABŞ-da möhkəmlənmiş irland diasporu göstərdi. Kevin Kenni qeyd edir ki: “Әvvəlcə irland mühacirlər ixtisaslaşmamış fəhlə idilər və cüzi maaşla işlədilirdilər, çox vaxt da tətillər zamanı əsas işçi qüvvəsini əvəz etmək üçün ehtiyat işçilər kimi istifadə olunurdular... Çox zaman Birləşmiş Ştatlara girişləri məhdudlaşdırılan və bu ölkədə vətəndaşlıq ala bilməyən afroamerikalılar və asiyalılardan fərqli olaraq, irlandlar heç vaxt irqçiliklə qarşılaşmayıblar. İrlandlar ingilis dilində danışdıqları və Birləşmiş Ştatlara gələn ilk nəhəng katolik axınını təşkil etdikləri üçün onlar qısa zamanda bu ölkədə katolik kilsəsini öz nəzarətləri altına aldılar. El arasında deyildiyi kimi, Birləşmiş Ştatlarda kilsə “vahid, müqəddəs, apostol və irland” kilsəsidir. Amerikada katoliklik irlandların özünüdərkinin əsas tərkib hissəsi oldu. Katolik olmalarını öz üstünlüklərinə çevirən və İrlandiyada əlləri yetməyən siyasi imkanlardan istifadə edən irlandlar tədricən Amerika cəmiyyətində yuxarı doğru irəliləyirdilər” 103 . Kokreyn, Sveyn və Baser yazırlar: “ABŞ-da yalnız polisdə və inşaat sahəsində deyil, həmçinin hakimiyyət daxilində və vətəndaş cəmiyyətində nüfuz qazanmış amerikalı irlandların tam şəbəkəsi yaradılmışdı. Böyük biznesdə, qeyri-hökumət və dövlət sektorlarında onların nüfuzu artırdı. Həmkarlar ittifaqlarında onlar bərabər, bəlkə də üstün mövqeyə sahib idilər və şəhərlərdə Demokrat partiyası sıralarında üstünlük təşkil edirdilər. Bu üstünlüyə misal olaraq Nyu-Yorkda fəaliyyət göstərən “Tammani- xoll”u göstərmək olar 104 . İrlandlar qarşılıqlı dəstəyin özlərinəməxsus siyasi və mədəni mexanizmlərini formalaşdırmışdılar ki, bunların da sırasına hibernialıların Qədim Ordeni (Ancient Order Of Hibernians, AOH) və Kelt Atletika Assosiasiyası (GAA) daxil idi.”
98 1985-ci ildə Marqaret Tetçer regiondakı gərgin vəziyyətə baxmayaraq, Anqlo-irland sazişini imzaladı ki, onun da şərtlərinə görə, Britaniya hökuməti tarixdə ilk dəfə olaraq Şimali İrllandiyanın idarə olunmasında İrlandiya Respublikasına konsultativ funksiyalar təqdim etdi. İmzalanmış saziş yunionistlərin kəskin tənqidinə tuş gəldi. Sonuncular əsasən Olsterin Böyük Britaniyanın tərkibində qalmasını istəyən və İrlandiyanın Şimali İrlandiyanın daxili işlərinə qarışmasına qarşı çıxan protestant əhalinin maraqlarını təmsil edirdilər. Klem Makkartinin zənnincə, 1985-ci il Sazişi respublikaçıların da xoşuna gəlməmişdi, çünki onların İrlandiya hökumətinin dəstəyini almadıqlarını göstərdi. 99 Müəllifin yazıçı-jurnalist Deqlan de Bredunla (Deaglán de Bréadún) müsahibəsi, 24 iyun 2013-cü il (Dublin). 100
M. O’Doherty, Piece by Peace, Belfast Telegraph, 11 June 2013.
101 Müəllifin Kler Haketlə (Clair Hackett) müsahibəsi, 27 iyun 2013-cü il (Belfast). 102
Klem Makkartni ilə müsahibə. 103
K. Kenny, Irish Immigrants in the United States. URL: http://iipdigital.usembassy.gov/st/english/publication/2008/03/20080307131416ebyessedo0.6800043.html
104
Klem Makkartni ilə müsahibə. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|