Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
Eyni zamanda Şimali İrlandiya siyasi forumuna seçkilərin keçirilməsi və deputatlar seçilməsi tövsiyə olundu ki, nəticədə tərəflər seçilənlər arasından qarşıdan gələn çoxpartiyalı danışıqlar üçün öz heyətlərini irəli sürə bilsinlər. Tərk-silah üzrə Beynəlxalq Komissiya həmçinin danışıqların bütün iştirakçıları üçün mütləq olan altı prinsipi tövsiyə etdi (bunları “Mitçell prinsipləri” də adlandırırlar):
mübahisəli siyasi məsələlərin demokratik və yalnız sülh yolu ilə həll edilməsinə üstünlük vermək;
bütün hərbi qruplaşmaları tam tərk-silah etmək;
tərk-silah nəticələrinin müstəqil komissiyanı təmin edəcək şəkildə yoxlanılması ilə razılaşmaq;
çoxpartiyalı danışıqların gedişatına və ya nəticəsinə təsir etmək məqsədilə güc tətbiq olunması və ya güc tətbiq olunması ilə hədələmə cəhdlərindən imtina etmək və bu yöndə digərlərinin cəhdlərinə qarşı çıxmaq;
çoxpartiyalı danışıqlarda əldə olunmuş razılaşmanın şərtlərini qəbul etmək və bu nəticənin razı olmadıqları istənilən aspektini dəyişmək məqsədilə yalnız demokratik və dinc vasitələrdən istifadə etmək;
“cəzalandırmaq” məqsədilə qətllərə və fiziki zorakılığa son qoyulmasına səsləmək və bu cür əməllərin qarşısını almaq üçün əməli addımlar atmaq 64 . Beynəlxalq Komissiyanın bütün tövsiyələri Britaniya hökuməti tərəfindən qəbul edildi və nəticədə reallaşdırıldı. Eyni zamanda 1996-cı il 10 iyundan etibarən Corc Mitçell əsas müstəqil həmsədr qismində Xarri Xolkeri və Con de Çasteleynlə birlikdə on partiya və iki hökumətin – Böyük Britaniya və İrlandiya Respublikası – iştirakı ilə rəsmi danışıqlar prosesini başladı. Bu danışıqlar 1998-ci il 10 apreldə İrlandiya Respublikasının və Böyük Britaniyanın baş nazirləri Berti Ahern və Toni Bler tərəfindən Şimali İrlandiya münaqişəsinin sülh yolu ilə nizamlanması haqqında Belfast Sazişinin 65 imzalanması ilə başa çatdı. Sazişi Şimali İrlandiya partiyalarının əksəriyyəti dəstəklədi (bu Sazişə qarşı çıxan yeganə partiya İen Peyslinin rəhbərlik etdiyi Demokratik Yunionist Partiyası oldu). “Bu Sazişlə Şimali İrlandiyada Qanunverici Assambleya və partiyalararası əsasda təşkil olunan icra hakimiyyəti də daxil olmaqla yeni hakimiyyət strukturlarının binövrəsi qoyuldu. Sazış çərçivəsində həmçinin Şimali İrlandiya administrasiyasının və İrlandiya Respublikası hökumətinin nümayəndələrinin iştirakı ilə müştərək idarəetmə strukturlarının yaradılması da nəzərdə tutulmuşdu” 66 . Belfast Sazişi bir daha təsdiq etdi ki, Şimali İrlandiyanın konstitusion statusu ancaq həmin regionun əhalisinin böyük əksəriyyətinin iradəsi ilə dəyişə bilər. Sənəd həmçinin İrlandiya Respublikası Konstitusiyasında Şimali İrlandiyaya ilə bağlı ərazi iddiaları ilə bağlı müddəalara və Britaniyanın regionda yerli özünüidarə orqanlarının səlahiyyətlərini məhdudlaşdıran 1920-ci il Şimali İrlandiya üzrə Konstitusiya Aktına dəyişiklik edilməsini də nəzərdə tuturdu.
64 Yenə orada. 65 Agreement reached in the multi-party negotiations (10 April 1998), available at http://cain.ulst.ac.uk/events/peace/docs/agreement.htm
66 Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi, s. 4.
35
Bununla bağlı Belfast Sazişinin reallaşdırılmasının vacib tərkib hissələrindən biri 1998-ci il 22 mayda iki referendumun keçirilməsi oldu. Şimali İrlandiyada Belfast Sazişinin nəticələrini səsverənlərin 71,1%-i (81,1% seçki fəallığı) dəstəklədi 67 , İrlandiya Respublikasında isə Sazişə əsasən ölkənin Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsinin lehinə səs verənlər 94,39% (56,26% seçki fəallığı) 68 təşkil etdi. Beləliklə, İrlandiya Respublikasında keçirilən referendum Şimali İrlandiyayaya dair bu ölkənin Konstitusiyasında əks edilmiş ərazi iddialarını sənəddən çıxartdı. Amma Belfast Sazişinin həyata keçirilməsi təcrübədə bir sıra problemlərlə üzləşdi ki, onların həll edilməsi bir neçə il çəkdi. Onlardan ən mürəkkəbləri qanunsuz yarıhərbi qruplaşmaların və ilk növbədə İRA-nın tərk-silah edilməsi və hüquq-mühafizə orqanlarında və məhkəmə sistemində islahatların aparılması oldu. Belfast Sazişinə əsasən Şimali İrlandiyadakı qanunsuz yarıhərbi qruplaşmaların tərk-silah edilməsinin referendumdan sonra yaxın iki il ərzində başa çatacağının zənn edilməsinə baxmayaraq, reallıqda bu proses xeyli uzun çəkdi və IRA da daxil olmaqla bütün qruplaşmaların tam tərk-silah edilməsi ancaq 2005-ci ildə mümkün oldu. 2001-ci il 11 sentyabr terror aktından sonra beynəlxalq terrorçuluqla genişmiqyaslı mübarizəyə başlayan Corc Buş Administrasiyası bu prosesdə müsbət rol oynadı. Məhz bu dönəmdə ABŞ-ın Şimali İrlandiya münaqişəsinin nizamlanması prosesinin mümkün qədər tez başa çatmasına marağı artdı 69 . Corc Mitçelli ABŞ-ın Şimali İrlandiya üzrə xüsusi nümayəndəsi vəzifəsində əvəz edən davamçıları – Riçard Xaas (2001-2003), Mitçell Rays (2003-2007), Pola Dobryanski (2007-2009) və Deklan Kelli (2009-2011) IRA-nın və digər yarıhərbi qruplaşmaların tərk-silah edilməsi prosesini davam etdirməklə, həmçinin yunionistlər və respublikaçılar arasında güc balansının yaradılmasına çalışmaqla Şimali İrlandiya sülh prosesinə öz əvəzsiz töhfəsini verdi 70 . 2007-ci ilin martında Şimali İrlandiya Assambleyasına yeni seçkilər keçirildi, bu isə İrlandiya Respublikası və Böyük Britaniyanın baş nazirləri Berti Ahern və Toni Blerin, həmçinin Demokratik Yunionist Partiyası və Şinn Feyn də daxil olmaqla Şimali İrlandiya partiyalarının iştirakı ilə Şotlandiyada 2006-cı il 11-13 oktyabrda baş tutmuş danışıqlar zamanı işlənib hazırlanmış Sent-Endryu Sazişi 71 nəticəsində mümkün oldu. Bununla da 2007- ci il 8 mayda beş illik fasilədən sonra Şimali İrlandiya Assambleyasının fəaliyyəti bərpa olundu, Şimali İrlandiyanın yeni icra hakimiyyəti formalaşdı, həmçinin Şimali İrlandiyanın hüquq-mühafizə və məhkəmə sistemlərində islahatlar Şinn Feyn tərəfindən dəstəkləndi. Brayan Kouen (İrlandiya) və Qordon Braunun (Böyük Britaniya) növbəti hökumətləri əldə olunmuş nailiyyətlərə əsaslanaraq, hakimiyyətin yerli hüquq-mühafizə və məhkəmə orqanlarına ötürülməsi prosesinin ikinci mərhələsini reallaşdırmaq istiqamətində öz fəaliyyətlərini davam etdirdilər. Lakin 2009-cu ilin martında IRA-
67 The 1998 Referendums. URL: http://www.ark.ac.uk/elections/fref98.htm
68 Referendum on the Nineteenth Amendment of the Constitution Bill 1998 (British-Irish Agreement). In: Referendum results 1937 – 2012, Published by the Department of the Environment, Community and Local Government, Dublin, p. 59. URL: http://www.environ.ie/en/LocalGovernment/Voting/Referenda/PublicationsDocuments/FileDownLoad,1894,e n.pdf
D.W. Brady, C. Volden, Revolving Gridlock. Politics and Policy from Jimmy Carter to George W. Bush, Boulder & Oxford: Westview Press, 2006, р. 191. 70 M.-A Clancy.The United States and Post-Agreement Northern Ireland, 2001-6, Irish Studies in International Affairs, 2007, Vol. 18, р. 173. 71 Agreement at St. Andrews. URL: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/136651/st_andrews_agree ment-2.pdf
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|