Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
42
“Katolik kilsəsi öz növbəsində amerikalı irlandların birləşməsinə və güclənməsinə təkan verən əlaqələndirici həlqə rolunu oynayırdı” 105 . BBC-dən Olqa Smirnovanın fikrincə: “[Ә]gər bugünkü terminologiyanı tətbiq etsək, onlar “iqtisadi” mühacirlər idilər, amma həm siyasət, həm hərb sahəsində zirvələrə yüksəldilər: Corc Vaşinqtonun ordusunda 20 irland general vardı, Vaşinqtonun öz əcdadları da əslən Zümrüd adasından idilər. Öz irland köklərilə fəxr edən prezidentlər arasında Ronald Reyqan, Con Kennedi və Bill Klinton var idi” 106 . ABŞ-ın 22-ci prezidenti Barak Obamanın da əcdadları arasında irlandlar var. Amerikanın ictimai və siyasi xadimlərinin köklərinin İrlandiyadan gəlməsi siyasi əlverişli oldu. Tarixçi Con Robert Qrin bildirir ki, İrlandiyaya olan sevginin əsas səbəbi Amerikanın katolik elektoratıdır 107 .
daşıyır, Şimali İrlandiyanın özündə katolik və protestant icmaları arasındakı gərginliyin səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir 108 . ABŞ-dakı bəzi irland diaspor təşkilatları Şimali İrlandiyanın Böyük Britaniyanın tərkibindən çıxaraq, İrlandiya Respublikası ilə birləşməsini istəyən respublikaçıları dəstəkləyirdilər. Strukturların bir qismi İrlandiya Respublika Ordusunu maliyyələşdirməklə məşğul idi. Birləşmiş Ştatlardan gələn pul ianələri 1970-ci illərdə IRA-nın genişlənməsini mümkün etdi 109
. Bir müddət əvvələ qədər ötən əsrdə İrlandiyanın Böyük Britaniyadan ayrılaraq müstəqil olması uğrunda müharibədə iştirak edən irlandlar hələ də Ştatlarda yaşamaqdaydılar.
2002-ci ilin yanvarında Amerika hakimiyyəti beş Şimali Amerika qruplaşmasının hesablarını dondurdu. “1970-1980-ci illərdə Şimali İrlandiya münaqişəsinə gizli maraq ABŞ-da Şimali İrlandiyadakı respublikaçıların hərbləşdirilmiş qruplaşmalarına pul axınını təmin edən bir neçə irland QHT-nin yaradılmasına gətirib çıxardı. 1970-ci ildə yaradılan İrlandiya şimali yardım komitəsi (Irish Northern Aid Committee – Noraid) Şimali İrlandiyada respublikaçı hərbləşdirilmiş qruplaşmaların məqsədlərini və vasitələrini dəstəkləyirdi. 1970-ci ildən 1991-ci ilə qədər Noraid İrlandiyaya rəsmi olaraq 3,5 milyon ABŞ dolları verib” 111 .
105 F. Cochrane, B. Baser & A. Swain, Home Thoughts from Abroad: Diasporas and Peace-Building in Northern Ireland and Sri Lanka, Studies in Conflict & Terrorism, Vol. 32, Issue 8, 2009, pp. 688.
106 ABŞ - İrlandiya: irs və mübahisələr. URL: http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_1870000/1870613.stm
107
T. Geoghegan, Why are US presidents so keen to be Irish? URL: http://www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-13166265
108
Müəllifin Kler Haketlə müsahibəsi (Clair Hackett), 27 июня 2013 г. (Belfast). 109
İrlandiya – Kolumbiya – ardınca da hər yanda?. URL: http://news.bbc.co.uk/hi/russian/uk/newsid_1492000/1492885.stm
110
ABŞ - İrlandiya: irs və mübahisələr. 111
F. Cochrane, B. Baser & A. Swain, p. 689.
43
Bu pulların hesabına Şinn Feynin nəzarət etdiyi xeyriyyə təşkilatları məhbus respublikaçıların ailələrinə yardım edirdilər 112
. Məbləğ çox olmasa da, ailələrə yardım faktının özü respublikaçıların vəziyyətinə dair fəal beynəlxalq piarla müşayiət olunurdu. Bəzi araşdırmaçıların, o cümlədən Benedikt Anderson, Pol Kollier, Anke Xöfflerin hesab etdiyi kimi, Şimali İrlandiyada münaqişə zamanı Noraid öz vətənində silahlı zorakılıq və siyasi radikalizm tərəfdarlarını dəstəkləməyə meylli idi 113 .
dəstək verirdilər. Münaqişə dönəmində Amerika-irland icmasını təkcə Noraid təmsil etmirdi. “1974-cü ildə Vaşinqtondan olan fəalların formalaşdırdığı “İrland Milli Qrupu” (Irish National Caucus – INC), Britaniya hakimiyyətinin Şimali İrlandiya ilə bağlı dövlət siyasətini mütəmadi olaraq tənqid atəşinə tuturdu və Britaniyanın təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən insan haqlarının pozulmasını vurğulayırdı. INC-nin müəyyən nailiyyəti nəinki ianələrin toplanması ilə məşğul olmaq iqtidarında olan, həmçinin daha önəmli rol oynamağı bacaran diasporun potensialını ifadə edir. Hibernialıların Qədim ordeni (AOH) və İrland Milli Qrupu (INC) Şimali İrlandiyadakı siyasi münaqişə ilə fəal şəkildə maraqlanırdılar, amma qəti olaraq qeyri-zorakı vasitələrə üstünlük verirdilər 114 . Millətçi katolik icmasına meylli diskriminasiya və Britaniya hakimiyyəti tərəfindən insan haqlarının pozulması onların diqqət mərkəzində idi. Ümumilikdə bu QHT-lər Britaniya hakimiyyətinin Şimali İrlandiyada mövcudluğuna qarşı kampaniya həyata keçirirdilər və İrlandiyanın birləşməsilə bağlı siyasi məqsədə lobbiçilik edirdilər. 1970-ci illərin əvvəllərində Amerikanın irland əsilli siyasətçiləri, o cümlədən senator Edvard Kennedi və Konqres nümayəndələri Palatasının spikeri Tip O`Nil tez-tez Britaniya hakimiyyətinin mövqeyini açıq şəkildə tənqid edirdilər, hansı ki, problemlə bağlı Amerikanın siyasi xadimlərini razı salacaq həll yollarını təklif edə bilmirdi” 115 . 1971-ci ildə Kennedi ABŞ Senatına İrlandiyanın birləşməsinə və Britaniya qoşunlarının dərhal Şimali İrlandiyadan çıxarılmasına səsləyən qətnamə layihəsi təqdim etdi. Nyu-Yorkdan olan konqrescmen (sonradan qubernator) Hyu Keri isə Britaniya ordusunu “quldur” adlandırdı 116 . Ferqal Kokrey və həmkarları hesab edirlər ki, “bu iki misal o zamanın “siyasi ab-havasını” göstərir”. Bü cür çıxışlar ABŞ siyasi çevrəsində dəstək qazanmasalar da, bununla belə, Şimali İrlandiyadakı respublikaçı irland icma üçün önəmli siyasi dəstək mənbəyi idi. İrland Milli Qrupu qeyri-zorakı fəaliyyət proqramı irəli sürürdü və siyasi münaqişənin həlledici problemlərindən biri, eyni zamanda Şimali İrlandiyanın katolik icmasının əsas narazılıq səbəbi olan əmək diskriminasiyasını vurğulayırdılar. 1980-ci illərdə INC Şimali İrlandiyada ədalətli əmək bölgüsünə şərait yaradılması üçün işlənib
112
A. Guelke, Northern Ireland: International and North/South Issues, in Ireland and the Politics of Change, ed. by W. Crotty and D. Schmitt. London: Longman, 1998, p. 203.
113
Paul Collier and Anke Hoeffler, Greed and Grievance in Civil War, OxfordEconomicPapers56(4) (2004), pp. 563–595.
114 INC-ni IRA ilə sıx əlaqələrdə günahlandırırdılar, baxmayaraq ki, bu təşkilat diplomatik fəaliyyət həyata keçirirdi (Klem Makkartninin müsahibəsindən). 115 F. Cochrane, B. Baser & A. Swain, p. 692. 116
Richard Finnegan, Irish American Relations, in Ireland on the World Stage, ed. by W. Crotty and D. Schmitt,London: Pearson, 2002, p. 99.
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|