Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
58
gedən məkanın yaxınlığında olmaq imkanından məhrum etməsinlər. Prosesin sonuna doğru siyasətçilər efirə yarım saat qalmış küçəyə çıxıb kameralar önündə çıxış etməyə başlayanda, vəziyyət lap gülməli hal aldı. Özünü bu cür piar etmək üçün kamera önünə ən mütəmadi keçənlərdən biri Olster Yunionist Partiyasının lideri Con Teylor idi. O, güzəşt barədə təkliflərə barjı itələmək üçün lazım olan 40 futluq paya ilə də toxunmayacağı haqda bəyanatı ilə məşhur idi 177 . Bu, jurnalistləri əməllicə əyləndirirdi, onlar hər dəfə ondan soruşurdular ki, “bu gün payanın uzunluğu nə qədər oldu, Con?” Digər önəmli element telefon idi (aşkar, amma həyati önəmli). Danışıqlarda bu və ya digər dərəcədə mütəmadi iştirak edən jurnalistlər tez bir zamanda müxtəlif heyətlərin birbaşa telefon xətlərinin nömrələrini əldə etdilər, nəticədə heç bir partiya və ya hökumət informasiya axınını nəzarətdə saxlaya bilmirdi. Sazışın imzalanmasına gətirib çıxaran bütün danışıqlar müddətində, həmçinin razılaşmaların həyata keçirilməsi ilə bağlı digər danışıqlar zamanı biz bu rejimdə işləyirdik. Yeganə istisna 1999-cu ilin payızında senator Mitçellin iqamətgahı idi. Müqəddəs Cümə Sazişinin təşkilatçısı olan Corc Mitçell razılaşma əldə ediləndən sonra yaranmış çıxılmaz vəziyyəti çözmək üçün yenidən dəvət olunmuşdu. İqamətgah Londonun Ricents Parkında yerləşirdi və yaxşı qorunurdu. O dönəmdə siyasi səhnənin əsas fiqurları olan Olster yunionistləri və SDLP nümayəndələri ora gəldilər. KİV-i isə praktiki olaraq küçədə saxladılar. Orada olan reportyorlardan biri danışır ki, bu, KİV-ə arzu olunmadıqlarının və onların iştirakına qətiyyən yol verilməyəcəyinin açıq-aydın göstərildiyi yeganə an idi” 178 . Mürrey yenə də öz-özünə sual edir: KİV-i məsafədə saxlamaq, yaxına buraxmaq, yoxsa işə cəlb eləmək lazımdı? “İctimailiyin tərəfdarı olmağıma baxmayaraq, yenə də düşünürəm ki, ictimaiyyətə açıq olan danışıqların uğur qazanmaq üçün şansı azdır – kim danışıqları ictimai şəkildə aparar? Məsələn, bir dəfə Londonda aparteidin ləğvindən sonra mən CAR Afrika Milli Konqresinin ali komissarının müavinindən soruşdum ki, hər hansı bir məsələnin adicə müzakirəsi belə siyasi ölümə bərabər olduğu hallarda onlar nə edirdilər? Onun cavabı belə oldu: “Biz kolluğa çəkilirdik 179 ”. Danışıqları aparanlar (ehtimal edirəm ki, əsas danışıqları aparanlar iki nəfər idilər) sadəcə harasa yox olur, detalları müzakirə edir, sonra hazır qərarla geri dönürdülər” 180 . Müxtəlif KİV-in sülhməramlılıq potensialı 1960-cı illərdə televiziyada qarşıdurmalar geniş işıqlandırılmağa başlamışdı. Bu o dönəm idi ki, münaqişə özünün inkişafının mürəkkəb mərhələsini yaşadığı üçün xəbər bülletenlərində mütəmadi görünməyə başlamışdı, bu xəbərlər ictimaiyyətə loyalistlərlə respublikaçılar arasındakı olduqca problemli münasibətləri sərgiləyirdi. Bu reportajların minusu onda idi ki, onlar əsasən hökumətin mövqeyini əks etdirirdi. Hökumət nöqteyi-nəzərinin ağırlığına son qoyan BBC-də nümayiş olunan və respublikaçıların mövqeyini əks etdirən “başqa” Şimali İrlandiya haqda reportaj oldu. Bundan sonra irlandların bütün səyləri regionda tətbiq olunan dövri senzuraya qarşı və öz vətəndaş haqlarının bərqərar olması uğrunda mübarizəyə yönəldi. Beləliklə, onlar əsas siyasi qüvvələrə meydan oxudular, televiziya isə əhalinin hər bir qrupunun öz haqlarını müdafiə etdiyi mübarizə meydanına çevrildi. 1970-ci illərdə münaqişənin daha çox eskalasiyası ilə əlaqədar olaraq Şimali İrlandiyada baş verən olayların işıqlandırılması daha təmkinli və ehtiyatlı xarakter aldı. Hətta televiziya
177
Would not touch with a bargepole (ing.) – danışanın nəyəsə qarşı hədsiz ikrah hissini bildirən idiomatik ifadə. – Redaktor qeydi. 178 .D. Murray, p. 23. 179 Əhalinin məskunlaşmadığı ərazi (Cənubi Afrika) – Redaktor qeydi. 180 D. Murray, p. 23–24. 59
xidmətlərinə bir neçə dəfə siyası təzyiq halları da olmuşdu. İrlandiya Respublikasında senzura daha sərt idi. Bununla belə, dinc əhalinin həyatından bəhs edən, hərbi əməliyyatların bütün faciəsini, bunların sadə insanların həyatına necə təsir etdiyini göstərən reportajlar geniş yayılmışdı. Məsələn, Piter Teylor, Pol Hamman və Artur Makkreyq münaqişə və onun tərəflərinə əsl “daxildən baxış” nümayiş etdirirdilər. Günahsız insanlar, siyasi məhbuslar, Şimali İrlandiya regionunda növbəti onilliklərdə sülhlə bağlı mövzular birinci plana çıxdı. Televiziya yayımının yeni növü sənədli filmlər oldu ki, onlar da 1980-ci illərin sonu 1990-cı illərin əvvəllərində geniş yayıldılar. 1996-cı ildə rejissor Maykl Kollinz 1921-ci il Anqlo-irland Sazişinin 70 illiyinə həsr olunmuş və XX əsrdə münaqişənin bütün inkişaf tarixini əks etdirən sənədli film çəkdi. 1990-cı illərin ortalarında reportajların əsas mövzusu Dauninq-stritdə imzalanan Deklarasiya ilə bağlı müvəqqəti atəşkəs, hərbləşdirilmiş qruplaşmaların tərk-silah edilməsi də daxil olmaqla sülh nizamlanması ilə bağlı ortaya çıxan problemlər oldu. Radioya gəlincə, Uolt Kilroy (Institute for International Confliсt Resolution and Reconstruction, Dublin City University) hesab edir ki: “Radionun rolu daha konstruktiv idi, çünki onlar üçün qanlı səhnələri göstərməyin cəlbediciliyi mövcud deyildi. Bundan başqa, radioların sakit, ideya söhbətləri aparmaq üçün daha çox imkanları vardı” 181
. Klem Makkartni əlavə edir: “Siyasətçilər həvəslə onları və onların məlumatlarını KİV-in necə işıqlandırdığı ilə maraqlanırlar və onlar həmçinin opponentlərinin nə dediklərini eşitmək istəyirlər. Bunu ən tez radioda eşidə bilərlər, amma televiziyaları da diqqətlə izləyirlər”. Yeni medianın rolunu hələ təzə-təzə öyrənməyə başlayıblar. Sosial şəbəkələrin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti televizora baxmayan, radio dinləməyən, qəzet oxumayan insanlarla danışmaq imkanıdır. “Şimali İrlandiyada sülhün bərqərar olması ilə bağlı müşahidələrə dair hesabat layihəsinin” direktoru Pol Nolanın sözlərinə görə, Müqəddəs Cümə Sazişinə etiraz edən respublikaçılar İnternetdə daha aktivdirlər. Üstəlik onlar “iğtişaşlar” dönəmini görməmiş gənclərə tuşlanmış fəal iş aparırlar. Hesab sadədir – onlar gənc nəslin məlumatsızlığına və romantizminə vurğu edirlər. Başqa sözlə, mübarizə virtual aləmə - müxtəlif internet-forumlara və sosial şəbəkələrə transfer olunub, amma bu fəaliyyət insanları fəallaşdırıb, onları virtual ünsiyyət xaricinə çıxarmaq məqsədilə aparılır. Parlamentin və Demokratik Yunionist Partiyasının üzvü (danışıqlar zamanı Olster Yunionistlər Partiyasının üzvü olub) Ceffri Donaldson düşünür ki, sosial şəbəkələr cəmiyyətdə razılığın əldə edilməsinə kömək edir, insanlara bilavasitə təsir edir, amma onlardan istifadə etmək üçün onlar haqda təsəvvürə malik olmaq gərəkdir, bunsuz elə həmin sosial şəbəkələr mina sahələrinə çevrilə bilər. İki monoloq əvəzinə üçsəviyyəli dialoq Belfast küçələrində katoliklər və protestantlar arasında hələ də divarlar qalmaqdadır, amma bu, dialoqa mane olmadı. Ona görə mane olmadı ki, müdrik siyasətçilər bu real divarların uçurulmasından yox, öncə insanların düşüncələrindəki, qəlblərindəki əsas haçalanmanı əmələ gətirən gözlə görülməyən maneələri sökməkdən başladılar. Üstəlik siyasətçilərin sözlərinə görə, yerli əhali hələ ki bu divarların sökülməsini istəmir. “Həmişə danışmaq müharibə eləməkdən daha yaxşıdır”, - özünün “Divandan danışıqlar masasına” məqaləsində lord Con Olderdays belə yazır. Onun fikrincə, icmalar arasında zorakı münaqişə şəraitində onlar, demək onlar ki, bir-birini dinləmək iqtidarında olmurlar, ancaq mühakimələri möhkəmləndirən və özünüqoruma instinktini təşviq edən şeyləri eşidirlər. “Psixoanaliz aləmində danışmaq və dinləməyin dəyəri şəksiz qəbul edilir, amma tez-tez insanların parlamenti “boş-boş çərənləməyə” görə tənqid etdiyini görürük, bu zaman insanlar
181 Müəllifin Uolt Kilroyla müsahibəsi, iyun 2013-cü il (Dublin). Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|