Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
60
icmaların nümayəndələrinin parlamentdə danışıqlar aparmaqla əsl real mənada zorakılığın alternativini həyata keçirdiklərinin fərqində olmurlar, - deyə o yazır. – Dünyanın stabil və dinc yerlərində icmaların nümayəndələrinin bir-birilə danışıqlar apardığı (həmçinin bir-birini dinlədiyi) parlamentlərin nəyə lazım olduğunu asanlıqla unutmaq olar. Qeyri-stabil, zorakılığa meylli cəmiyyətlərdə təhlükə ilə üz-üzə qalaraq danışıqlardan vaz keçmək asandır, hansı ki qəti addımlardan fərqli olaraq, zəiflik ifadəsi kimi qəbul edilir. Şimali İrlandiyada 30 il müddətində siyasi fikir ayrılıqları sözlə deyil, zorakı yollarla ifadə olunurdu; hərçənd istənilən cəmiyyətdə əgər icmalar arasında dərin parçalanma varsa, həmişə zorakılır danışıqların alternativi olur. Cəmiyyətlərdəki bu cür dərin parçalanmaların mənşəyilə bağlı suallar ətrafında düşünmək olar. Amma şübhəsizdir ki, bu ziddiyyətlər icmalar arasında və icmalar daxilində ciddi və uzunmüddətli zorakılıqlara yol açır, bunlar düşünmək, danışmaq və adına siyasət dediyimiz kollektiv psixoloji münasibətlərdə iştirak etmək bacarığına ağır zərbə vurur. Siyasət yalnız bizi ayıran fərqlərə baxmayaraq razılıq əldə etmək vasitəsi deyil, həmçinin ziddiyyətləri bir-birini öldürmədən ifadə etmək imkanıdır” 182 . Amma Klem Makkartni Şimali İlandiyada 30 il müddətində siyasi ziddiyyətlərin sözlə deyil, zorakı əməllərlə ifadə olunması ilə razı deyil: “Yalnız zorakılıq mövcud deyildi. Siyasətçilərin əksəriyyəti zorakılıqlarda iştirak etmirdilər, loyalistlərin və respublikaçıların çoxu isə ictimai təşkilatlar vasitəsilə ünsiyyət saxlayırdılar. Müəyyən dərəcədə onlar həmçinin KİV vasitəsilə də ünsiyyətdə idilər”. Başqa sözlə desək, hər halda dialoq mövcud idi. Zənnimcə, Şimali İrlandiyada qazanılmış uğurun əsasını məhz hərtərəfli və şərtsiz dialoq təşkil edir. Dialoq mövcud olmayanda, münaqişə tərəflərinin monoloqları toqquşurdu. Əsl dialoq isə KİV-in dəstəyi olmadan aşağıdakı səbəblərə görə mümkün deyil. Mən Şimali İrlandiya dialoqunun üç səviyyəsini ayırmaq istərdim:
daxili dialoq;
icma daxilindəki dialoq;
münaqişə tərəfləri arasındakı dialoq. Üçsəviyyəli dialoq onu nəzərdə tutur ki, əvvəlcə insan özü özü ilə (öz vicdanı və ya ikinci “mən”i ilə), sonra özü kimilərlə və nəhayət, qarşı tərəflə danışacaq. Məhz bu üçsəviyyəli və ya üçlü vahid dialoq sülh quruculuğunun uğur qazanmasının əsas şərtidir. Daxilən hazır olmadan nə öz icmanın daxilində, nə də qarşı tərəflə diskussiya aparmaq mümkün deyil. Öz-özü ilə dialoqda, icma daxilindəki müzakirələrdə, həmçinin münaqişə tərəfləri arasındakı ünsiyyətdə KİV-in rolu qiymətsizdir. Dialoqun birinci səviyyəsi üçün insanlar ən azı dolğun informasiyaya ehtiyac duyurdular, əks- halda müxtəlif ştamp və stereotiplər düşünmək və analiz etmək qabiliyyətini əvəz edərdi. İkinci səviyyə üçün meydan lazım idi ki, ən müxtəlif KİV buna xidmət edirdi. Və əlbəttə ki, münaqişə tərəflərinin ünsiyyətində KİV əvəzsiz rol oynayırdı. “Stavropol vilayətində regional KİV-in etno-siyasi proseslərin və institutların inkişafındakı rolu” monoqrafiyasında Karine Ruşanyan yeni tendensiyaları çox doğru qeyd edib: “KİV yeni resursların realizəsi sayəsində ictimai-siyasi münasibətlərin fəal subyektinə çevrilir. Bu
182 John, Lord Alderdice, Off the couch and round the conference table. Ch. 1, in Off the couch – Contemporary psychoanalytic applications, ed. by Alessandra Lemma and Matthew Patrick, Routledge, 2010. 61
resurslar siyasətin, hüququn, idarəetmənin yenilikləri ilə şərtlənib ki, KİV burada ictimai diskussiya təşkilatçısı, ictimai rəy moderatoru rolunu əldə edir. Siyasi demokratik tranziti, o cümlədən etno-siyasi institutların demokratik tranzitini əks etdirməklə KİV ictimai-siyasi proseslərin tamhüquqlu iştirakçısıdır” 183 . KİV və dinc zamanın tələbləri Təhlükəsizlik hissi, bərabərlik, siyasi proses və sosial səfərbərlik – yeni tələblər, yeni zamanın indikatorları bunlardır. “Sülhün nizamlanmasının müşahidəsi haqda hesabata dair layihənin” direktoru Pol Nolan belə hesab edir. Bu, KİV üçün mütəmadi işıqlandırılması tələb olunan yeni mövzuların ortaya çıxması deməkdir, çünki problemlər yetəri qədərdir. Özünüz fikirləşin: 2012-ci ildə Şimali İrlandiyada 313 intihar halı qeydə alınıb (yol qəzaları nəticəsində isə həmin il 59 nəfər həlak olub). İqtisadi şəraitin də məsələyə heç bir dəxli yoxdur, çünki statistika göstərir ki, intiharların sayı iqtisadi inkişaf dövründə artıb. Üstəlik intihar edənlər əsasən impulsiv gənclər deyil, 35-40 yaşlarında yetkin insanlardır. Bu mövzunu xəbər kimi işıqlandırmaqla kifayətlənmək olmaz, mütəmadi araşdırmalara ehtiyac var. Başqa bir problem – siyasi elita və icmalar arasındakı “suayrıcı”. Belfastda həmsöhbətlərimizdən birinin dediyi kimi, siyasi qüvvələr hakimiyyəti öz aralarında böldülər, amma cəmiyyətlə bölüşməyi unutdular. Jurnalist Brayan Rouan isə hesab edir ki, siyasi elita razılığa gəlsə də, cəmiyyətə çox şey dəyişməyib. Başqa sözlə desək, siyasi meydanda divarlar yoxdur, cəmiyyətdə isə hələ də var. Britaniya Parlamentinin üzvü Ceffri Donaldson deyir ki, bu, ideal sülh deyil, üstəlik sülh prosesi hələ bitməyib, amma vəziyyətin tam transformasiyası ümidvericidir. Onun zənnincə, “münaqişə ərazi ətrafında deyil, çünki dağ dağın üstünə deyil, insan insanın üstünə gedir. Buna görə də normal insani münasibətlərin bərpasından başlamaq lazımdır” 184 .
problemin həlli demək deyil. Xu Mayall “Münaqişələrin transformasiyası: kompleks məsələ” araşdırmasında çox önəmli bir duruma diqqət çəkir: “Münaqişələrin transformasiyası məktəbinin nəzəriyyəçiləri hesab edirlər ki, hazırda mövqeləri dəyişmək və qarşılıqlı sərfəli həll yollarını tapmaq yetərli deyil. Münaqişə tərəflərinin strukturu və onların münasibətləri istənilən lokal situasiya çərçivəsini aşan qarşılıqlı münasibətlərin münaqişəsini ifadə edir. Buna görə də onların transformasiyası qarşılıqlı münasibətlərin, maraqların, diskussiyaların və lazım gələrsə, bütünlükdə cəmiyyətin - əgər onun quruluşu zorakı münaqişənin davamını dəstəkləyirsə - yenidən formalaşdırılması prosesidir ” 185 . V.Avksentyev də “Etnik konfliktologiya: elmi paradiqmanın axtarışında” monoqrafıyasında problemin tam həllinə skeptik yanaşır:
183 K.Ruşanyan, Stavropol vilayətində regional KİV-in etno-siyasi proseslərin və institutların inkişafındakı rolu. URL: http://www.dissercat.com/content/rol-regionalnykh-smi-v-razvitii-etnopoliticheskikh-protsessov-i-institutov- v-stavropolskom-k
184 Müəllifin Cefferi Donaldsonla müsahibəsi, iyun 2013-cü il (Belfast). 185
H.Mayall, Münaqişələrin transformasiyası: kompleks məsələ, s. 78. URL: http://www.berghof-handbook.net/documents/publications/russian_miall_handbook.pdf
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|