Layihə International Alert və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli naminə Avropa
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
66
protestantların yürüşü zamanı törədilən qanlı hadisələrdən sonra onun IRA ilə birbaşa danışıqlara başlamaq istəməsi sülh prosesinin başlanğıcını qoydu. Baxmayaraq ki, əhali millətçiləri dəstəkləyirdi, amma Şinn Feyn Şimali İrlandiya Assambleyasına seçkilərdə seçicilərin 10%-nin səsini alandan sonra onların silahlı mübarizəsi artıq mənasını itirmişdi. Şinn Feyn siyasi təcriddən qurtulmalıydı. Bu prosesdə ABŞ prezidenti Bill Klinton mühüm rol oynadı. O, Şimali İrlandiyaya səfər etmiş ilk Amerika prezidenti idi. Seçki kampaniyası gedişatında irland icmasının səslərini qazanmaq üçün o, problemin həllinə müdaxilə etməyi vəd etdi. ABŞ-dakı irland icmasının təzyiqi ilə Şinn Feyn Partiyasının sədri Cerri Adamsa ölkəyə gəlmək üçün viza verildi 198 . ABŞ-a səfəri zamanı Cerri Adams inandırmağa çalışdı ki, İrlandiya Respublika Ordusu zorakılıq əməllərindən imtina etməyə hazırdır. Bu səfərdən dərhal sonra IRA birtərəfli şəkildə atəşkəs elan etdi. IRA-nı barışıq istiqamətində növbəti addımlara təşviq etmək üçün İrlandiya Respuiblikasında elektron KİV-də respublikaçıların nümayiş olunmasına qoyulmuş məhdudiyyətlər aradan qaldırıldı. 1994-cü ilin sentyabrından başlayaraq, IRA və digər yarıhərbi qruplaşmalar birtərəfli şəkildə atəşkəs elan etdilər. Eyni zamanda silahlı qruplaşmalar arasında silahı qoymaları və onları dəstəkləyən siyasi partiyaların danışıqlar prosesinə cəlb olunması üçün geniş təşviqat işi aparılırdı. IRA öz növbəsində silahların təhvil verilməsilə bağlı danışıqların başlanmasını gözləyirdi. Şinn Feyn Partiyasının yüksək çinli məmurlarla və nazirlərlə əlaqələrə malik olmasına baxmayaraq, danışıqlar prosesinin başlanması hələ ki alınmırdı. Bütün ümidlər Corc Mitçellin 199 rəhbərlik etdiyi Tərk-silah üzrə Müstəqil Komissiyanın bəyanatına yönəlmişdi. Mitçel isə danışıqlar prosesinin mürəkkəbliyini dərk edərək, tərk-silah məsələsini ayırmağı məsləhət gördü və təklif etdi ki, yarısilahlı qruplaşmaların silahlarını təhvil verməsi siyasi partiyaların danışıqlar prosesinə cəlb olunması ilə paralel aparılsın. Danışıqlar prosesində iştirak etmək istədiyini bildirən hər bir siyasi partiya, hər şeydən əvvəl, münaqişənin sülh yolu ilə və danışıqlar vasitəsilə həllinə razılığını verməli idi, bütün hərbi qruplaşmalar isə silahlarını təhvil verməli və güc tətbiqindən imtina etməliydi. Mitçellin təklifinə etiraz edən və hazırladığı hesabatın danışıqlar prosesinə xələl gətirdiyini deyən Şinn Feyn bomba partlayışı həyata keçirdi və nəticədə iki nəfər həlak oldu. Uzun müddət danışıqların başlanmasını gözləyən ictimaiyyət bu addımı ağılsızlıq kimi qəbul etdi, “STOP-96” təşkilatının nümayəndələri isə Şinn Feyn əleyhinə ölkənin müxtəlif yerlərində etiraz aksiyaları dalğasına başladılar. 1996-cı ilin mayında Siyasi Dialoq uğrunda Şimali İrlandiya Forumuna seçkilər zamanı Olster Yunionist Partiyası (OYP) 24,17%, Sosial-Demokrat və Leyborist Partiyası (SDLP) 21,37%, Demokratik Yunionist Partiyası (DYP) 18,80%, Şinn Feyn 15,47%, Alyans Partiyası 6,54%, Birləşmiş Krallığın Yunionist Partiyası (BKUP) 3,69%, Proqressiv Yunionist Partiyası (PYP) 2,22% səs topladı 200
. Beləliklə, seçkilərdə uğurlu nəticəyə nail olan Şinn Feyn katolik seçicilər qarşısında mövqeyini möhkəmləndirdi və respublikaçılar hərəkatının sülh danışıqlarında iştirakını təmin edən mandat qazandı.
1997-ci ildə Böyük Britaniyada və İrlandiyada seçkilər baş tutdu. Danışıqlar prosesi dayandırlmamışdan az əvvəl Şinn Feyn liderləri Cerri Adams və Martin Makqinness Britaniya Parlamentinə seçildilər. Eyni zamanda Şinn Feyn İrlandiya Parlamentində də bir mandat qazandı. Millətçi seçicilərin rəğbətini qazanan Şinn Feyn öz reytinqini artırmaqla məşğul olmağa başladı və paralel olaraq Amerikada yaşayan irland lobbisinin maliyyə mənbəyi kimi istifadəsinə meyllənmiş geniş fəaliyyətə start verdi 201 .
münaqişənin həllinə maksimum səy göstərilməsinin onun hökuməti üçün əsas prioritetlərdən biri olduğu haqda bəyanatı danışıqlar prosesinə güclü impuls verdi. İlk addım olaraq, Toni Bler 1972-ci ilin yanvarında
198
Yenə orada
199 Yenə orada
200 Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi
201 Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi
67
“Qanlı bazar” hadisələri zamanı Britaniya əsgərləri tərəfindən 14 nəfərin güllələnməsi ilə bağlı müstəqil araşdırmanın başlanmasına dair sənəd imzaladı. Şimali İrlandiyaya səfəri zamanı o bəyan etdi ki, Böyük Britaniya ilə Şimali İrlandiya arasındakı ittifaq sonuncunun təhlükəsizliyinə xələl gətirmir və bundan belə də gətirməyəcək. Blerin bu bəyanatından sonra siyasi partiyalar qarşısında əldə olunmuş razılaşmalara əsasən, icmalar arasındakı əməkdaşlığı təmin etmək üçün öz icmalarında təşviqat işinə başlamaq vəzifəsi dayanırdı. Amma danışıqlar prosesindən xaric edilmiş Şinn Feynin iştirakı olmadan millətçiləri əməkdaşlığa cəlb etmək mümkün deyildi. 1997-ci ilin iyulunda Şinn Feyn atəşkəs elan etdi və bununla da sülh danışıqlarında iştirakını davam etdirdi. İki onillik müddətində münaqişənin sülh yolu ilə nizamlanması məsələsində müəyyən irəliləyiş əldə etmək mümkün olmuşdu: Şimali İrlandiya Assambleyası öz fəaliyyətini bərpa etdi, hazırda onun işində həm katolik, həm də protestant partiyalar iştirak edirlər. Çox az siyasi hadisələr Şimali İrlandiya əhalisinə insanların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsilə bağlı bu cür ümid verirdi. Belfast Sazişi nəticəsində yaradılmış Şimali İrlandiya Assambleyasına 1998-ci il 25 iyunda keçirilən birinci seçkilər onlar üçün parlaq hadisə oldu. Vahid ötürülən səs sistemi üzrə və 69,88% fəallıqla keçən seçkilər nəticəsində Assambleyaya 108 deputat seçildi. Devid Trimblın rəhbərlik etdiyi Olster Yunionist Partiyası assambleyada 28, Sosial_Demokrat və Leyborist Partiyası (Com Xyum) 24, Demokratik Yunionist Partiyası (İen Peysli) 20, Şinn Feyn (Cerri Adams) 18, Alyans Partiyası (Con Olderdays) 6, Birləşmiş Krallığın Yunionist Partiyası (Robert Makkartni) 5 yerdə qalanlar isə ümumilikdə 7 yer qazandılar 202 .
Dini icmalar və siyasi partiyalarla yanaşı vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri də Şimali İrlandiya münaqişəsinin sona çatması və icmaların bu prosesə cəlb olunmasında mühüm rol oynadılar. Vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin gərginliyin azalmasına, zorakılığın qarşısının alınmasına, mövcud olmuş münasibətlərin bərpasına və yeni münasibətlərin yaradılmasına yönəlmiş fəaliyyətləri onlara icmalar arasında öz nüfuzlarını qoruyub saxlamağa imkan verdi. İnsanlar bəzən onların təşəbbüslərini dəstəkləyirdilər, amma siyasi partiyalar və aid olduqları kilsə onları inkar edirdi. Bununla belə, elə parlaq şəxsiyyətlər var idi ki, onların bu və ya digər dini icmaya aid olması insanlarda xüsusi bir sual doğurmurdu, çünki onlar bu şəxslərin irəli sürdükləri təşəbbüslərin vacibliyini anlayırdılar. 1976-cı ildə üç uşağın avtomobil qəzası nəticəsində həlak olması və Britaniya əsgərləri tərəfindən qəzada günahkar olan sürücünün, IRA-nın qaçaq həyatı yaşayan yaraqlısının qətlə yetirilməsi İrlandiyada ciddi etirazlara və polislə sıravi insanlar arasında qarşıdurmaya səbəb oldu. Meyrid Koriqan və Betti Uilyams münaqişəni yatırmağa çalışaraq ev-ev gəzir, insanları zorakılıqdan çəkindirməyə çalışırdılar və bununla da yaranmış vəziyyətdən çıxış yollarının tapılmasına dair təşəbbüs nümayiş etdirirdilər. Onlar “Dinc insanların birliyi” adı altında təşkilat yaratdılar və bu təşkilatın imkanlarından yararlanaraq, protestant və katolik icmaları arasında sülh naminə və küçələrdə kütləvi zorakılıqlara qarşı petisiyaya imza toplamağa başladılar. İnsanlara bu təşəbbüsə qoşulmaq imkanı verən mərkəzləri təşkil etməklə onlar ölkədə baş verən zorakılıqlara dərhal reaksiya mexanizmini yaratmış oldular. Bundan başqa, onlar icmaların qarışıq yaşadıqları şəhərlər arasında qardaşlıq əlaqələrinin qurulması təşəbbüsü ilə çıxış etdilər. Bunun nəticəsində Betti Uilyams və Meyrid Korriqan Nobel Sülh Mükafatına layiq görüldülər və sonralar onlar digər münaqişə regionlarında öz təcrübələrini bölüşürdülər. Betti Uilyams Nobel sülh Mükafatı laureatları tərəfindən yaradılmış Peace Jam 203
Başqa bir fəal təşkilat icmalararası münasibətlər sahəsində fəaliyyət göstərən “Korrimila” xristian icmasıdır. Bu təşkilat xristian mərkəzlərini icmalar arasında barışığa və silahlı qarşıdurmadan imtina etməyə çağırırdı. Bu
202
Tarazlıq axtarışında. Şimali İrlandiyada sülh prosesi
203 LearnAboutPeaceJam. URL: http://www.peacejam.org/about.aspx
Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|