LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

adotdir oğlan sevgilisinə qızıl şey bağışlama- 

lıdı; üzük, boyunbağı, sırğa, bilərzik (H.Ab­

baszadə); BAZUBƏND (kl.əd.) Xədomolər 

durar  sağu  solunda;  Cavahir  bazubənd  iki 

qolunda (Nəbati); QOLBAĞI [Feliçe:] [Ca­

vanşir]  gələn  həftə  qayıdanda  cibindən  bir 

qolbağı çıxarıb, qoluma taxdı (H.Abbaszadə), 

biləyaqət  bax  ləyaqətsiz 

biləzzət  bax  ləzzətsiz 

bilgi bax bilik 

bilxassə bax xüsusilə 

BİLİCİ (çox bilən adam) Qoy el ağsaqqalı, 

yurdun müdrik bilicisi Dədə Qorqud gəlsin... 

(Anar); BİLƏN ...başqa bir uşaq da söhbətə 

girişərək  bilən  adamlar  kimi...  izahat  verdi 

(B.Talıblı); DANƏNDƏ (kl.əd.) [Xalid:] O 

cür danəndə kişiyə divanə deyirsən (A. Şaiq); ı 

ƏLLAMƏ  Şeir  -  burda  əllamədi,  bilicidir;  | 

Nəsr  ona  aydın-açıq  əl  içidir  (R.Rza); 

BİLƏNDƏR (dan.), BİLİKLİ (bax).

BİLİK  Məktəbimiz  ürfan  bağı;  Əmək 

yurdu,  nur  ocağı;  Bilik,  səadət  qaynağı 

(A.Şaiq);  BİLGİ  Bilgi  do  verən  ən  əvvəl 

məktəb olar (Çəmənzəminli); BİLİŞ Aşinayi 

bilməmişsən ey bilişdən yad olan; Mərifət­

dən dəm vurursan, neyləyim biganəsən (Nə­

simi); ELM Oxumaq elm oxumaqlıq dəmi­

dir; İndi aləm dəxi elm aləmidir (A.Sohhet).

BİLİKLİ, BAŞLI (məc.) Dünən Abbasın 

evinə gələn kim imişsə, başlı adam imiş 

(Mir Cəlal); ALİM, ELM DƏRYASI (çox 

bilikli) [Heydər:] Maşallah, cənab elm dərya­

sıdır; Mən belə alim görməmişəm (C.Məm- ■ 

medquluzadə); ELMLİ [Əbülmüzəffer:] 

Mən indiyə qədər Qızıl Arslan qədər mər­

həmətli, adil, mülayim, bilikli və elmli bir 

hökmdar görməmişəm (M.S.Ordubadi).

BİLİNMƏK  Dağlarının  başı  qardır;  Ağ 

örpəyin buludlardır; Böyük bir keçmişin var­

dır;  Bilinməyin  yaşın  sənin;  Nələr  çəkmiş 

başın sənin (S.Vurğun); AŞKAR OLMAQ 

Zənn  edirəm  ki,  mətləb  burada  aşkar  olur 

(C.Məmmədquluzadə);  AYDIN  OLMAQ 

Bu  mənzərəni  görərkən  hər  şey  aydın  oldu 

(Ə.Məmmodxanlı); AYDINLAŞMAQ O

Biləyaqət

54

dəqiqə də aydınlaşdı ki, onları Qaraqaşlı de­

mişdir (Ə.Kərim); BƏLLİ OLMAQ Şəhər­

dən gətirdiyim toyuğumun balaları böyümüş, 

tüklenmiş, xoruzu, fərəsi bəlli olmuşda 

(A.Şaiq); AGAH OLUNMAQ, 

bilittifaq bax birlikdə 

bilkülliyyə bax büsbütün 

billah bax vallah 

bilməcə bax tapmaca

1. BİLMƏK (hər şey haqqında məlumatı, 

xəbəri olmaq) Bilməsən, bir biləndən sor (Ata. 

sözü);  AGAH  OLMAQ  Ta  olmaya  kimsə 

ondan agəh; Bu şeri oxurdu əksər oldu mah 

(Məsihi);  BAXƏBƏR  OLMAQ  [Mirzə 

Qərənfil:] Baxəbər olmamışam, mənim kə- 

buterim (S.Rəhman).

2.  BİLMƏK  Bağışla,  bilmişəm  biganə­

lərlə aşinasənmiş (S.Ə.Şirvani); EŞİTMƏK 

[Həsən  ağa:]  ..eşitdim  uşaqların  məktəbi 

qurtarıblar,  gözün  aydın  (Ə.Haqverdiyev); 

AGAH  OLMAQ  Əgər  bilməmişsən  indi 

bil  bunu;  Sonra  unudarsan,  yaxşı  agah  ol; 

Cavanlıq  getdimi  qayıdan  deyil...  (O.Sarı- 

vəlli);  DUYUQ  DÜŞMƏK  [Molla  Sadıq:] 

Deyəsən,  sənin  gözünü  qan  örtüb.  Demir­

sənmi  duyuq  düşərlər,  iri  tikəni  qulağın 

boyda  eləyərlər?  (İ.Şıxlı);  XƏBƏR  TUT­

MAQ Gəldi könlüm təngə, Vahid, qüsseyi- 

dövrandən;  Yoxdu  bir  kimsə  xəbər  tutsun 

məni-nalandən... (Ə.Vahid).

3. BİLMƏK, HESAB ETMƏK, ZƏNN 

ETMƏK

bilümum bax ümumiyyətlə 

bimar bax xəstə 

bimarxana bax xəstəxana 

bimarıstan bax xəstəxana 

bimarlaşmaq bax xəstələnmək 

bimarlıq bax xəstəlik 

biməna bax mənasız 1 

bimərhəmət bax zalım 

bimərifət bax qanacaqsız 

biminnət bax minnətsiz 

bimümkün bax qeyri-mümkün 

1. BİNA Üç ildir ki, şəhərimizin dağlıq 

hissəsində yeni binaya köçmüşəm (Y.Əzim-

Bina

---

zade); DAM-DAŞ Bir neçə müsəlman danı- 

daş tikdirib bir balaca kənd salıblar (C.Məm- 

mədquluzadə); EV Şose yolu kənarında, 

sarı kirəmitli bir ev görünürdü (M.Hüseyn); 

TİKİLİ Bundan başqa evin baş tərəfində 

üç balaca otaqdan ibarət qədim bir tikili də 

vardır (S.S.Axundov).

2. bina bax bünövrə 

binaən bax üçün 1 

binagüzarlıq bax tədbir 

BİNAMUS  [Muradzadə:]  Binamus!  On 

səkkiz yaşında fəhlə bir qız uzaq Azərbay­

can kəndindən şikayətə gəlir, sen de onunla 

o  cür  rəftar  eləyirsən?!  (İ.Əfəndiyev); 

NAMUSSUZ [Cavad xan:] İndi burada sən 

mənə namussuz deyirsən, namussuz sənsən 

ki,  namizədini  aparmışam  (N.Vəzirov); 

BİİRZ (arx.) [Aşıq Vəli:] Qulaq as, xanım- 

can, bir-bir ərz eləyim; Əwəla, kişilərin biir- 

ziııə  lənət!  (N.Vəzirov);  DƏYYUS  (bəzən 

söyiiş  kimi  işlədilir)  [Kəbirlinski:]  Xəbər 

göndonnişdi ki, gedin deyin o dəyyus bir də 

arvad tumanı geyib mütrüblük eləsə,... onu 

da qıracağam, bütün artist tayfasını da (Anar); 

İSMƏTSİZ, QEYRƏTSİZ (bax).

BİNAMUSLUQ, DƏYYUSLUQ, İS- 

MƏTSİZLİK, QEYRƏTSİZLİK, NA­

MUSSUZLUQ 

binəhayət bax nəhayətsiz 

binəsib bax məhrum 

binəva bax 1. yazıq 1; 2. yoxsul 

binəvalıq bax yoxsulluq 

binizam bax nizamsız 1 

binokl bax durbin 

bint bax sarğı 

binur bax nursuz 

bioqrafiya bax tərcümeyi-hal 

bipayan bax ucsuz-bucaqsız 

bipərva bax laqeyd

BİRADAMLIQ, BİRYERLİ, BİRNƏ- 

FƏRLİK

birbaşa bax 1. bilavasitə; 2. düz 1 

bircə bax yeganə 3; dayanmadan 

birçək bax saç 1 

birçəkləmək bax saçlamaq

Bina

BİRDƏFƏLİK [Vaqif:] Bu işi birdəfəlik 

yoluna  qoymalıyıq  (Çəmənzəminli);  BİR- 

DİBLİ [Feyzi:] İndi ki belədir, deyirəm elə 

birdibli  boşan  get  (Ə.Haqverdiyev);  BİR- 

KƏRƏLİK  Lakin  birkərəlik  zərbəni  əsasa 

vurmaq istədiyi üçün müvəffəq ola bilmədi 

(M.S.Ordubadi); 

BİRYOLLUQ 

[Əbu 

Übeyd:] O dinsiz tez və biryolluq məhv ol­

malıdır (C.Cabbarlı); HƏMİŞƏLİK [Polad:] 

Kiçikliyindən qolları arasında sevə-sevə oy­

natdığı qəlbi qədər sevdiyi Almasdan 

həmi­

şəlik ayrılacağını düşündükdə isə həyat gö­

zünə  nuru  sönmüş  günəş  kimi  görünürdü 

(A.Şaiq).

BİRDƏN O [Fərzəli] birdən əlini atıb Qa- 

çayın qolundan tutdu (S.Rəhimov); ANSI­

ZIN Xanın Naxçıvan səfəri nəticəsində sakit 

görünən çöhrəsi, ansızın qopan bir küləkdən 

dalğalanan meşə kimi səyrildi, qırışdı, bığ­

larım ağzına doldurub, hirsindən çeynəməyə 

başladı (Çəmənzəminli); GÖZLƏNİLMƏ­

DƏN Gözlənilmədən verilən bu sual Şahinin 

başında  ildırım  kimi  çaxdı  (B.Bayramov); 

XAN  (dial.)  Oturmuşdux  öydə,  Vəli  xan 

girdi içəri (ADDL); İTTİFAQƏN [Rəşad:] 

İttifaqən  Qurbanqulunun  bacısı  azarlayır 

(T.Ş.Simurğ);  QƏFLƏTƏN  Həmən  yay 

sarsıldı, o silkələndi; Rüstəmin qəflətən tutul­

masından (B.Vahabzadə); LAPDAN Artıq o 

[Kazım], aydın görürdü ki, lapdan yaxalanıb 

boğulan  gözətçi,  özü  kimi  dünən  muzdur 

olub...  (B.Bayramov);  NAGAH  Fitneyi- 

iblisi-məlun oldu nagəlı aşikar (M.Ə.Sabir); 

QƏFİLDƏN Kişi qəfildən onun başının üs­

tünü kəsdirən adamı əvvəlcə tanıya bilmədi 

(İ.Şıxlı).

birdibli bax birdəfəlik 

birelli bax həmyerli 

birəğbət bax eybəcər 

birəhm bax rəhmsiz 

birəhmiik bax rəhmsizlik 

birgə bax birlikdə 

birikmək bax yığışmaq 1 

birinc bax düyü 

birinci bax L əvvəlinci; 2. ilk I

Birinci

55

---