LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

bir de qır-saqqız olub yapışmaq var (A.Şaiq); 

TƏNGƏ GƏTİRMƏK [Bəstokar:] Vallah, 

Yusif müəllim, bizim qız məni təngə gətirib 

(X.Hasilova); USANDIRMAQ Məni candan 

usandırdı, cəfadən yar usanmazmı; Fələklər 

yandı  ahimdən,  muradım  şəmi  yanmazmı? 

(Füzuli); ZARA GƏTİRMƏK Külək meni 

zara  gətirdi  (S.Rəhimov);  ZƏHLƏSİNİ 

TÖKMƏK [Qəndab:) Dedim yəqin zəhlə­

sini tökmüşəm (B.B ayranı ov); ZİNHARA 

GƏTİRMƏK  Bu  uzun gecə  Mədətovu lap 

zinhara gətirmişdi (Ə.Əbülhəson). 

bezikdirici bax bezdirici 

bezikdirmək  bax  bezdinnək 

bezikmək  bax  bezmək 

BEZMƏK Vəzifəmdən, a dostlar, bezmə­

mişəm  hələlik;  Aşır  sahillərini  dalğa-dalğa 

sözlərim (S.Rüstəm); BEZAR OLMAQ Bu 

saat camaat dünya davasından bezar olmuş­

dur  (Ə.Vəliyev);  BIQMAQ  [Firəngiz:] 

Cahangir,  bala,  doğrusu  evdən  bıqmışam 

(Çəmənzəminli); 

TƏNGƏ 

GƏLMƏK 

[Qulu:]  Bilmirəm  bu  knyazlar  yazıqdan  nə 

istəyirlər eyy! Vallah, təngə gəlmişik (N.Ve- 

zirov);  USANMAQ,  BEZİKMƏK  Deyib 

bəzən özümü çox bəxtəvər sanırdım; Bəzən 

də bu halımda 

bezikir, usanırdım (M.Rahim); 

ZARA GƏLMƏK Ürək ağrısından gəlmişdi 

zara;  Evdə  qol  çəkirdi  gəlir-çıxara  (B.Va- 

habzadə);  ZİNHARA  GƏLMƏK  Vallah, 

bu  gədənin  əlindən  lap  zinhara  gəlmişəm 

(M.Süleymanov).

bəbə bax 1. çağa; 2. gəlincik

1. BƏBƏK  Yenə  də  onun  bəbəkləri  göz 

yaşlarının içində üzməyə başladı (M.S.Ordu- 

badi); QARA GİLƏ Ağacın biri atın gözünü 

tutdu, qara giləsini pırtlatdı (Q.Xəlilov).

2. bəbək bax çağa 

bəd bax pis

BƏDBƏXT  [Nağı:]  Dünyada  mendən 

bədbəxt adam yoxdur (M.İbrahimov); BAŞI- 

DAŞLI  ...bəs  toxumluğu  aparırsınız,  biz 

başıdaşlı  nə  əkək?  (Çəmənzəminli);  BAŞI- 

KÜLLÜ  [Yasavul:]  Axı,  mən  başıküllii  bu 

payızın-qışın  sümük  donduran  qarmda-şax-

Bezikdirici

46

tasında  baş  götürüb  haraya  gedim?  (S.Rə- 

himov); BAŞIQAPAZLI Qorxaq, başıqa­

pazlı, üzüdanlaqlı, qatır kimi cəbrə dözümlü, 

üzüyola olur (G.Hüseynoğlu); BƏXTİKƏM 

[Zeynal:]  Elə  o  gündən  mənim  həm  bəx­

təvər,  həm  do  bəxtikəm  günlərim  başlandı 

(B.Bayramov);  BƏXTİQARA  Dərin  nəfəs 

alıb dayandı bir az; Dedi: “Gör nə sayaq bəx- 

tiqarayam”  (M.Rahim);  BƏXTSİZ  Ucalır 

göylərə elin avazı; Gülür bəxtsizlərin ömrü­

nün yazı (S.Rüstəm); BƏLALI O şair məhv 

edir min bir gülxarı; Bəlalı aşiqi, sevdalı yarı 

(S.Vurğun);  GÜNÜQARA  [Xanimana:] 

Sənə  zəhmət  verirəm,  tez  o  günüqara  qızı 

çağır (A.Şaiq); KÜLBAŞ ...mən külbaş dü­

nən  gedib  dörd  saat  bufetdə  oturmuşam 

(Y.Şirvan);  QARABƏXT  [Alagöz:]  Mən 

çox bədbəxtəm, yer üzündə qarabəxtəm xa­

nım!  (S.Rəhman);  QARAGEYMİŞ  (dan.) 

[Mamaça:] Qarageymiş... heç xəbərüvüzvar 

ki,  bizim  kənddə  Keblə  Qayxanım  doğub 

(H.Sarabski); QARAGÜN (dan.) [Nəbi:] Od 

tutaram Həcər düşəndə yada; Mən qaragün, 

gün  görmədim  dünyada  (S.Rüstəm);  MİS­

KİN [Şəfiqə:] Senin mən yetimə, men mis­

kinə,  mən  bikəsə  rəhmin  gəlsin  (R.Əfəndi- 

yev); SƏADƏTSİZ Bir fransız qızı söykə­

nib məhəccərə, dayanıb; Gözlərində səadət­

siz  gəncliyinin  ağrısı  (R.Rza);  TALESİZ 

[Mirzə  Cavad:]  Boşluq  mənim  talesiz  ürə- 

yimdi (C.Cabbarlı).

1.  BƏDBƏXTLİK  [Bahadır:]  Sonanın 

bədbəxtliyi, ata-anasınm bədbəxtliyi (N.Ne- 

rimanov);  İDBAR  (kl.əd.)  Bax  düşün,  gör 

onların  idbarını,  iqbalını  (Ə.Qəmküsar); 

NƏZƏR  (məc.)  [Qadın:]  Mat-məəttəl  qal­

mışam  ki, bu nə boladı, nəzərdi, gözdü, si- 

fətdi (Mir Cəlal); NİKBƏT (kl.əd.) Qıldıqca 

nəzər millətə heyrət görəcəksən; Çək başına 

yorğanını,  nikbətdən  ayılma!  (M.Ə.Sabir); 

TALESİZLİK  [Mələk:]  Həm  də  ki,  neçə 

dəfə  anası  ile  görüşmüşdü,  talesizliyindəıı 

şikayət  etmiş,  yumşaq  ürəkli  ananın  təskin 

dolu nəvazişlərini görmüşdü (M.İbrahimov); 

SƏADƏTSİZLİK, GÜNÜQARALIQ.

Bədbəxtlik

---

2. bədbəxtlik bax fəlakət 

bədbihesab bax haqsız 

bədcins bax nacins 

bəddua bax qarğış 

bədduaçı bax qarğışçı 

bədetiqad bax dinsiz 

bədəfkar bax cani 

bədəxlaq bax əxlaqsız 1 

bədəxlaqlıq bax əxlaqsızlıq 

bədəməl bax əxlaqsız 1 

BƏDƏN  İnsanın  bədəni  nə  qədər  möh­

kəm  ola  bilər,  nələrə  dözə  bilər  (M.İbrahi- 

mov); CƏMDƏK [Məmmədəli:] Bacıoğlu! 

Yatırdıb ağzı yerdə o qədər goparam cəm­

dəyinə,  şişib  dama  dönərsən  (N.Vəzirov); 

CƏSƏD  Ta  cəsədin  cida  olmayıb  candan; 

Bil özünü artıq sultandan, xandan (M.P. Va­

qif);  CİSİM  Oğlan,  sən  uşaqsan,  cavansan 

hələ; Yenicə cisminə düşüb vəlvələ (M.P.Va- 

qif); ƏNDAM [Mələk] otaqda bir neçə dəfə 

fırlanıb,  kürəyinə  tökülmüş  saçma,  qırçınlı 

donunun içində quzu quyruğu kimi yırğala­

nan əndamına baxdı (İ.Şıxlı); ƏYİN (baş­

dan-başa  bütöv  bədən)  ...Veliqulu,  əynində 

cındır  gödək  arxalıq  və  başında  köhnə  boz 

papaq  kürəklə  peyin  sərirdi  (Qantəmir); 

GÖVDƏ 

(dan.) Göyərçin iri, ağır gövdəsini 

düzəldərək, o yandan beriye qabardı (S.Rə­

himov); TƏN (kl.əd.) Can əgər çıxsa tənim­

dən  əsəri-mehrin  ilə...  (Füzuli);  VARLIQ 

Fəqət  bu  dəfə  öylə  deyildi,  bütün  varlığım 

müdhiş bir həyəcan bürümüşdü (C.Cabbarlı); 

VÜCUD Bağır bu kəlmələri tutqun bir səslə 

dedi,  onun  vücudu  titrədi,  gözləri  yaşardı 

(M.Hüseyn).

BƏDƏNNÜMA (güzgü, ayna) Həmzə 

bədənnüma güzgünün qabağına keçib özünə 

ötəri bir nəzər saldı (Ə.Qasımov); TRÜMO. 

bədəsil bax nacins 

bədəvi bax köçəbə 

bədheybət bax eybəcər 

BƏDXASİYYƏT (xasiyyəti pis, heç kəslə 

yola getməyən adanı) Beləsi Mədinə kimi saf 

və təmiz ürəkli arvadın yox, hərcayinin, bəd­

xasiyyətin əlinə düşsə, başına nə oyun açar..

Bədbəxtlik

(M.İbrahimov); BƏDXU (kl.əd.) Ol zalimi- 

bədxui sitəmkar; Zakirin halından deyil xə­

bərdar (Q.Zakir); BƏDQILIQ Qalxan kimi 

tutmuşam dost yolunda sinəmi; Kimin həddi 

var, mənə deyə ki, bədqılıqdır (R.Rza); 

BƏDRƏFTAR Qocaqurd mahalının bəyləri 

naçalnik Vinokurovun əlindən zara gəlib, 

yığılıb bir yerə məsləhət tökürlər ki, gərək 

bu zülmkarın əlindən böyüyünə bir şikayət 

verək. Yoxsa bunun zülmü və bədrəftarı 

axırda camaatı tar-mar edəcəkdir (Ə.Haq- 

verdiyev); KƏCRƏFTAR (köhn.) Görəsən 

fələyə kim əmr etdi ki; Sevən ürəklərlə kəc- 

rəftar olsun? (M.Rahim); QILIQSIZ [Fi­

ruzə:] Özləri kimi qılıqsız, adamayovuşmaz 

insanlar bir də özləridir... (Anar); PİS- 

RƏFTAR, RƏFTARSIZ, TÜNDXASİY- 

YƏT(Lİ), YOLAGETMƏZ. 

bədxu bax bədxasiyyət 

bədiman bax imansız 1 

bədqədəm bax ağırayaq 1 

bədqdıq bax bədxasiyyət 

bədməst bax sərxoş 

bədməstlik bax sərxoşluq 

bədnamçılıq bax biabırçılıq 

bədrəftar bax bədxasiyyət 

BƏDRƏNC (bot.) Şərq aləmində bədrənc 

çoxdan məlumdur. Bəzən bu bitkiyə ürokotu 

da deyilir (Qəzetlərdən); BALLINƏNƏ, 

LİMONOTU, ÜRƏKOTU. 

bədsifət bax eybəcər 

bədşüküm bax 1. ağırayaq 1; 2. uğursuz 1 

bəduğur bax uğursuz 1 

bəduğurluq bax uğursuzluq 

bədzat bax nacins

1.  BƏHANƏ  [Könül]  deməyə  söz  tap­

madı. Axırda bəhanə ile onların sorğu-sua­

lından  canını  qurtara  bildi  (X.Hasilova); 

DƏSTAVÜZ  (kölııı.)  Fətəli  xanın  adam­

larma da dəstaviiz lazım idi (Çəmənzəminli); 

VƏSİLƏ Bu otaqda əyləşən möhtərəm vü­

cudun  yanında  mən  şormsar  olmuşam  və 

bilmirəm nə vəsilə ilə ondan üzrxahlıq edim 

(C.Məmmədquluzadə).

2. bəhanə bax yalan

Bəhanə

47

---