LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

Dərman 

Dəsmal

1. 

DƏRMAN [Dəmotoğlu:] Bir dərmanla DƏRSLİK ..Çemyayevskinin “Vətən dili” 

bu xəstəliyini müalicə edirsən, o birinə zərər j dərsliyi də azərbaycanlılar üçün elə bir əhə- 

olur  (H.Abbaszadə);  DAVA  Tərs  kimi  bu-  j  miyyətə  malikdir  (F.Köçərli);  DƏRS  Kİ- 

rada  Mirzə  Mahmudun  şagirdlərindən  biri  TABI  Buna  görə  de  heç  kəsin  rəyini  soruş- 

dava  alırdı  (Çəmənzəminli);  DAVA-DƏR-  madan  öz  təşəbbüsünüzlə  altı  müəllim 

MAN  [Cavahir  xanım:]  İndi,  elə  bu  saat 

(

  “İkinci  il”  adlı  dərs  kitabı  tərtib  etdik 

Əşrəf dava-dərman gətirəcək (N.Vezirov); (S.S.Axundov).

ƏCZA Mirzə əczanı alıb, bir qara xoruz da 

ı. DƏRVİŞ (dinlə əlaqədar imama, pey-

gətirib bağlamışdı və qabağına da bir qədər ğənıbərə həsr olunmuş qəsidələri avazla oxıı- 

kişmiş qoymuşdu (Ə.Haqverdiyev); ƏLAC 

van

 adanı) [Xırda xanım:] Nurcahan, hələ bir

Firuzə xəstəni bir an gözdən qoymurdu, hə- 

az göz

j

Əj görək təzə dərviş nə deyir (N Və

_

kimin yazdığı a/acı yaxtlı-vaxtında içirir və 

zirov); ABD

AL (köhn.) Hayqınb söylədi:

üstündə gecə-gündüz yarpaq kimi titrəyirdi 

(A.Şaiq);  HƏB  Bunların  da  müalicəsi  bir 

müxtəsərcə nəbzə baxandan sonra ciblərin­

dən xəstəyə kinə, həb və işlətmə verməkdən 

ibarət  idi  (C.Məmmədquluzadə);  MƏL­

HƏM (dəriyə sürtmə dərman) O yaşatmaq 

məlhəminə  çevrilir;  Sağaldar  dərdi,  mərəzi 

(M.Dilbazi).

2. dərman bax əlac 1 

dərmanxana bax aptek 

DƏRMANSIZ,  DAVASIZ  [Cavahir:] 

Mən  davasız,  dərmansız  sağaldım  (M.Hü- 

seyn); BİDƏRMAN (kl.əd.) Bir nəzər Ioli- 

lobi-cananə  eylə,  ey  həkim;  Çareyi  bu 

dərdi-bidərmanə eylə, ey həkim (Natəvan); 

BİDƏVA [Müəllim:] Nənəm do deyir: ..Ay 

bidəva dərdə düşmüş, bir cüt başmağı da

- Çıx get, abdal! Şu böyük əmri küləklər dal­

dal; Ötərək, səslənərək gəzdirdi (M.Müşfıq); 

QƏLƏNDƏR {köhn.) Tərəhhümə gəlib dedi 

qələndər;  “Yox  isə  siminiz,  zəriniz  əyər”; 

Qənaət  eylorom  düyüdən,  yağdan;  Nə  var 

isə əsirgəmə qonaqdan (Q.Zakir).

2. dərviş bax yoxsul 

dərya bax dəniz

DƏRYAZ  {ot,  taxıl  biçmək  üçün  uzun 

saplı alət) Dan üzü quşlarla birgə oyanmaq; 

Dəryaz  çala-çala  şehdə  yuyunmaq  (Şəhri­

yar); KƏRƏNTİ Öz yerlərində taxılı kərənti 

ilə, oraqla biçən, gödək taxılı çox vaxt yolub 

tərs-avand bağlayan, ulaqlara yükləyib xır­

manlara daşıdan Veliş indi görürdü ki, taxıla 

çin çəkirlər (Ə. Vəliyev); KƏLƏNTƏ {dial).

mənə çox görürsən (Çəmənzəminli). 

DƏRZİ Xurcunlu kişi dərzidən soruşdu:

DƏRMƏK  Ətirli  gül  olaydım,  əllərinlə  “ 

Usta

’ 

onda  sabah

  y

eno

  Arbatandan  şəhərə 

dərəydin  (M.Rahim);  DÜŞÜRMƏK  Adam  gedəcəyəm  (H.Abbaszadə);  XƏYYAT  Ağ 

var  dolanar  səhranı,  düzü;  Adam  var,  düşü-  alaç’q,  əlvan  çadır;  Naxış  vurubdu  xəyyatı 

rər gülü, nərgisi (“Abbas ve Gülgəz”); ÜZ- (Aşıq Ələsgər).

MƏK [Cahan:] Çəməndəki o güllərin; ən dəsgah bax dəbdəbə 

gözəlin üzərəm (Ü.Hacıboyov). 

dəsgahlı bax dəbdəbəli

dərrakə bax 

1. 

düşüncə 1; 2. ağıl I 

dəsgirə bax səbət 

1

dərrakəli bax 1. düşüncəli; 2. şüurlu 

1. DƏSMAL (burun, göz silmək üçün

dərrakəsiz bax düşüncəsiz 

parça, əl, cib yaylığı) O, əlini salıb mənim

DƏRS Bah!.. Bu imiş riər.sv-usuli-codid? 1  cibimdən dəsmalımı çıxartdı, gözümün yaşını

Yo...x!  Yo...x!  Oğul,  məktəbi-üsyandı  bu!  sildi  (İ.Əfəndiyev);  MƏNDİL  [Sitarə:]  Göz 

(M.Ə.Sabir); TƏDRİS ... bu... birsinifli mək- yaşımı məndilimin ucu ilə qurudaraq önüm- 

təblərin  tədris  planını  hazırlayan  xüsusi  ko-  dəki  yay  kimi  bətsiz-bənizsiz  bir  vücuda 

missiyanın  protokoludur  (C.Məmmədqulu-  baxdım  (A.Şaiq);  YAYLIQ  O  yüyürüb  menə 

zade);  TƏHSİL  Təhsili-ülum  etmə  ki,  elm  ütülənmiş,  tər-təmiz  el  yaylığı  gətirərək 

afəti-candır (M.Ə.Sabir). 

cibimə qoydu (İ.Əfəndiyev).

96

---

2. dəsmal bax məhrəba

I DƏST, KOMPLEKT

II dəst bax ol 1

dəstar bax əmmamo

dəstavüz bax 1. dəlil, sübut; 2. bəhanə

I  1.  DƏSTƏ (bir neçə  adamın bir yerdə 

olması)  Bu  halda  müsəlman  qadınlarının 

dəstəsi gəlib keçirdi (S.S.Axundov); FÖVC 

(köhn.)  [Ağa  Məhəmməd  şah  Qacar:]  Əli

Dəsmal

döndənnek, ləzgi xəncərinin dəstəsindən ya­

pışıb namusla ölmək! (S.Rəhimov); DƏST- 

GİRƏ Başıbəlalı muzdur naəlac çamadanın 

dəstgirəsinə  yapışıb,  Qanlıtəpə  tərəfə  üz 

qoydu (S.Qonizadə); QƏBZƏ (köhn.) Zaki­

rin qətlinə bəsdir nigahm; Əl vurma qəbzeyi- 

xəncər  istəməz  (Q.Zakir);  SAP  O,  pristav 

qamçısının sapını çəkməsinin boğazına ke­

çirdiyindən, addım atdıqca şallaq tovlanır,

Dəyanət

xanın qoşununun bir hissəsini azad eləsinlər 

0

nun ağ bəndli şaşkasına dolaşırdı (S.Rə- 

və qalanını sair fövclərə paylasınlar (Ə.Haq- himov); TUTACAQ (bax). 

verdiyev); YIĞIN Dəftərxana qarşısında bir 

2

. DƏSTƏK (telefon aparatlarında) Bir- 

yığın kəndli vardı (M. Hüseyn); QRUP. 

(ion telefon zəng vurdu. Adilə dəstəyi götürdü

2. DƏSTƏ (quldur dəstəsi) Sonra da mə- 

(Ə.Qasımov); TRUBKA Bəxtiyar bir əli ilə

lum oldu ki, dəstə kəndə basqın düzəldib.. 

bayraqdan yapışaraq, o biri əli ilə telefon

(M.İbrahimov); BANDA Odur ki, Ilitlcrin 

trubkasml 

g

ö

t ü

r

d

ü

  (

M

. H

ü

s

e

y

n

) .

bundaları  qərbə  tərəf  qovulduqca,  dünya 

mədəniyyəti  de  barbarların  əlindən  yaxa 

qurtarır (M.Hüseyn).

II dəstə bax dəstək I; sap 1; mac

III dəstə bax 1. taqım 2; 2. karvan 

DƏSTƏBAŞI (hər hansı bir quldur və ya

oğru dəstəsi başçısı) Lakin dəstəbaşı araya 

soxulan bu artıq adamı çıxannaq istədi (Mir 

Cəlal); ATAMAN [Səlimə Şahlara:] Ataman 

gərək səbirli olsun (İ.Əfəndiyev).

DƏSTƏBƏDƏSTƏ  Gəlsə  də  yanına 

dəstəbədəstə;  Yatdı  düz  iki  ay  arxası  üstə 

(B.Vahabzadə);  ALAY-ALAY Gəlin alay- 

alay\ Gəlin nəsillər; Hamımız bir nəfəs, bir 

ürək  kimi  (S.Vurğun);  BÖLÜK-BÖLÜK 

[Əsgərlər]  məktəbin  həyətində  dayandılar; 

cərgə-cərgə, böliik-bölük (İ.Şıxlı); DƏSTƏ- 

DƏSTƏ İsfəndiyar heç kimi görmürdü, hətta 

elə bil dəstə-dəstə qaçıb uzaqlaşan insanların 

asimana ucalan ağlaşma səslərini de eşitmişdi 

(M.Hüseyn); QATAR-QATAR Qatar-qatar 

olub  qalxıb  havaya;  Nə  çıxıbsız  asimana, 

dumalar! (M.V.Vidadi).

dəstə-dəstə  bax  dəstəbədəstə 

1.  DƏSTƏK  (bir  şeyin  tutulacaq  yeri) 

[Qənimət:] 100 min dinar qızıl, bir də dəs-

DƏSTƏKLƏMƏK, ARXA DURMAQ, 

MÜDAFİƏ  ETMƏK,  TƏRƏFİNİ  SAX­

LAMAQ

DƏSTƏKLİ (dəstəyi olan) [Qılınc:] Bu 

gümüş dəstəkli qılınc mənə çatar.. (M.Hü­

seyn); QƏBZƏLİ Belində qəbzəli xəncər 

olan bir kişi içəri girdi (İ.Əfəndiyev); SAPLI 

1

 Qoca əlindəki uzun saplı beli havada əsdirə- 

əsdirə cavab verdi (M.Hüseyn). 

dəstərxan bax süfrə 

; dəstgir bax 1. köməkçi 1; 2. əsir 1 

dəstgirə bax dəstək I

1. DƏST-XƏTT, ƏL YAZISI (bax)

2. dəst-xətt bax savad 

dəsti bax əlüstü

dəstur bax L təlimat; 2. düstur 1 

dəsturülənıəl bax təlimat 

dəşt bax səhra

DƏYANƏT (öz sözünün üstündə durma) 

| [Gülsüm:] Adamda gərək bir az dəyanət ol­

sun (X.Hasilova); DÖZÜM [Buğac] öz gü­

cünü, çevikliyini, bədəninin dözümünü sına­

yırdı (M.Rzaquluzadə); İNAD [Jenya:] Çünki 

mən qadın olsam da, yenə də məndə bir kişi 

inadı vardır (M.S.Ordubadi); MƏTANƏT

təvi  mirvari  ilə  bəzənmiş  bir  qılınc  (M.Hü-  Səbrim,  mətanətim  dağ  ola,  sındırar  qəmin; 

seyn); DƏSTƏ [Alagöz:] Çalbayıra yollanıb Bu ayrılıq dağın qıracaqdır kəmər, ata! (Şəh- 

Fərzəlini tapmaq, onun fikrini Qaragilədən riyar); SƏBAT Bizimdir yüksəliş, bizimdir

97

---