LüĞƏTDƏ gedəN İXTİsarlar

(N.Vəzirov); DİVANƏ Gah odsuz, alovsuz 

pərvanə oldum; Eşqinlə güləcək divanə ol­

dum (M.Araz); DİVANƏSƏR (kl.əd.) Sonra 

gündən-günə  divanəsər  etdin  məni  sən 

(A.Səhhət);  İPLƏMƏ  (dan.)  [Fərzəli:]  Bu 

səfeh oğlu lap ipləmə imiş ki! (S.Rəhimov); 

MƏCNUN (kl.əd.) [Cahangir bəy:] Tamam 

el-oba  menim  adımı  məcnun  qoyublar;  əl­

bəttə,  mən  divanəyəm,  horgah  divanə  ol­

masaydım,  Soadoto  teəşşüq  yetirməzdim 

(N.Vəzirov).

2. dəli bax igid 

dəlibaş bax dolisov 

dəli-divanə  bax  dəli  1 

dəli-dolu  bax  intizamsız;  dəlisov 

dəlik bax deşik 1, 2 

1

.

 

dəliqanlı bax 

1

.

 

yetkin; 2. igid 

dəliqanlılıq bax igidlik 

dəli-qudurmuş bax azğın 1 

DƏLİL  (gerçəkliyi  izah  edən)  Material- 

dakı  dəlilləri  yoxlayıb  saf-çürük  etməklə 

namuslu fəallarının, xüsusilə kolxozun aqro­

nomu Çiçəyin və bir də Həsən kişinin Else­

vərə çox köməyi dəydi (Ə.Qasımov); BÜR- 

HAN  (kl.əd.)  [Şeyx  Hadi:]  Başqa  dinlərdə 

bir çox insanlar; Həp sorar, hep arardı büır- 

hanlar (H.Cavid); DƏSTAVÜZ Heç birisini 

tutmaq üçün eldə dəstavüz yoxdur (M.İbra- 

lıimov); ƏSAS [Musa:] Tutulması üçün heç 

bir əsas yoxdur (Ə. Vəliyev); İSBAT Dəlili, 

isbatı  öz ürəyindədir; İstər heç inanma, is­

tərsə  inan  (O.Sarıvəlli);  SÜBUT  [Fəxrəd­

din:] Şahbaz, hirslənmək lazım deyil, mənə 

məntiqli sübutlar gətir (S.S.Axundov).

DƏLİLİK (ağlı başından çıxmış adamın 

halı) [Hacı Nayib:] Yəni həkim cənablarının 

ixtisası  həmin  dəlilik  mərəzinin,  ...  rəxnə 

tapmalıdır (C.Memmədquluzadə); CÜNUN- 

LUQ Saysalar da bu işi bir dəlilik; Eybi yox, 

var bu cünunluqda bilik (Şəhriyar); DİVA­

NƏLİK  [Çingiz:]  Yox,  yox,  mən  sərsəri 

olmaram,  divanəlik  acizlər,  zəiflər  işidir 

(S.S.Axundov);  MƏCNUNLUQ  [Anjela:] 

Burax  bu  məcnunluğu;  Allahını  sevərsən 

(H.Cavid).

Dəli

94

DƏLİLSİZ,  BİDƏLİL,  ƏSASSIZ,  İS- 

BATSIZ, SÜBUTSUZ

DƏLİSOV  Ümumon  o,  çox  dəlisov  idi 

(M.İbrahimov);  DƏLİBAŞ  ..Səfər  dəlibaş 

bir adam idi (S.S.Axundov); DƏLİ-DOLU 

Bəlkə deyəcəklər: səbri çatışmır; Bir az dəli- 

dolu,  beyni  də  qandır  (X.Rza);  DİVANƏ- 

TƏHƏR  [Vəzir:]  Bir  do  ki,  o  divanətəhər 

adamdır... (A.Şaiq); DƏLİTƏHƏR.

L DƏLLƏK [Nayıb Nadanov:] Dəlləyəm. 

Monim  ülgücümü  heç  kəs  işlədə  bilməz. 

Qırxdığım üzə bir ay tük gəlmir (Ə.İldırım- 

oğlu);  BƏRBƏR  ...Hər  məhəllənin  öz  ha­

mamı, məscidi, bərbəri, xəyyatı, başmaqçısı, 

haqqalı, əllafı.. (Ə.Cəfərzadə).

2. dəllək bax kişəçi

DƏLLƏKXANA  Qaçay  indicə  baxıb 

gördü ki, .. dəlləkxanada, çayxanada olan­

ların  hamısı  bura  yığışmışdı  (İ.Məlikzade); 

BƏRBƏRXANA  Odur  bax,  özüdür!  Bər- 

bərxanadan; Basıb yanlarını çıxdığı zaman... 

(S.Vurğun).

DƏLLƏKLİK, BƏRBƏRLİK 

dəlmək bax deşmək

I. dəm bax 1. dövr; 2. an

II. dəm bax sərxoş 

dəm-dəsgah bax dəbdəbə 

dəm-dəsgahlı bax dəbdəbəli 

dəmət bax güldəstə 

dəmxana bax ev 1

DƏMİR [Arvad] corabı yerə atıb dəmir 

maşanı götürdü və sobanın ağzını açıb köz­

ləri qarışdırdı (İ.Əfəndiyev); AHƏN (kl.əd.) 

Heç kimsəni eşq oduna düşməsin; Ahəni əri­

dir, daşı yandırır (Aşıq Ələsgər), 

dəmli bax sərxoş 

dəmrovotu bax ziyilotu 

dəndan bax diş 

dəndə bax göyrüş

1.  DƏNƏ  Restoran  tərəfə  gedib  gördüm 

qapının ağzında iki dənə samovar qoyublar, 

rəngləri  qapqara  (Ə.Haqverdiyev);  ƏDƏD 

Həzrət çox fikrindən sonra yüz ədəd çubuğu 

topa bağlayıb bir dəfə arvadın belinə vurdu 

(Ə.Haqverdiyev);  NÜSXƏ  [Səfərəli:]  Al-

Dənə

---

yoşa, bu kağızlardan neçə nüsxə çap edilə­

cək? (H.Nəzərli).

2. dənə bax toxum 1; 3. çəyirdək; 4. tum 1 

dəni bax əclaf

DƏNİZ Hava sakit... Dəniz şəffaf... Səhər 

dilbər...;  Al  günəşin  şəfəqləri  düşür  suya 

(S.Vurğun); BƏHR (köhn.) Bir tərəfin bəhri- 

Xəzər; Yaşılbaş sonalar gəzər... (S.Vurğun); 

DƏRYA [Fikrət:] Elə bilirəm ki, Neft daş- 

larındakı  sivri  qayalığın  ucunda,  dəryanın 

qırağında oturmuşam (M.İbrahimov).

DƏNİZÇİ  Dənizçilərin  gözü  önündə 

nağılların, əfsanələrin təriflədiyi, böyük das­

tanların  təsvirini  zinətləndirən  bir  mələk 

oynayırdı (M.Hüseyn); BƏHRİ (kl.əd.) Ça- 

puq  bəhri  olmaq  gərək;  Bir  ümmana  dəniz 

dolmaq  gərək  (Xətayi);  BƏHRİYYƏÇİ 

(köhn.)  Bəhriyyəçilərdən  ibarət  olan  dəniz 

piyada batalyonu qəti hücumla düşməni tə­

pədən vurub çıxardı (Ə.Əbülhesən). 

dər bax qapı 1 

dərbaıı bax qapıçı 1 

dərbədər  bax  səfil,  sərsəri 

dərd bax 1. xəstəlik; 2. qəm 

dərd-kədər  bax  qəm 

dərd-qəm  bax  qəm 

dərd-qəmli  bax  dərdli 

dərdlənmək  bax  qəmlənmək 

dərdləşmək bax danışmaq 1 

DƏRDLİ,  QƏMLİ  Zor-güclə  bir  zabil 

başladı pəsdən; Bu həzin, bu qəmli, bu dərdli 

səsdən  (M.Rahim);  DƏRD  ƏHLİ  Eşqdə 

bidərdlər  eylər  təəccüb  halıma;  Yoxsa  bu 

kişvordə  bir  dərd  əhli  yoxdur,  büləcəb 

(S.Ə.Şirvani); DƏRDLİ-QƏMLİ [Sənəm:] 

Ah, yazıq arvad öldü. Müsibətli öldü. Dərdli- 

qəmli  öldü  (S.S.Axundov);  DƏRDMƏND 

(köhn.)  Görünür  ki,  dərdnıənddi  (C.Məm­

mədquluzadə);  DƏRDNAK  (köhn.)  Ta  vi- 

cudum  eşqiniz  yolunda  bulmuşdur  həlak; 

Ayağın  tozundan  ayrı  oldu  canım  dərdnak 

(Xətayi);  ƏHLİ-DƏRD  Müşküldü  tab tür- 

reyi-tərrar  qəhrinə;  Rəhm  eylər  əhli-dərdə 

geno gah-gah zülf (Q.Zakir); QƏMLİ (bax). 

dərd-qəmli bax dərdli

Dənə

dərdmənd bax dərdli 

dərdnak bax dərdli 

dərd-sər bax qəm 

dərdsiz bax qəmsiz

DƏRƏ Maşın ağır-ağır olsa da, kiçik bir 

düzü ötdü, o qədər də dərin olmayan dərəyə 

endi  (B.Bayramov);  ÇUXUR  Dəniz  deyil, 

göl oldum; Axıb çuxura doldum (B.Vahab­

zadə); QOBU (kiçik dərə) [Mənsurə:] Üstü­

nüzü niyə murdarlayirsiniz! Atın yerə, qo­

buda yatar, ayılar öyrənmiş candır (B.Bay­

ramov);  VADİ  (uzun  dərə,  çuxur)  Gədik 

qurtarandan sonra yenə vadi başladı (İ.Əfən- 

diyev).

1.  DƏRƏBƏYİ  (tar.),  TORPAQ  SA­

HİBİ

2. dərəbəyi bax feodal 

dərəbəyilik bax feodalizm

1. DƏRƏCƏ, KATEQORİYA, QRUP

2. DƏRƏCƏ, QRADUS (h ərarətin ölçü 

vahidi)

3. dərəcə bax rütbə 1; vəzifə 2 

dərgi bax jurnal

DƏRHAL  [Vahid:]  O  mənə  baxmadan, 

dərhal sualını döndordi (B.Bayramov); BİR 

ANDA  Bu  xəbər  bir  anda  ağalıq  xidmət­

lərinə  yayıldı  (S.S.Axundov);  ƏLBƏƏL 

İşarə  edən  tək gələr əlbəəl (Q.Zakir); FİL- 

FÖVR Sürəyya “sandıq” sözünü eşitsək fıl- 

fövr dəyişilib, bir ayrı hala düşdü.. (Çəmən­

zəminli); GÖZ YUMUB AÇINCA Göz yu­

mub açınca seylabə verərdim aləmi (Füzuli); 

FÖVRI,  TƏCİLİ  (bax)-  O  DƏQİQƏ  ..O 

dəqiqə qaçır Reyhan (M.Dilbazi); O SAAT 

Əgər  mən  biləm  ki,  qardaşım  casusdur,  o 

saat onu yaxalayıb, verərəm hərbi tribunala 

(H.Nəzərli).

DƏRİ  [Şahin:]  Feyzi,  indi  başa  düşdüm 

ki, qonaqlığa kəsdiyin qoyunun dərisini niyə 

satmadın (B.Bayramov); GÖN (iri heyvan­

ların  dərisi)  [Fikrət:]  Elə  tanıyırsan!  Lap 

dabbağda gönünü görsən tanıyarsan (M.İb­

rahimov). 

dəriçə bax taxça

Dəriçə

95

---