Diribaş
zaman gəncəm; Şahları mat edən canlı şət-
rəncom (A.Şaiq); SALAMAT (bax).
diribaş bax 1. hazırcavab; 2. zirək
diribaşlıq bax zirəklik
dirigözlü bax diri
dirilik bax
1
.
varlıq 1; 2. yaşayış
1
1. DİRİLMƏK, CANA GƏLMƏK,
CANLANMAQ, DİRÇƏLMƏK
2. dirilmək bax xortlamaq
dirrik bax bostan
dirrikçi bax bostançı
distansiya bax məsafə
DİŞ Şah! — deyə o, gözəl
dişlərini gös
tərərək qəhqəhə ilə güldü (İ.Əfəndiyev);
DƏNDAN (kl.əd.) Cənab əfəndi... bu neçə
vaxtlarda tamah dəndatım gecə və gündüz tiz
etməyə məşğul olub... (C.Məmmədqulu-
zade).
dişərmək bax cücərmək
dişləmək bax 1. tutmaq
3; 2. çalmaq
II
diştökən bax soyuq
1
ditdili bax ağcaqanad
I DİVAN (oturmaq və yatmaq üçün yum
şaq taxt) [Gövhər xanım:] Sənəm, məni qal
dır, divanın üstünə apar (S.S.Axundov);
KANAPE Midhəd əfəndi bihuş olaraq
kanapenin üzərinə sərildi (Çəmənzəminli);
QƏNƏPƏ (
köhn.) İskəndər görüşüb, yum
şaq qəııəpəııin üstündə oturdu (Çəmənzə
minli); SOFA [Sitarə:] Artıq bir az özümü
toplayaraq sofanın üzərinə oturdum (A.Şaiq).
II divan bax külliyyat
III divan bax məhkəmə
divan-dərə bax məhkəmə
divanə bax dəli
1
divanəlik bax dəlilik
divanəsər bax dəli
1
divanətəhər bax dəlisov
1. DİVAR (
tikiliyə məxsus divar) Gənc
tüfəngini yerə qoyub, divarın dibində uzan
mış Osmana yanaşdı, gülümsədi (Çəmənzə
minli); SƏDD Qəzəb dalğaları aşdı həddini;
Dağıdıb yağının çürük səddini (S.Rüstəm).
2. divar bax hasar
diyar bax ölkə
102
Doğrudan
diyarşünas bax ölkəşünas
diyarşünaslıq bax ölkəşünaslıq
diyə bax qanbahası
diz-dizə bax üzbəüz
DODAQ Dodağı şəkərdir, göftarı şərbət;
Nə fayda, eyləməz şirin məhəbbət (M.P.Va-
qif); LƏB (kl.əd., şair) Ey dəhanı şəkər,
ləbləri badə; Gül camalın eşq əhlinə ayinə
(M.V.Vidadi).
1. DOĞMAQ [Yasəmən:] Baba, dönmüş
taleyim burada da məni ərimin yanında xəcil
etdi, qız doğdu (S.S.Axundov); BALALA-
MAQ (heyvanlar haqqında) Keçi o vaxt
balalayır ki, balası pöhrəlikdə yarpaqlar ara
sında gizlənə bilsin (M.Aslan); KÜÇÜK-
LƏMƏK (vulq.) (təhqir məqamında) Qızı
küçükləyəndə, adam bilib subaylığım ilə 40
manat xərcə düşdüm (Mir Cəlal).
2. doğmaq bax çıxmaq
1
doğmayan bax sonsuz
II; qısır
1. DOĞRU [Cabbar bəy:] Elə bu dəsgah
lardan görünür ki, kişi böyük adamdır; doğru
buyurursunuz (N.Vəzirov); ÇİN (arx) [Sə
nəm:] Vaxsey, evim yıxıldı, yuxum çin çıxdı
(M.İbrahimov); DÜRÜST Daha Könül
özünü saxlaya bilməyib, onun barəsində dü
rüst öyrəndiklərini bir-birinin dalınca üzünə
vurdu (X.Hasilova); DÜZ (dan.) Onun de
dikləri həmişə düz çıxırdı (M.İbrahimov);
DÜZGÜN Lakin bu sualların heç birinə
düzgün cavab vermək olmazdı (M.Hüseyn);
GERÇƏK Ləbinə çeşməyi-heyvan dedilər,
gerçək imiş (S.Ə.Şirvani); HAQQ Boğul
muş nə qədər haqq danışanlar (S.Vurğun);
HESABİ (dan.) [Teymur ağa:] Bu hesabi
sözdür.. (M.F.Axundzadə); SƏHİH [Vəli:]
Bəli, bəli, ağa səhih buyurur... (F.Sadıq-
zadə).
2. doğru bax sarı
1; tərəf
1
DOĞRUDAN [Şahbaz:] Şərəfnisə,
doğ
rudan, sən
belə bədgüman olubmuşsan
(M.F.Axundzadə); CİDDƏN (köhn.) Göz
lənməyən ədnalığm icadına ciddən; Him-
mət edən insanlanna şükr, xudaya! (M.Ə.Sa-
bir); ƏLHƏQ [Naçalnik:] Əlhəq böyük mər-
Doğruluq
həməte layiq imişsən! (M.F.Axundzadə);
FİLHƏQİQƏ (köhn.) Filhəqiqə bir müla
hizə edək gərək... (C.Məmmədquluzadə);
GERÇƏKDƏN Mon ölürəm çiçəkdən;
Üzüm örtün milçəkdən; Yad gələr, ağı söy-
lər; Anam ağlar gerçəkdən (Bayatı); HƏQİ
QƏTƏN [Bərbərzadə:] Həqiqətən onu gö
rəndə bədənimdə bir təlatüm olur.. (S.Rəh-
man); VAQİƏN Amma Məhəmmədhəsən
əmi vaqiən ağladı (C.Məmmədquluzadə).
doğruluq bax 1. həqiqət, düzlük 1; 2. sə
daqət
doğu bax gündoğan
DOĞULMAQ Sentyabrın 12-də 1887-ci
ildə Şuşa şəhərində doğulmuşam (Çəmən
zəminli); ANADAN OLMAQ (fr.v.) Vaqif
Qazaxın Saatlı elindən idi. XIII əsrin əvvəl
lərində Qıraq Salahlı kəndində anadan ol
muşdur (Çəmənzəminli); CAHANA GƏL
MƏK Gələndə Məhəmməd gəldin cahana;
Gedəndə Məhəmməd Füzuli getdi, - dedilər
(B.
Vahabzadə); DÜNYAYA GƏLMƏK
(fr.v.) O bizim dağların qoynunda
dünyaya
gəlib, orada böyüyüb... (M.İbrahimov);
TƏ
VƏLLÜD ETMƏK (TAPMAQ) Böyük
şairimiz [S.Ə.Şirvani] Şirvan şəhərində
təvəllüd etmişdir (A.Şaiq);
MÜTƏVƏLLÜD
OLMAQ (köhn.) [Mövlana Feləki Şirvani]
Şamaxı şəhərində miitəvəllüd olubdur
(S.Ə.Şirvani); ZÜHUR OLMAQ Necə ki,
sən zühur oldun anadan; Mən gülə bilmədim
bu qəmxanadan (Molla Cümə).
1. DOKTOR, ELMLƏR DOKTORU
2. doktor bax həkim 1
doktorluq bax həkimlik
DOL (köhn.) (mal dərisindən və yaxıtd
brezentdən tikilən maye qabı) Yaxşı yadım
dadır o dol, dağara; Hərlənib neft çəkən
gözübağlı at (M.Rahim); TULUQ ..O, do-
lamaçarxı hərlədib tuluqla quyudan su çe
kirdi (Çəmənzəminli).
DOLAB (kitab, paltar, qab-qacaq, yığ
maq üçün şkaf) Könülün anası paltar dolabını
açdı (X.Hasilova); QARDEROB (paltar
şkafı) [Vesfıyyə:] Bütün
qarderobum onun
Doluxmaq
aldığı paltarlarla doludur (R.Rza); QƏFƏSƏ
Burada nə yoxdur?.. Qəfəsələrdə top-top çit,
parça (Ə.Əbülhəsən); ŞKAF [Kitabpayla-
yan:] O qədər lazımlı kitablar var ki, ..bu
şkaflarda (Ə.Haqverdiyev), Qafar., şkafdan
stol üstünə boşqab və çəngəl qoydu (Ə.Əbül
həsən); RƏF (bax).
dolaq bax patava
1. DOLAMAQ Qara oğlan isə gələn qa
dını açıqdan-açığa dolamağa çalışırdı
(M.Hüseyn); ƏLƏ SALMAQ [Məsumə:]
Sən məni ələ salma Firəngiz, intiqam almaq
üçün göstərdiyin cidd-cəhd əbəsdir (B.Bay
ramov); LAĞ ELƏMƏK (ETMƏK) Sayalı
o zaman.. tənəffüslərdə oğlanların papağını
qoyar, kağızdan özünə bığ düzəldər, ona-
buna lağ edərdi (İ.Şıxlı); SARIMAQ [Fə
rəc:] Ay, sizi, İbiş müəllim. Mən özüm ca
maatı dolayıram, siz də indi məni sarıyırsı
nız, qoy oturmuşuq (Anar).
2. DOLAMAQ [Duma:] Çay başından
gəlirkən saçlarımı əllərinə doladı, kəndin
içindən sürüdü (C.Cabbarlı); SARIMAQ
O əllər., cəhrə dolandırmaqdan, lülə sarı
maqdan qabar olub.. (Ə.Əbülhəsən).
dolanacaq bax yaşayış
1
dolandırmaq bax 1. fırlatmaq
1; 2. saxla
maq 2
dolanışacaq bax yaşayış
1
dolanmaq bax 1. fırlanmaq; 2. gəzmək 1;
3. yaşamaq
1. DOLAŞIQ, ÇOX MÜRƏKKƏB,
HƏLLƏM-QƏLLƏM, QARIŞIQ
2. DOLAŞIQ, ANLAŞILMAYAN, QA
RIŞIQ
3. dolaşıq bax pırtlaşıq
dolaşmaq bax 1. pırtlaşmaq;
2. gəzmək
1;
3. veyllənmək
dolay bax 1. yol
1; 2. döngə
dolğun bax 1. kök
I; 2. yetkin
1. DOLMAQ, BÜRÜMƏK, TUTMAQ
(hər tərəfə yayılıb tutmaq)
2. dolmaq bax girmək
1, 3
dolubədənli bax kök
I
doluxmaq bax doluxsunmaq
103