91
Cədvəl 5
Əsas su anbarları
Anbarın adı
Çay
Sahəsi, km
2
-lə
İstifadəyə verilən il
Mingəçevir
Kür
625,00
1953
Ceyranbatan
Samur
13,89
1953
Nohurqışlaq
Dəmiraparan
1,96
1953
Candargöl
Kür
6,3
1959
Yekəxana
Dəvəbatan
3,7
1959
Ağstafaçay
Ağstafaçay
6,3
1959
Xaçınçay
Xaçınçay
1,76
1963
Pirsaat
Pirsaatçay
2,34
1964
Axıncaçay
Axıncaçay
0,9
1965
92
Bolqarçay
Bolqarçay
2,00
1967
Araz su qovşağı
Araz
145,00
1970
Xanbulan
Bəşəru
2,74
1976
Sərsəng
Tərtər
14,2
1977
Şəmkir
Kür
116,00
1980
Viləş
Viləş
2,50
1989
Varvara
Kür
22,50
1996
Respublikamızın ən Böyük kanalları (Cədvəl 6) Samur-Abşeron (182km),
Yuxarı Qarabağ (172km), Yuxarı Şirvan (122km), Əzizbəyov (123km), Baş Mil
(38km), Tərtərçay (65km), Ağstafaçay (69km) kanallarıdır. Qeyd olunan kanallar
Gəncə-Qazax, Mil, Muğan, Salyan, Şirvan, Qarabağ, Samur-Şabran ovalıqlarını,
həmçinin Abşeron yarımadasının torpaqlarının su ilə təmin olunmasında mühüm
əhəmiyyət kəsb edirlər.
1947-ci il dekabrın 4-də Abşeron yarımadasındakı torpaqlardan istifadə
edərək Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin əhalisinin meyvə-tərəvəzə olan ehtiyaclarını
ödəmək məqsədilə qəbul olunmuş qərar təsdiq olundu. Bu irriqasiya sisteminin
yaradılması ilə Abşeron yarımadasındakı işlər başa çatdırılaraq Samur-Şabran
kanalı 30 oktyabr 1955-ci il tarixində istifadəyə verildi. Kanalın uzunluğu 1939-
1940-cı illərdə çəkilmiş birinci hissəsi ilə birlikdə 182 kilometrə çatdırıldı.
Beləliklə, respublikada meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədilə
görülən işlərin növbəti mərhələsi də başa çatdırıldı və Abşeron yarımadasında
ardıcıl olaraq meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsinin əsası qoyuldu. Bundan
sonra Bakı ətrafı kəndlərinin torpaqlarından daha səmərəli istifadə etməklə daha
geniş ərazilərdə çoxsahəli təsərrüfat sahələri yaradıldı.
1954-cü ilin sentyabrından yeni torpaq sahələrini istifadəyə vermək üçün
daha bir meliorativ tədbirin həyata keçirilməsinə başlanılmışdır. Bu meliorativ
tədbir Yuxarı Şirvan kanalının çəkilişindən ibarət idi. Böyük zəhmət hesabına
93
kanalın Göyçayadək olan hissəsi 1958-ci ilin iyun ayının ortalarında istismara
verildi.
Mingəçevir su anbarından qidalanan Yuxarı Şirvan kanalı ən mühüm
meliorativ tədbirlərdən biri olmaqla Ucar, Ağdaş, Zərdab və başqa rayon
torpaqlarının suvarılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb etdi.
Cədvəl 6
Suvarma kanalları
Kanalların adı
Kanalların mənbəyi
Uzunluğu,
km-lə
İstifadəyə
verildiyi il
Samur-Abşeron
Samur çayı
182
1955
I növbə
109
1940
II növbə
73
1955
Yuxarı Qarabağ
Mingəçevir su anbarı
175
1953
Yuxarı Şirvan
Mingəçevir su anbarı
126
1953
Baş Mil
Araz çayı, Mil-Muğan su
anbarı
38
1976
Baş Muğan
Araz çayı Bəhramtəpə su
qovşağı
37
1958
Xanqızı
Araz çayı
30
1929
Tərtər magistral
Tərtər çayı su qovşağı
65
1974
Ağstafaçay
Ağstafaçay su anbarı
69
1969
Türyançay sağ sahil
Türyançay
27
1959
Rəsularx
Araz çayı
28
1960
Yeni torpaq sahələrinin istifadəyə verilməsi və kənd təsərrüfatının hərtərəfli
inkişaf etdrilməsi məqsədi yeni irriqasiya sistemlərinin yaradılması ilə meliorativ
tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edirdi. 1950-ci ildə Araz çayı üzərində
yaradılan 1959-cu ildə tikintisi tamamlanan, “Bəhramtəpə” su anbarı da bu
94
məqsədlə yaradılmışdır. Anbardan çəkilən “Baş Muğan” və digər kanallar
Biləsuvar, Sabirabad, Şirvan, İmişli kimi pambıqçılıq rayonlarının torpaqlarından
daha geniş istifadə edilməsinə şərait yaratmaqla məhsuldarlığın dəfələrlə
artmasına səbəb olmuşdur.
Ümumiyyətlə, cədvəldən göründüyü kimi irriqasiya məqsədilə tikilmiş
kanallar Kür-Araz ovalığında suvarma istiqamətində kənd təsərrüfatında istifadə
ediləcək torpaq sahələrinin genişləndirilməsində, təsərrüfatın hərtərəfli inkişafında
və topraqların keyfiyyət baxımından yaxşılaşdırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb
etmişdir.
Əsas su arteriyamız olan Kür və Araz çayları respublikamız ərazisinə daxil
olana qədər qonşu ölkələrin ərazisindən keçərkən güclü çirklənməyə məruz qalır.
Ş.B.Xəlilovun (2000) Gürcüstan Respublikası Təbiəti Mühafizə Komitəsinin
məlumatlarına əsaslanan araşdırmalarına görə Kür çayı Axalsixa, Borjomi, Xaşuri,
Kareli, Qori, Kaspi şəhərlərindən keçərkən sutka ərzində 3 milyon m
3
çirkab su
qəbul etməklə, 40 km məsafədə Tbilisi şəhəri ərazisindən keçərkən daha güclü
çirklənməyə məruz qalır.
Gürcüstan Respublikası Təbiəti Mühafizə Komitəsinin 1989-cu il
məlumatlarına əsasən Kür çayında qəbul olunmuş həddən fenol 300, neft
məhsulları 330, xrom 600, sink 13, mis və kadmium 10, azot 8, bağırsaq basilləri
300 dəfə çoxdur.
Nəzərə alsaq ki, Gürcüstana məxsus “Elektroaparat”, “Dəzgahqayırma”,
“Baxtrioni”, “Kutaisi”, “Ekran” aviasiya zavodu, avtomobil parkları,
xəstəxanaların çirkab suları birbaşa Kür çayına axıdılır, onda respublikamızın
əhalisinin sağlamlıq baxımından gələcək proqnozunu vermək bir o qədər də çətin
olmaz.
Kür çayı ətrafında yerləşən müəssisələrin qəzaya uğraması daha təhlükəlidir.
Bu baxımdan Rustavi şəhərində “Azot İstehsalat Birliyi”nin 1985 və 1987-ci
illərdə qəzaya uğraması əhalini zəhərlənmə təhlükəsi qarşısında qoymuşdur. Qəza
külli miqdarda çaya azot birləşmələrinin axmasına və balıqların Şəmkir su
anbarına qədər kütləvi sürətdə məhv olmasına səbəb olmuşdur.
Dostları ilə paylaş: |