M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL

34 

 

paylaşacaq,  Yassıada  və  Kayseridə  “siyasətən”  sürgün  olacaqdı.  Yetmişlerin 

sonlarına doğru  isə üçüncü nəslin  gönüllü Avropa  sürgünü başlayacaqdı. 

Bu  dəfə  də  ,  üçüncü  nəsildən    Təkdaş  Ağaoğlunun   (  Əhməd  bəy 

Ağaoğlunun  nəvəsi,  Səməd  Ağaoğlunun  oğlu- Oksford Universitetinin məzunu, 

tanınmış tərcüməçi, naşir, rəssam, heykəltəraş, hazırda İstanbulda yaşayır.  Siyasi 

görüşlərinə  və  fəaliyyətinə  görə  uzun illər  İsveçrədə  sürgün həyatı  keçirmişdir- 

red)  red. ) 

yolu “könüllü sürgünlük” lə kəsişir. Ağaoğlu ailəsinin bir başqa  üçüncü 

nəsil  üzvü  Sitarə  Ağaoğlu  (  Səməd  Ağaoğlunun  qızı,  tanınmış  rəssam  -  red.) da 

könüllü sür

gün tanımına uygun bir yaşam seçir. İngiltərədə rəssamlıq   təhsili. 80 –

ci illərin əvvəllərində  Parisdə Türk Səfirliyində çalışarkən yolu  Qaleköyə düşür.  

Bununla da ,üç nəslin  uzun və yorucu siyasi təlatümlərlə  dolu yaşamından sonra 

keçmişin kölgəsində uzun bir inziva ( daxili dünyasına qapanıb, cəmiyyətdən qaçıb 

tənha yaşamaq- red) dönəmi başlayır..” 

Ağaoğlular  nəslinin  Əhməd  bəydən  sonrakı  davamçılarının  ömür  yolu  ilə 

tanışlıqdan sonra adama elə gəlir ki, o, bu məktubdakı tövsiyəsini həm də, onlara 

ünvanlamışdır:  unutmayın  ki,  bizim  vəzifəmiz  bütün  bunlara  mətanət  və  səbrlə 

dözməkdir. 

 

V m

əktub 

Malta, Polverista, 28 Mayıs 1920 

Azizim Sitare ve Humay! Yine 4 Mayıs mektubunuzdan sonra sizden hiçbir 

haber  alamadım.  Bugün  bir  posta  geldi.  Herkes  koşuştu  fakat heyhat ki, meyus 

olanlar arasında ben de bulundum. Arkadaşların bir kısmı mektup aldıkları hâlde 

diğer  kısmı  almadı.  Hiç  şüphe  etmiyorum  ki,  siz  bana  her  posta  ile  mektuplar 

yazıyorsunuz.  Fakat  ne  yapalım,  mektubu  bile  bize  çok  görüyorlar.  Hiç  şüphe 

yoktur ki, aynı muameleyi sizin gibi kadın ve çoluk çocuklara da reva görüyorlar. 

Fakat buna da sabredeceğiz. Tevekkül ve metanetle tecelliyat-ı ilahiyeye muntazır 

---

35 

 

olacağız [ilahî tecelliyi bekleyeceğiz]. Siz ve ben hakkımıza istinaden hiçbir zaman 

bu hakk

ın  tecelliyatından  meyus  olmayacağız.  Bırak  kâse  dolsun,  hakaretin  ve 

zulmün derecesi gayret-

i ilahiye dokunsun. Yalnız unutmayınız ki, bizim vazifemiz 

bütün  bunlara  metanet  ve  sebatla  tahammül  etmektir.  Benim  burada  sıhhat  ve 

selâmetim elhamdülillah berke

maldir.  Bütün  düşüncelerim  size  aittir. 

Kafkasya’dan  gelen  haberler  artık  Hüseyin’in  de  gelebilmekliğine  hiçbir  ümit 

bırakmıyor. Şimdi siz yalnız Allah’a sığınacaksınız! Sizin bu hâliniz bittabi beni 

ziyadesiyle mükedder ve müteellim [elemli] ediyor. Lakin 

sabır ve tahammülden 

ayrılmayacağız.  Ümit  ederek  müteselli  oluyorum.  Çocuklar  imtihanları  bitirdiler 

mi? Siz ve onlar nasılsınız? Ramazan’ı nasıl geçiriyorsunuz? İnşallah bu Ramazan 

hakkı ile mübarek olur ve bütün bizim gibi sitem edenlere teselli feyizleri getirir. 

Hüseyin’den  para  almadınızsa  ,rica  ederim  elde  neniz  varsa,  satmakta  tereddüt 

etmeyiniz.  Ahvaliniz  hakkında  bana  mufassal  haber  veriniz.  Neden  bana  hususî 

yani  posta  ile  mektup  yazmayı  kestiniz?  Başkaları  alıyorlar.  Sizin  ve  çocukların 

gözlerin

den  öperim.  İmtihanlarını  bitirmişseler  çocuklar  bana  ayrı-  ayrı  mektup 

yazsınlar. Bâki öpüşler, selamlar…              Ahmed 

 

 

 

 

Malta sürgünü, yaxud “

İnşallah hak yerini bulacak ve bu hicran artık 

pek çok uzamaz”. 

 

 

Malta  məktubları  ,  həm  də  bir  çox  tarixi  hadisə  və  şəxsiyyətlər  haqqında 

məlumat  əldə  etmək  üçün  mötəbər  mənbədir.  Bu  baxımdan  təqdim  edilən  VI 

məktub  da  istisna  deyil.  Məktubda  adı  çəkilən    Bolu  məbusu  (millət  vəkili)  

Mehmet  Həbib  bəy      heç  demə,  Avropa  Birliyi  və  Avropa  Parlamenti  yaratmaq  

---

36 

 

ideyası ilə hələ az qala 110  il əvvəl-  Osmanlı Məclisi- Mebusun 18 iyul 1908-ci il 

tarixində  keçirilən iclasında  çıxışı zamanı irəli   sürübmüş (ətraflı bax: Türkiyə, 

Okan Konuralp. 

Bolulu Habib Beyle AB sahasında. “Hürriyət” qəzeti , 22 avqust 

2011). 

Əhməd bəyin məktubunda adı çəkilən Əsəd  paşanın  şəxsiyyəti və fəaliyyəti 

də maraq doğurur. Onu da ingilislər , “İttihad ve Tərəqqi” Cəmiyyəti ilə əlaqələrdə 

və  əməkdaşlıqda  günahlandıraraq  Maltaya  sürgün  etmişlər.  Əsəd  paşa  sürgündə 

xəstələri  müayinə  və  müalicə  etmiş,  hətta  “Göz  xəstəlikləri”  adlı  bir  kitab  da 

yazmışdır ki, Ə. Ağaoğlu məktubunda buna işarə vurur. Sürgün həyatından sonra 

bir  sıra  məsul  vəzifələrdə  çalışmış  ,  özəl  göz  poliklinikası  açmış,  İstanbulun 

nüfuzlu həkimi kimi ad-san qazanmışdır. 

Heç  şübhəsiz  ki,  Ə.  Ağaoğlu  məktubundakı    əsirlikdən  azad  olunanlardan  

b

əhs edərkən “Bu kere gidenler arasında zavallı bizim Karslılar da vardır. Bilseniz 

,onların kurtulmalarına ne kadar memnun oldum. Zavallılar burada büyük bir usret 

[sıkıntı] ve ihtiyaç içinde kıvranıyorlardı.” cümlələri  də  diqqəti çəkir və maraq 

doğurur. 

VI m

əktub 

Malta, Polverista, 10 Haziran 1920 

Azizim Sitare ve Humay! Evvelki gün 23 ve 30 Mayıs tarihli mektuplarınızı 

aldım ve gayet mesrur ve memnun oldum. Bilhassa ki bu kere gerek Sitare kendisi 

ve gerek çocukların kâffesi [hepsi] hatta sevgili Gültekin bile ayrı ayrı yazmışlardı. 

Bu tarzda yazış bilseniz beni ne kadar memnun ediyor. İnşallah bundan sonra hep 

o yolda devam edersiniz. Yalnız Sitare’nin mektubunda çizgiler arasında bir şive-i 

elem  ve  keder  okudum  ki  ,  beni  de  ta  kalbimin  umkuna  [derinliğine]  kadar 

müteessir etti. Biraz sabır ve tahammül! İnşallah hak yerini bulacak ve bu hicran 

artık pek çok uzamaz. Bu mektubu yazdığım gün bizimle İstanbul’dan gelmiş olan 

yirmi  arkadaşa  İngiliz  hükûmeti  serbest  oldukları  ve  artık  memleketlerine  ilk 

---