M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
566
v ə məcmuənin 18-ci nömrəsində çap olunan “Simurqun qanadları altında” adlı yazısını gələcək fəaliyyətinin proqramı, yaradıcılığının ideya-istiqaməti, arzularının anonsu adlandırır. Əhməd Kamal Bakıda mədəniyyət və azadlıq mübariz
əsi aparmaq, Qərbdə olduğu kimi ədəbi tənqiddə fikir rəngarəngliyini, müxt
əlifliyini formalaşdırmaq niyyəti ilə gəldiyini bəyan edir. Əhməd Kamalın “Füyuzat”dakı fəaliyyətini izləyən V.Quliyev onun milli ədəbiyyatdan, çağdaş ədəbi mühitdən xəbərsiz, müraciət etdiyi əsər və müəlliflərin əhatə dairəsinin isə m əhdud olduğunu, tənqidin vəzifəsinin yetərincə bilmədiyini, yalnız Osmanlı türkc əsini, Osmanlı ədəbiyyatını qəbul etdiyini vurğulayır, bu qənaətə gəlir ki, bütün bunlara gör ə Əhməd Kamal “dövrün ədəbi-bədii fikrinin dərinliklərinə nüfuz ed ərək ümummilli mahiyyət qazana bilməmişdi”. Bununla yanaşı V. Quliyev Əhməd Kamalın uğurlarını da qədirbilənliklə təqdir edir. Tədqiqatçı Əhməd Kamalın günümüzlə səsləşən və çox aktual olan Avropa ilə münasibətlər mövzusuna h əsr etdiyi “Avropalılarla anlaşalım” adlı məqaləsinin təhlilinə xeyli yer ayırır və yazır: “Əhməd Kamal milliyyətçi və türkçü kimi Qərb dəyərlərini qeyd-
şərtsiz qəbul etmir, Qərb qarşısında dilsiz heyranlıq ona yad idi. Türklərin tarixd
əki yerini bilir və bundan qürur duyurdu. Lakin eyni zamanda Avropa xalqlarının keçdiyi tarixi inkişaf yolunun uğurlarını mənimsəmək, köhnə qitədə meydana g əlmiş dünyəvi, mütərəqqi meylləri öyrənmək və onları milli həyata g ətirməyin qızğın tərəfdarı kimi çıxış edirdi”. Tədqiqatçı bu fikri əsaslandırmaq üçün m əqalədən yerli-yerində sitatlar gətirir, dediklərini konkret nümunələrlə əsaslandırır. Əhməd Kamalın publisistikasında səciyyəvi məqamlara diqqəti çəkən V.Quliyev mü əllifin həyəcanının, nigarançılığının mənbəyi haqqında fikirlərini də bölüşür. Qeyd edir ki, “Əkinçi”ni yaşada bilməyən, onilliklər boyu yalnız iki v ərəqlik “Tərcüman”ın ümidinə qalan çoxmilyonluq türk-müsəlman xalqlarının dünyada böyük d əyişikliklər baş verdiyi bir dövrdə də mətbuata laqeyd münasibət, “M ətbuat bir millətin lisanı, samiəsi, nəzəri, beyni deməkdir, mətbuatsız millət söyl əyəməz, eşidəməz, görməz” deyən Əhməd Kamalı dərindən qayğılandırırdı. Əhməd Kamal problemi göstərməklə kifayətlənmir, o, Avropa qapısının açmaq
567
yollarını da göstərirdi. Yazırdı ki, biz bağıra- çığıra bu həriflərin aralarına, qaibeyi-ictimaiyy ələri içinə hər nə sürətlə olursa olsun, girməyə çalışmalıyız. Bizi al əmdə istədikləri kimi tanıtmamaları üçün daima gözlərinin önündə olmalıyıq. Kitabda Əhməd Kamal- İbrahim Tahir münasibətlərinə xeyli yer ayrılmışdır. İlk baxışda elə görünə bilər ki, daha çox şəxsi- qərəzlikdən, bəyənməzlikdən yaranan v ə dedi-qodu təəssüratı yaradan, bəzən də əndazəni aşan, etik çərçivədən, ədəbi diskussiyadan uzaq “q ələm dueli”nin bir elmi-tədqiqat əsərində geniş işıqlandırılmasına ehtiyac yoxdur. Amma məlum olur ki, iki yazar arasındakı k əskin münasibət heç də yalnız şəxsi münasibətlərdən qaynaqlanmır, digər t ərəfdən isə onların “söz davası”ı dövrün ədəbi, mədəni, mətbu mənzərəsini, bir sıra ağrılı problemləri ilə dərindən tanışlığa imkan verir, ictimai məzmun daşıyır: 1.
bu yazılar həm Əhməd Kamala, həm də İbrahim Tahirə xas bir sıra şəxsi xüsusiyy
ətləri üzə çıxarmaqla yanaşı, həm də onların dilə, ədəbiyyata, sənətə münasib
ətlərini ortaya qoyur, əsərlərinin mövzu, üslub, sənətkarlıq probleml
əri haqqında təəssüratı genişləndirir, zənginləşdirir; 2.
ictimai- siyasi mövzularda çox ayıq-sayıq olan senzuranın şəxsi təhqirlər, t əhdidlər zamanı susması, bir növ qızışdırıcı mövqedə olması faktı kimi, bu yazıları dərc edən “Füyuzat”ın mövqeyi də diqqəti çəkir; 3.
yazışmaların təhqirlərlə dolu dili, bayağı üslubu dövrünün bir sıra xadiml
ərinin, o cümlədən İsmayıl Qaspiralının və Sənəttüla İbrahimovun k əskin etirazlarına səbəb olur və onlar bu gün də çox aktual olan prinsipə- m ətbuat polemikası zamanı tərəfləri ədəb və mərifətə riayət olunmasına d əvət edirlər. Əsərin sonunda Vilayət Quliyev araşdırma zamanı “Son Jon Türk Kalesi. Ahmet Kemal Akünal” kitabına dönə-dönə müraciət etdiyini göstərir, kitabın mü əliffi M.Kayahan Özgilin Əhməd Kamal haqqında pərişanlıqla yazdığı “Böyle biri hiç yaşamadı ki... Onu ne Türkiye tanıyor, ne de Azerbaycan...Ne 568
edebiyyat tarihlerine girdi, ne de siyasi tarihlere... Ne mezartaşı var, ne de ölüm tarihini hatırlayan” –cümlələrini üzülərək sitat gətirir və qədirbilənliklə bildirir ki, bu unutqanlığın aradan qaldırılmasında, fikrimcə, türk müəllifi öz kitabı ilə mövcud boşluğu xeyli doldurmuşdur. Əsər V. Quliyevin öz tədqiqatına t əvazökarlıqla işarə vuraraq yazdığı bu cümlə ilə bitir “Əhməd Kamalın Az ərbaycanla əlaqələrinin aşkara çıxarılması və müəyyən sistemə salınması baxımından isə təqdim olunan araşdırmanın müəyyən təsəvvür yaradacağına ümid etm
ək istərdim”.
Şübhəsiz ki, görkəmli alim V,Quliyevin bu araşdırması iki tanınmış yazarın- Asan S əbri Ayvazovun və Əhməd Kamalın həyat yolu və yaradıcılıq yolunun, “Füyuzat” m əcmuəsinin, ümumiyyətlə mətbuat tariximizin öyrənilməsinə, mövcud t ədqiqatların daha da zənginləşdirilməsinə böyük və təqdirəlayiq töhf ədir. “Füyuzat”ın öyrənilməsi isə Ofelya Bayramlının sözləri ilə desək, xalqın milli istiqlal uğrunda mübarizə tarixini, azadlıq, həqiqət yollarını,, böyük bir mill
ətin təfəkkür xəzinəsini öyrənməkdir. kulis.az d ərgisi 30 iyun 2017
Az ərbaycan MEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu Azərbaycan mühacir ət ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Nikpur Mirhüseyn oğlu Cabbarlının «Mühacirət
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|