M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
575
«Az ərbaycançılıq və mollanəsrəddinçilik» adlı I fəsildə müəllif azərbaycançılığın əsas prinsiplərindən, onun ictimai və elmi-ədəbi fikirdə təzahüründən, bu təlimin mahiyy ətindən, yaranması və inkişaf mərhələlərindən kifayət qədər geniş bəhs etmişdir. «Molla N
əsrəddin» məktəbini azərbaycançılığın inkişafında yeni mərhələ” adlandıran tədqiqatçı mövcud araşdırmalara, zəngin məxəzlərə istinad edərək, bu m əktəbin əsas xüsusiyyətlərini, ideya və yaradıcılıq metodlarını sistemli, ardıcıl şəkildə diqqətə çatdırır, daha sonra azərbaycançılıq ideyasının intişarında və inkişafında müstəsna rol oynayan «Molla Nəsrəddin» jurnalının nəşri yollarından söz açır (II fəsil). «Az
ərbaycançılıq «Molla Nəsrəddin» ədəbi məktəbinin əsas yaradıcılarının f əaliyyəti kontekstində» adlı III fəsildə A.Məmmədli başda Mirzə Cəlil olmaqla, az ərbaycançılıq ideyalarının daşıyıcılarının, «Molla Nəsrəddin» məktəbinin yaradıcılarının – Mirzə Ələkbər Sabir, Ömər Faiq Nemanzadə, Əli Nəzmi, Əliqulu Q əmküsar, Məmməd Səid Ordubadi, Üzeyir Hacıbəyli, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Mirz ə Əli Möcüz Şəbüstəri, Bayraməli Abbaszadə kimi görkəmli s ənətkarların irsində azərbaycançılıq ideologiyasının formalaşmasına xidmət edən nümun ələri təhlil edir, dəyərləndirir. Dissertasiyanın IV – «Yeni mollanəsrəddinçi qüvvələr və azərbaycançılıq» adlanan f əslində isə müəllif mollanəsrəddinçilərin bir qədər sonrakı nümayəndələrindən (Əli Razi Şamçızadə, Mirzə Məhəmməd Hatif Axundov, Məşədi Həbib Zeynalov, Mirz
ə Əsgərzadə, Əli Məhzun Rəhimov, Məmmədəli Nasir Hacı Məhəmmədzadə, Nuşirəvan Kərimov) söhbət açır, eyni zamanda «Molla Nəsrəddin» jurnalında az ərbaycançılıq ideyalarının əks etdirilməsində təsviri sənətin imkanları haqqında jurnalda d ərc olunmuş rəsmlərdən konkret nümunələrə əsaslanaraq fikir və mülahiz ələrini irəli sürür. 576
«N əticə»də tədqiqatçı «Molla Nəsrəddin» ədəbi məktəbinin azərbaycançılıq problemi il ə əlaqədar araşdırmaları zamanı əldə etdiyi qənaətlərini ümumiləşdirir v ə konkret tezislər şəklində diqqətə çatdırır. Tamamilə haqlı olaraq, bu ədəbi m əktəblə özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş azərbaycançılıq mövzusunun bu gün d ə aktual və əhəmiyyətli olduğunu, bu ideyanın müst əqilliyimizin möhkəmlənməsinə, milli-mənəvi dəyərlərin daha da z ənginləşməsinə, özünütəsdiqə xidmət etdiyini vurğulayır.
Problemin aktuallığı, dissertasiyanın məzmunu, strukturu, elmi-tədqiqat işinin əhəmiyyəti və müsbət xüsusiyyətləri, özünəxas məziyyətləri barədə fikrimizi yekunlaşdırsaq, bu qənaətə gəlmək olar ki, A.Məmmədli öz axtarışları ilə ədəbiyyatşünaslıq irsimizin maraqlı bir
səhifəsinə, sahəsinə – mollan əsrəddinşünaslığa diqqətçəkən bir imza etmişdir. Bununla belə, sahə müt
əxəssislərinin və tədqiqatçının diqqətini elmi-tədqiqat işində bir sıra iradlara əsas verən mülahizələrə, mübahisə doğuracaq bəzi , müddəalara , məqamlara yön əltmək istərdim. 1. Mü əllifin mülahizələri bəzən öz-özünü inkar, təkzib təəssüratı yaradır. O, haqlı olaraq C əlil Məmmədquluzadənin «Şərqi-Rus»da böyük təcrübə qazandığını, istedadlı jurnalist kimi formalaşdığını qeyd etdikdən (səh.30, I abzas) sonra , «Molla N
əsrəddin» jurnalına rəhbərlik dövrünə və Cəlil Məmmədquluzadənin jurnalı yaratdığı vaxt 37 yaşı olduğuna işarə vuraraq yazır ki, o, 25 ilin publisistika ç ərçivəsində (? – kursiv bizimdir) Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində silinməz cığırlar açdı (səh.40-41, V abzas). Əlbəttə, artıq müəllifin özünün də yuxarıda qeyd etdiyi kimi, özünü istedadlı yazıçı kimi təsdiq etmiş C.Məmmədquluzadənin yaradıcılığını bu çərçivə daxilində dəyərləndirmək doğru deyildir. Dediklərimizi, el ə tədqiqatçının 30-cu səhifədə yazdıqlarını özü də təsdiq edir: «Cəlil M əmmədquluzadə ilk gündən ədəbi mühitdə azərbaycançılıq ideologiyasının banisi kimi çıxış edərək vətənin, dilin, millətin tərəqqi etməsini, dünyada tanınmasını və sayılmasını əsas məqsədinə çevirmişdi» (səh.96, II abzas). 577
2. Mirz ə Cəlil elə dühadır ki, onun yaradıcılığının dəbdəbəli sözlərlə şişirdilməsinə, müxtəlif ibarələr və ifadələrlə bəzədilməsinə qətiyyən ehtiyac yoxdur. Əsərdə o, bəzən istiqlal mücahidi (dövlət müstəqilliyinin mübarizi kimi) t əqdim olunur. Müəllif hətta «Cəlil Məmmədquluzadənin milli dövlətçilik haqqındakı gizli saxladığı arzuları» (səh.125, II abzas) olduğu barədə də yazır. 3. Fikir v ə mühakimələrin təkrarı hallarına təsadüf edilir (səh.41, V abzas, səh.44, III abzas, s əh.67, III, V abzas, səh.96, II abzas). Bəzən isə sitatlar da təkrarlanır (s əh.43, V abzas, səh.185, VI abzas). «Molla Nəsrəddin ədəbi məktəbi və Az ərbaycançılığın yeni mərhələsi» adlı fəslin «Molla Nəsrəddin» ədəbi məktəbinin əsas xüsusiyyətləri» bölməsində mollanəsrəddinçilərin bu istiqamətdəki f əaliyyətindən bəhs edən A.Məmmədli sonrakı fəsildə də bu məktəbin hər bir nümay əndəsinin fəaliyyətini ayrılıqda işıqlandırır ki, bu da müəyyən pərakəndəlik yaradır. Məs., o, 77-78-ci səhifələrdə də M.Sabirdən bəhs edir, 139-150-ci s əhifələrdə də. 4. Mü əllif qənaətlərində bəzən qəti fikir söyləməkdə, münasibət bildirməkdə t ərəddüd edir. A.Məmmədli bir tərəfdən mövcud tədqiqatlara istinadən, eyni zamanda özünün axtarışlarına əsasən «Molla Nəsrəddin»in Təbriz nömrələrindən mühacir n əşr kimi haqlı olaraq bəhs etsə də, digər tərəfdən prof. Alxan M əmmədovun «vətəndən vətənə mühacirət olmaz» fikrinə hörmətlə yanaşdığını qeyd edir. 5. «Molla N əsrəddin» jurnalının tədqiqatçılarının əməyi və irsinə hörmətlə, h əssaslıqla və diqqətlə yanaşır, onların axtarışlarını yüksək dəyərləndirir, yeri g əldikcə həmin müəlliflərin əsərlərinə istinad edir və nədənsə, həmin sırada sah ənin öyrənilməsində müstəsna xidməti olan t.e.d. Ataxan Paşayevin adını belə ç əkmir. A.Paşayevin nəşrə hazırladığı və redaktoru olduğu «Molla Nəsrəddin» jurnalının nəşri tarixindən» adlı sənədlər məcmuəsi (Bakı, «Çaşıoğlu» nəşriyyatı, 2000, 354 s əh.) və «Molla Nəsrəddin»: dostları, düşmənləri» (Bakı, «Çaşıoğlu»
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|