M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
569
v ə XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri» monaqrafiyasına R Ə Y «Mühacir ət və XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri» monoqrafiyasının lap əvvəlindən – «Giriş»in ilk cümlələrindən bəlli olur ki, mühacirət ədəbiyyatının ta nınmış tədqiqatçılarından olan Nikpur Cabbarlı növbəti dəfə də elmi ictimaiyyə- tin diqq ətini çox ciddi, aktual, əhəmiyyətli problemə yönəltmək niyyətindədir. O, çağdaş ədəbiyyatşünaslıq qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən birinin müasir t ələblərə uyğun, yeni konseptual baxışla «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi»nin akade- mik çoxcild liyinin yazılıb başa çatdırılmasının olduğunu vurğulayır və qeyd edir ki, bu zaman uzun müdd ət elmi dövriyyədən kənarda qalmış faktlardan, o cümlə- d ən mühacirət ədəbiyyatşünaslığı faktlarından da faydalanmaq problemin həlli üçün əhəmiyyətli ola bilər. Tədqiqatçı haqlı olaraq bu fikirdədir ki, sovet dövrü və C ənubi Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı mühacirət elmi fikrinin bir sıra müddəaları günümüzd ə də aktual və dəyərlidir. «Giriş»lə birlikdə «Sovet Azərbaycanında ədəbi proses», «Məhəmmədhüseyn Şəhriyar poeziyası mühacirət ədəbi tənqidində», «Mühacirət poeziyasına mühacir ba xışı», «Nəticə», «Ədəbiyyat» siyahısından ibarət elmi tədqiqat əsərində N.Cab- bar lı mövzunun araşdırılması tarixinə qısaca nəzər salır, toxunulan problemləri göst ərir, məqalələri təhlil edir, dəyərləndirir, ən əsası isə sahənin mövcud tədqiqat materiallarını özünün axtarışları ilə ərsəyə gəlmiş elmi-nəzəri qənaətlərlə z ənginləşdirir. Əsərin «Sovet Azərbaycanında ədəbi proses» adlı bölümündə tədqiqatçı M.Ə.Rəsulzadə, M.B.Məhəmmədzadə, Ə.Cəfəroğlu, S.Təkinər kimi müəlliflərin sovet dövrü ədəbiyyatımızla bağlı araşdırmalarına əsasən fikir və mülahizələr yü- rüdür v ə bu qənaətə gəlir ki, həmin tədqiqatlar həm ədəbi-tarixi faktlara obyektiv münasib əti, həm də elmi-nəzəri səviyyəsi baxımından fərqlənir. Bu müddəanı əsas- lan dırmaq üçün N.Cabbarlı M.B.Məhəmmədzadənin «Azəri ədəbiyyatının dünü və 570
bu günü» adlı məqaləsini dərindən təhlil edir. Mirzə Bala bir sıra Azərbaycan sovet aliml ərindən fərqli olaraq, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı kimi yazarların əsərlərini h əm sənətkarlıq, həm də ideya-siyasi baxımdan yüksək dəyərləndirir. M.Ə.Rəsul- zad ə də «Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı» əsərində həmin müəlliflərin əsərlərində d ərin bir milliyyətçi ruh, vətənpərvərlik görür, «Peyğəmbər»dən, «Səyavuş»dan si- tatlar g ətirməklə fikrini əsaslandırır. N.Cabbarlı mühacir ədəbiyyatşünasların irsinin əsl mahiyyətini, məğzini aç- maq, Az
ərbaycan sovet nəzəriyyəçilərindən fərqini, eyni zamanda dövrün ədəbi mübariz
əsinin kəskinliyini göstərmək üçün sitatları, xarakterik məqamları məharət- l ə seçir, təhlil və təqdim edir. Bu mənada, onun M.B.Məhəmmədzadənin «xalq dilil ə deyil, proletar dili ilə danışan» Süleyman Rüstəm, yaradıcılığı ilə s ətirlərindən od püskürən istiqlalçı, milliyyətçi şair Ə.Cavad poeziyası haqqında mülahiz ələrini müqayisə yolu ilə təqdim etməsi mühakimə və qənaətlərin effektivliyini ar tırır.
N.Cabbarlıya görə, 1920-30-cu illər ədəbi prosesi və ədəbi mühitinin ilk dəfə obyektiv elmi t əhlili və dəyərləndirilməsi məhz mühacirət ədəbiyyatşünaslığında öz
əksini tapmışdır. Tədqiqatçı mühacir ədəbiyyatşünasların ideya-siyasi, bədii- estetik gö rüşlərini onların əsərlərindən dəlillər gətirməklə diqqətə çatdırır, d əyərləndirir. Bir məqamı vurğulamaq yerinə düşərdi ki, N.Cabbarlı mühacirətin ədəbiyyatşünaslıq irsinin aktuallığını itirmədiyini və bu gün də mühüm əhəmiyyət k əsb etdiyini qeyd etməklə kifayətlənmir, bu fikri həm də əsaslandırır. T ədqiqatçı 1950-60-cı illər mühacirət ədəbiyyatşünaslığından bəhs edərkən Süleyman T əkinər yaradıcılığına xüsusi diqqət yetirir. Bu da təsadüfi və səbəbsiz deyil. O, əminliklə bildirir ki, mühacir ədəbiyyatşünaslar içərisində 1950-60-cı illər Az ərbaycan ədəbiyyatının tədqiqi ilə müntəzəm məşğul olan yeganə mütəxəssis m əhz S.Təkinər olmuşdur. N.Cabbarlı S.Təkinərin Rəsul Rza, Xəlil Rza, Məmməd Ra him, Qabil kimi şairlərin yaradıcılığı ilə bağlı obyektiv mülahizələrini yüksək d əyərləndirir və təqdir edir. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun hazırladığı 571
«Az ərbaycan sovet ədəbiyyatı tarixi»nin I cildi barədə S.Təkinərin yazdığı resenzi- yaya diqq əti çəkən N.Cabbarlı bu rəydə müəllifin həm tənqid, həm də təqdir etdiyi m əqamlardan bəhs edir: S.Təkinər kitabda bir tərəfdən, bəzi milli ədəbiyyat nüma- y əndələrinin irticaçı adlandırılmasını tənqid edir, digər tərəfdən, həmin əsərin bü- tün qüsurlara r əğmən böyük boşluğu doldurduğunu və nəşrin önəmli ədəbi hadisə ol duğunu nəzərə çatdırır. N.Cabbarlının «mühacirət elmi fikrinin sovet dövrü ədəbiyyatına münasibətdə orijinal v ə əhəmiyyətli cəhətlərlə yanaşı, mübahisəli məqamlar da yox deyildir»- q ənaəti ilə razılaşmamaq mümkün deyildir. Təqdirəlayiqdir ki, tədqiqatçı əsərində h ər iki məqamı kifayət qədər işıqlandıra, dəyərləndirə bilmişdir. «M əhəmmədhüseyn Şəhriyar mühacirət ədəbi tənqidində» adlı bölümdə N.Cabbarlı M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Cəfəroğlu kimi görkəmli xadimlərin irsinə istinad ed ərək, XX əsr Azərbaycan poeziyasının parlaq simalarından olan M.Şəhriyarın yaradıcılığına mühacirət ədəbiyyatşünaslığının münasibətini araşdırır. Əlbəttə, hər bir az
ərbaycanlı, xüsusən mühacirətdə yaşamağa məhkum olan soydaşımız üçün Şəhriyar poeziyasının dili doğmadır, əzizdir. M.Ə.Rəsulzadə də «Ədəbi bir hadisə» adlı məqaləsində şairin «Heydərbabaya salam» poemasının gücünü, qüdrətini şairin dil sənətkarlığında görür. N.Cabbarlı da bu fikirlə razılaşır və tənqidçinin Şəhriyar poeziyası ilə bağlı elmi-nəzəri qənaətləri daha da zənginləşdirən mövqeyini t əqdir edir. M.Ə.Rəsulzadənin «Ədəbi bir hadisə» adlı yazısından sonra diqqəti prof. Ə.Cəfəroğlunun «Şair Şəhriyar» məqaləsinə yönəldən N.Cabbarlı bu qənaətə gəlir ki, M.Ə.Rəsulzadənin və Ə.Cəfəroğlunun şairin sənətinə milli və ümumbəşəri də- y ərlər kontekstində verdikləri bu qiymət çağdaş şəhriyarşünaslıq üçün yalnız ədə- bi-tarixi fakt kimi deyil, n əzəri-metodoloji baxımdan da əhəmiyyətlidir. Monaqrafiyanın «Mühacirət poeziyasına mühacir baxışı» bölümündə t ədqiqatçı Mirzə Bala Məhəmmədzadənin «Əli Usta və şeirləri» məqaləsi , Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|