M I l L i k I t a b X a n a
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 110
dəstələrinin yaradılmasına geniş imkan verildi. Dağlıq Qarabağa qonşu olan keçmiş Şaumyan və Xanlar rayonlarının ərazilərində də ermənilərin silahlı dəstələri yaradılmışdı. XİK və Sovet Ordusunun köməyi ilə iyul ayında Xankəndində yaşayan bütün azərbaycanlılar oradan qovulub çıxarıldı. Heydər Əliyev Azərbaycanın zamankı siyasi rəhbərliyinin fəaliyyətindən təəssüflənir və qeyd edirdi ki, dövrdə Azərbaycanın siyasi rəhbərliyi bu idarənin yaranmasını böyük qələbə kimi qiymətləndirir və bu idarəyə çox böyük ümidlər bəsləyirdi. 1 Yalnız xalq hərəkatının təsiri altında SSRİ Ali Soveti tərəfindən 1989-cu il noyabrın 28-də A.Volskinin antiazərbaycan üsul-idarəsi ləğv olundu. Azərbaycanda isə xalq hərəkatına ilk vaxtlar səriştəsiz rəhbərlik, separatçılıq, xəyanətkarlıq və i.a. mənfi hallar respublikanı ağır siyasi vəziyyətə salmışdı. Mərkəzi hakimiyyətdə oturan M.S.Qorbaçov və onun ermənipərəst ətrafı bir tərəfdən Dağhq Qarabağın Azərbaycandan qoparılaraq, Ermənistana verilməsinə şərait yaradır, digər tərəfdən isə, Azərbaycanda genişlənən milli-azadlıq hərəkatını boğmaq üçün müxtəlif vasitələrə əl atırdılar. Beləliklə, Azərbaycanda milli-azadlıq mübarizəsi bir tərəfdən müstəqillik əldə etmək tələbləri ilə genişlənirdisə, digər tərəfdən, Ermənistan tərəfindən Azərbaycan torpaqlarını işğaldan qorumağa, erməni təcavüzünün qarşısını almağa yönəldilirdi. Erməni təcavüzü get-gedə daha da fəallaşırdı. Bütün bunlar «Böyük Ermənistan» ideyasını həyata keçirmək üçün Azərbaycana qarşı, azərbaycanlılara qarşı geniş miqyaslı hərbi təcavüzə, kütləvi qırğınlara çevrilmişdi. 1988-ci ilin fevral ayınm 19-da Yerevan şəhərində keçirilən mitinqdə «Ermənistanı türklərdən (Azərbaycan türklərindən - İ.H.) təmizləməli», «Ermənistanda ancaq ermənilər yaşamalıdır» və s. şüarlar səsləndi və tələblər irəli sürüldü. Dağlıq Qarabağda erməni millətçilərinin zorakılıqları və siyasi aksiyaları genişlənməyə başladı. Xankəndində mitinqlər, nümayişlər keçirilir, Dağlıq Qarabağı
1
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 111
sürülürdü. Yerevanda əvvəl gizli, sonradan (1987-ci ilin oktyabrından) açıq fəaliyyətə başlayan «Qarabağ Komitəsi» Azərbaycanda, xüsusilə Dağlıq Qarabağdakı yerli təşkilatları vasitəsilə güclü separatçılıq təbliğatı aparır, «Krımq» («Duma») adı altında açıq fəaliyyət göstərirdi. Ermənilər içərisində «Miatsum» («Birləşmə») ideyası yayılırdı. Azərbaycanda ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı törədilən təxribatlar, terror aktları, qəsdlər ictimai-siyasi vəziyyəti getdikcə gərginləşdirirdi. Hələ 1986-cı ildə ermənilərin xüsusi silahlı dəstələri Ermənistanın Qafan və Mehri rayonlarında yaşayan azərbaycanlıları zorla qovub çıxartmışdılar. İlk qaçqınlar Azərbaycana pənah gətirmiş, Sumqayıt şəhərində və onun ətrafında məskunlaşmışdılar. Qorbaçov başda olmaqla mərkəzdə oturan ermənipərəst rəhbərlər və ermənilər isə münaqişənin qarşısını almaq əvəzinə, hadisələri daha da qızışdırırdılar. Moskvadan göndərilən nümayəndələr isə sözdə erməniləri və azərbaycanlıları sakitləşdirməyə, dostluq şəraitində yaşamağa çağırır, əslində heç bir əməli tədbir görmür, erməni separatçılarının xeyrinə fəaliyyət göstərirdilər. İki xalqı qarşı-qarşıya qoymaqla artıq başlanmış milli-azadlıq hərəkatını yatırmağa çalışırdılar. 1988-ci ilin fevralında Azərbaycanda siyasi vəziyyət xarici və daxili qüvvələrin təsiri ilə olduqca gərginləşmişdi. Milli münasibətlər, erməni və azərbaycanlılar arasında qan tökülməsi ilə nəticələnmişdi. Fevralın 24-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Əsgəran rayonunda 2 nəfər gənc azərbaycanlı ermənilər tərəfindən öldürülmüş, 19 nəfər yaralanmışdı. Fevralın 27-28-də Sumqayıtda ermənilər tərəfindən planlı şəkildə irəlicədən düşünülmüş qırğın törədildi. Bunun da təşkilatçısı ermənilər idi. Məqsəd Azərbaycanı dünyada təcavüzkar ölkə kimi qələmə vermək və bu yolla özlərinin antiazərbaycan siyasətinə haqq qazandırmaq idi. Sumqayıtda hələ fevralın 20-dən Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı edilən vəhşiliklərlə əlaqədar mitinqlər başlamışdı. Təhrikçi qüvvələr bundan istifadə etməyə başladı. Sonradan məlum oldu ki, hadisə törədilənə qədər bütün varlı ermənilər əmanət kassalarından öz pullarını götürüb getmişdilər. Fevralın 27-də Sumqayıtda böyük mitinq oldu. Səhəri günü əvvəlcə-
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 112
hadisələrinin təşkili və gedişi də ermənilərlə bağlı idi. Ermənilər bu hadisəni törətməklə Qarabağ hadisələri barəsində ermənilərin xeyrinə dünyada hay- küy qaldırmaq və azərbaycanlıları günahkar kimi tanıtmağa çalışırdılar. Özünü azərbaycanlı kimi qələmə verən E.Qriqoryan adlı erməni qırğınının əsas təşkilatçısı idi. O özü beş erməni öldürmüşdü. Cəmi 32 nəfər öldürülmüşdü ki, bunlardan 26 nəfəri erməni, 6 nəfəri azərbaycanlı idi. Sumqayıt hadisələrinin ermənilər tərəfindən irəlicədən təşkil edildiyi bir də onunla sübut edilir ki, hadisə baş verən yerlərdə hadisəni bütün dünyaya çatdırmaq üçün əvvəlcədən çoxlu telefoto operatorlar, jurnalistlər yerləşdirilmişdi. Nəzərdə tutulan plan həyata keçirildi. Düşünülmüş, dü zəldilmiş Sumqayıt hadisələri saxtakarlıqla, uydurmalarla dünyaya yayıldı. Milli azadlıq hərəkatmm mərkəzi olan Bakıda da 1990-cı ilin yanvarında Sumqayıt ssenarisinə uyğun təxribatlar hazırlanmışdı. Bakıda yerli milis tərk-silah edilmişdi, mərkəzdən daxili qoşun hissələri şəhərə gətirilmişdi. Bakıda əhalinin müqavimətini qırmaq üçün planlı şəkildə hazırlıq görülmüşdü. 1990-cı il yanvarm 13-də Bakıda bir ennəninin iki azərbaycanlını öldürməsi fitnəkarlıqlar üçün əsas səbəb oldu. Ayrı-ayrı dəstələrin əməllərinin qarşısmı almaq üçün ali hakimiyyət və hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən tədbir görülmədi. Çünki hakimiyyət orqanları iflic vəziyyətində idi. Halbuki Bakıda SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin 12 min nəfərlik silahlı qüvvəsi var idi. Hadisələrin qarşısını almaq üçün yerli hüquq-mühafizə orqanlarmdan istifadə etmək olardı. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi vəzifəsində çalışan Ə.Vəzirov bu aksiyaların nəinki qarşısını almaqda acizlik göstərdi, çünki onu heç kəs eşitmirdi. Əslində o, bunları bəhanə edərək sovet qoşunlarının Azərbaycana müdaxiləsinə şərait yaratmaq, xalq hərəkatını yatırtmağa və ona rəhbərlik edənlərə, xüsusilə Xalq Cəbhəsi üzvlərinə divan tutmağa çalışırdı. Yanvarın 14-də Azərbaycan KP MK-nın bürosunda vəziyyət müzakirə edildi və Vəzirovun təkidi ilə çağırılan Azərbaycan SSR Ali Soveti sessiyasında DQMV-də və zəruri olarsa, ona bitişik rayonlarda və sərhəd boyunda fövqəladə vəziyyət elan edilməsi, eləcə də lazım gələrsə, Mərkəz-
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|