M lafasov, X. S. Jumaniyozov, G. K. Masharipova, E. Xoliqov, E. M. Mallaeva diniy ekstremizm, missionerlik

1991 -yilda  qabul  qilingan  qonunda  diniy  tashkilot  20  kishining 
tashabbusi  bilan  tuzilishi  mumkinligi  ko‘rsatilgan  edi.  Natijada  diniy 
tashkilotlar tuzish  va machitlar qurilishi  1990-1992-yillarda avj  oldi.  Bu 
ichki  va  tashqi  ta’sirlar  asosida  ro‘y  berdi.  Ichki  omil  bu  dinga berilgan 
erkinlik  bo'lsa,  tashqi  omil  ko‘plab  musulmon  mamlakatlaridagi 
vatandoshlaming  machit  qurilishiga  moddiy  yordam  berganligidir... 
Agar  1990-yillarda  respublikamizda  119  ta  diniy  tashkilot  mavjud 
bo‘lgan  b o isa ,  1997-yilga  kelib  ulaming  soni  5000  tadan  ham  oshib 
ketdi  va  ularda  faoliyat  ko‘rsatgan  imomlaming  23  foizi  diniy 
m a’lumotga  ega  edi  xalos.  Bu  diniy tashkilotlaming ko ‘plari  ro‘yxatdan 
o ‘tmagan 
va 
noqonuniy 
asosda 
faoliyat 
ko‘rsatmoqda 
edi. 
Madrasalaming  soni  ham  100  dan  oshib  ketgan  b o ‘lib,  shulaming  20 
tasigina 0 ‘zbekiston musulmonlar idorasiga bog‘liq edi xolos.
Vazirlar  Mahkamasi  huzuridagi  din ishlari  bo‘yicha  qo‘mita MDH 
davlatlari  orasida  birinchilardan  bo‘lib  0 ‘zbekistonda  1992-yil  7  mayda 
tashkil  etilgan.  Bu  tashkilot  davlatning  din  sohasidagi  siyosatini 
muvofiqlashtirish,  axborot  va  nazorat  qilish,  maslahat  va  tavsiya  berish 
vazifalarini bajaradi.  Bunday tashkilot qo‘shni mamlakatlarda yo‘q.
1998  yilning  aprel  oyidan  boshlab  mamlakatimiz  hududida 
barqaror  ijtimoiy-siyosiy  muhitni  saqlash,  diniy  idoralar  faoliyatini 
o‘rganish,  yashirin  faoliyat  ko‘rsatayotgan  diniy  tashkilotlami  aniqlash, 
bu  sohada  yo‘l  qo‘yilgan  xato-kamchiliklarni  bartaraf  etish  maqsadida 
diniy  tashkilotlar  qayta  ro‘yhatdan  o ‘tkazildi.  Diniy  tashkilotlaming 
markaziy  boshqamv  organlari  Adliya  vazirligi  tomonidan,  diniy 
tashkilotlar 
esa,, 
mazkur 
vazirlikning  joylardagi 
bosliqarmalari 
tomonidan  Vazirlar Mahkamasi  xuzuridagi  Din  ishlari  bo‘yicha  qo‘mita 
bilan kelishilgan holda hal qilinadi.  Ro‘yhatga olish haqidagi ariza bir oy 
davomida ko‘rib chiqiladi.
Hozirga  kelib  Adliya  vazirligi  tomonidan  ro‘yhatga  olingan  diniy 
tashkilotlaming  unnuniy  soni  2200  dan  ortiq  bo‘lib,  shundan  2000  tasi 
islom  diniga,  163  tasi  xristian  va  47  tasi  boshqa  dinlarga  mansub 
tashkilotlar hisoblanadi.  Bular  16  ta  diniy konvensiyaga uyushgan holda 
faoliyat  olib  bormoqda.  Ularning  eng  yirigi  0 ‘zbekiston  musulmonlar 
idorasi,  Rus  provaslav  cherkovi,  Rim  katolik  cherkovi,  Toshkent  va 
0 ‘rta  Osiyo  Eparxiyasi,  Yahudiylar  jamoalari  va  boshqalar.  Qonunga
15

---

muvofiq  diniy  tashkilotlaming  rahbari  0 ‘zbekiston  fuqarosi  bo‘lishi  va 
kamida 0 ‘zbekistonda 5-yil yashagan bo‘lishi kerak.
Mazkur  Qonunning  13-moddasiga  binoan  diniy  tashkilotlar 
quyidagi holatlarda tugatilishi belgilangan:
1.  Bu tashkilot o‘zini o‘zi tarqatib yuborsa;
2.  Bu  tashkilot  ushbu  Qonun  yoki  uning  faoliyatini  tartibga 
soluvchi boshqa qonun hujjatlari  talabalarini buzganda.
Qonunga  muvofiq,  diniy  tashkilotlar  biron  bir  siyosiy  partiya 
faoliyatida qatnashish,  siyosiy  partiyalarga moliyaviy  yordam ko‘rsatish 
huquqiga  ega  emas.  Shuningdek,  diniy-siyosiy  partiyalar  tuzish 
taqiqlangan.
Diniy  tashkilotlar,  dindorlar  va  boshqa  fuqarolaming  dindan 
davlatga,  Konstitutsiyaga  qarshi  targ‘ibot  olib  borishiga,  dindan  o ‘z 
siyosiy  maqsadlarini amalga oshirish  uchun niqob  sifatida  foydalanishga 
davlat y o i  qo‘ymaydi.
«Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar  to‘g ‘risida»gi  qonunda 
belgilangan tartiblami buzganlar  qonunga binoan javobgarlikka tortiladi.
0 ‘qituvchi  talabalar  diqqatini  qonunning  yana bir  muhim  moddasi 
«Maktabni  dindan  va  diniy  tashkilotlardan  ajratish»  deb  ataluvchi 
moddasiga  qaratishi  lozim.  Buni  qanday  tushunmoq  va  izohlamoq 
kerak?  Mamlakatimizdagi  davlat  bilim  yurtlari  dunyoviy  bilimlar 
beruvchi  bilim  yurtlaridir.  Umumiy  ta’lim,  kollejlar,  akademik  liueylar, 
oliy  o ‘quv  yurtlari  o ‘quv  rejalariga  diniy  bilim  berish  dars  sifatida 
kiritilmaydi.  Biroq  bu  fuqarolar  diniy  ta’lim  olish  huquqiga  ega  emas, 
degan gap emas.
Mamlakatimizda  diniy  ta’lim  qanday  tarzda  amalga  oshiriladi. 
Buni  ham  bilib  qo‘yish  muhimdir.  Qonunning  3-moddasi  2-qismida 
ko'rsatilganidek  «Voyaga  etmagan  bolalami  diniy  tashkilotlarga  jalb 
etish,  shuningdek,,  ulaming  ixtiyoriga,  ota-onalari  yoki  ulaming  o ‘mini 
bosadigan  shaxslar  ixtiyoriga  zid  tarzda  dinga  o ‘qitishga  yo‘l 
qo‘yilmaydi».  Mazkur  qonunga  zid  ravishda  voyaga  etmagan  bolalami 
dinga  o ‘qitish  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  kodeksining  145- 
moddasiga  muvofiq  -   eng  kam  ish  haqining  ellik  barobaridan  etmish 
besh  baravarigacha jarim a  yoki  ikki  yildan  uch  yilgacha  axloq  tuzatish 
ishlari  yohud  uch  yilgacha  ozodlikdan  maxrum  etish  bilan  jazolanadi. 
Qonunga  binoan  diniy  ta’lim  maxsus  diniy  o‘quv  yurtlarida  amalga
16

---

oshiriladi. 
Diniy 
tashkilotlaming 
markaziy 
boshqaruv 
organlari 
ruhoniylar  va  o ‘zlariga  zarur  b o ig an   diniy  xodimlar  tayyorlash  uchun 
diniy o'quv yurtlari tashkil etishga haqlidirlar.
Dindan  saboq  bemvchilar,  murabbiylar  tegishli  puxta  bilimga  va 
uni o ‘qitish haqidagi maxsus ruhsatnomaga ega boMishlari shart.
Qonunda  xususiy  tartibda,  ya’ni  uyda  diniy  ta’lim  berish  man 
etilgan.
Hozirda  0 ‘zbekistonda  10  ta  diniy  o ‘quv  yurtlari  faoliyat 
ko‘rsatmoqda.  Bular  Toshkentdagi  Imom  al-Buxoriy  nomli  Islom 
instituti, 
«Ko'kaldosh», 
Buxorodagi 
«Mir 
Arab» 
madrasalari; 
shuningdek,,  Toshkentdagi  «Xadichai  Kubro»,  Buxorodagi  «Jo‘ybori 
Kalon»  ayol-qizlar  islom  o ‘rta-maxsus  bilim  yurtlari;  Namangandagi 
«Mulla  QirgMz»,  Urganchdagi  «Faxriddin аг-Roziy», Andijondagi  «Said 
Muxyiddin  Maxdum»  islom  o ‘rta-maxsus  bilim  yurtlari  va  boshqalar. 
0 ‘zbekistonda din davlatdan ajratilgani uchun diniy o‘quv yurtlari davlat 
xalq ta’limi tizimiga kirmaydi.
Endi  ana  shu  diniy  bilim  yurtlarining  ba’zilari  haqida  m a’lumot 
beramiz.
Imom  al-Buxoriy  nomidagi  Toshkent  Islom  instituti  oliy  diniy 
o ‘quv  yurti  boMib,  1970-yilda  tashkil  etilgan  va  1971-yil  oktabridan 
faoliyatini  boshlagan.  0 ‘zbckiston  musulmonlari  idorasi  tasarrufida.  U 
dinlar  tarixi  va  nazariyasini  chuqur  egallagan,  islom  dini  asoslarini 
o ‘zlashtirgan, arab tilida so'zlasha oladigan mutaxassislar,  imom xatiblar 
tayyorlaydi.  0 ‘qish  muddati  4-yil.  Toshkent  Islom  instituti  0 ‘zbekiston 
musulmonlar  idorasi  tomonidan  tasdiqlangan  qoidalar  asosida  o‘rta 
umum  ta’lim  hamda  o ‘rta-maxsus  diniy  m a’lumotga  ega  boMgan  35- 
yoshgacha  yoshlami  qabul  qiladi.  Bu  erda  130  talaba  taxsil  oladi.  Bu 
ta’lim  maskani  mustaqilligimizga  qadar  sobiq  Ittifoqda  yagona  oliy 
islom o ‘quv yurti boMgan.
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasi 
huzuridagi 
Toshkent  Islom  universiteti  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining
1999-yil  7 apreldagi Farmoniga binoan tashkil etilgan.
Farmonda  ta’kidlanishicha  bunday  nufuzli  ilm  o ‘chog‘ini  tashkil 
etishdan  maqsad:  «Xalqimizning  muqaddas  e’tiqodi  -   islom  diniga  oid 
boy  m a’naviy-madaniy  merosimizni  asrab-avaylash,  diyorimizdan 
etishib  chiqqan buyuk allomalaming ilmiy g ‘oyalari va asarlarini  chuqur
N t i t t m i y   п о а и ^ г
u . ' i f S f
 
i 
f 0 p ; '

---