M lafasov, X. S. Jumaniyozov, G. K. Masharipova, E. Xoliqov, E. M. Mallaeva diniy ekstremizm, missionerlik

«Diniy  bag‘rikenglik  g ‘oyasi  xilma-xil  diniy  e’tiqodga ega  b o ig an  
kishilaming  bir  zamin,  bir  Vatanda,  olijanob  g'oya  va  niyatlar  yo‘lida 
hamkor va hamjihat bo'lib yashashini  anglatadi»1.
Azal-azaldan  diyorimizda  islom,  nasroniylik,  iudaizm  kabi  dinlar 
yonma-yon yashab kelgan.  Tariximizning eng murakkab, og‘ir damlarida 
ham  ular  o ‘rtasida  diniy  asosda  mojaro  va  ziddiyatlar  bo'lmagan. 
Hozirda Vatanimizda turli dinlar va din  vakillari  o r a s id a  umumbashariy 
qadriyatlar  asosida  birodarlikni  mustahkamlashga  muhim  ahamiyat 
berilmoqda.  Bunda  respublikamizda  mavjud  boMgan  16  ta  diniy 
konvensiya birlashmalari  faoliyati  katta  ahamiyat kasb etayotir.  Ulaming 
o ‘z faoliyatini  amalga oshirishi  va  mamlakat  hayotida  faol  ishtirok etishi 
uchun hamma sharoitlar yaratilgan.
Bu 
boradagi 
huquqiy 
asoslar 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Konstitutsiyasida,  «Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar  to‘g‘risida»  gi 
qonunda o ‘z  ifodasini  topgan.  Diniy  bag‘rikenglik  g'oyasining amaldagi 
tasdig‘ini  1995-yilda  musulmon  va  xristian  ilohiyotchilari  ishtirokida 
«Bir 
samo 
ostida» 
mavzuidagi 
xalqaro 
xristian-musulmon 
konferensiyasi;  shuningdek,  Rus  pravoslav  cherkovi  Toshkent  va  0 ‘rta 
Osiyo eparxiyasining  125-yilligi  hamda Evangel -  Lyuteran jamoasining 
100-yilligi  nishonlanganligida;  hamda  1998  yildan  Toshkent  Pravoslav 
diniy  seminariyasi,  Samarqand  Protestant  seminariyalari  faoliyat 
ko‘rsatib kelayotganligida ko'rishimiz mumkin.
Mamlakatimizda 
din 
va 
diniy 
tashkilotlarga 
nisbatan 
munosabatning tubdan  o ‘zgarganligini  ko‘rsatuvchi  dalillardan  yana  biri 
Vazirlar  Mahkamasining  2003-yil  23  avgustdagi  «Din  sohasidagi 
m a’naviy-ma’rifiy  ishlami  va  faoliyatini  yanada  takomillashtirishda 
ijtimoiy ko‘mak va imtiyozlar berish to‘g"risida»  gi  364-qaroridir.  Ushbu 
qarorga muvofiq:
1  Миллий нстиклол гояси:  асосий тушунча ва тамойиллар. Тошкент. «Уюекистон» 2000 
йил. 60-бет.
24

---

1.  O'zbekiston  Musulmonlar  idorasi  tasarrufidagi  diniy  bilim  yurtlari 
diplomlari  davlat  ta’lim  tizimidagi  attestatsiya  haqidagi  hujjat  bilan 
tenglashtirildi.
2.  Diniy  tashkilotlar  tomonidan  to‘lanadigan  kommunal  to‘lovlar 
aholidan olinadigan ta’rifga tenglashtirildi.
3.  Bir 
qator 
ziyoratgohlar 
0 ‘zbekiston 
Musulmonlar 
idorasi 
tasarrufiga o'tkazildi.
Shunday  qilib,  mazkur  mavzuga  xulosa  qilib  shuni  aytish  joizki, 
mustaqillik yillari  O'zbekiston  davlatining din va diniy tashkilotlar bilan 
munosabatining  asosiy  tamoyillari  bu  borada  mavjud  xalqaro  m e’yor 
(normalar)ga  asoslangan  holda  ishlab  chiqildi.  Bu  esa,,  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasining  Vijdon  erkinligi  to‘g‘risidagi  31- 
moddasida  hamda  1998  yil  1  mayda  Oliy  Majlis  sessiyasi  tomonidan 
qabul  qilingan  «Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar  to‘g‘risida»gi 
Qonunda to‘liq o‘z ifodasini topgan.
Mazkur mavzu to‘g'risida yanada toMiqroq  m a’lumotga ega bo‘lish 
uchun  talabalarga  yuqorida  qayd  etilgan  Qonunning  har  bir  bandi 
mazmun  va  mohiyati  bilan tanishib  chiqishlarini  tavsiya etamiz.  Bu esa, 
talaba-yoshlarda  mustaqillik  yillari  mamlakatimizda  din  va  diniy 
tashkilotlarga  munosabatning  ijobiy  tomonga  tubdan  o ‘zgarganligi 
to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega boMishlariga yordam beradi.
25

---

2-MAVZU:  DINIY  EKSTREMIZM VA 
TERRORIZM -  JAMIYAT BARQARORLIGIGA 
TAHDID
Dars o‘tish  texnologiyasi:
Ushbu  mavzuni  o'rganish jarayonida  o‘quvchilar kichik  guruhlarga 
ajratiladi.
Mavzu va undan kutilayotgan natijalar e'lon qilinadi.
Guruhlar  vahhobiylik  va  uning  paydo  boMishi,  diniy  ekstremizm 
va  terrorizm  haqida  o ‘zaro  fikrlashib,  navbat  bilan  o 'z  mulohazalarini 
bildiradilar.
“So'z  o'yini"  da  guruhlar  jildxatlar  tanlab.  ularda  joylashtirilgan 
m a’lumotlardan  vahhobiylik,  diniy  ekstremizm,  xalqaro  terrorizmga  oid 
ma’lumotlami  ajratadilar.  Bu  mashq  uchun  bir  daqiqa  vaqt  beriladi  va 
natijalar doskadayoritiladi,  izohlanadi.
Yana  bir  mezon 
muqaddas  dinimiz  haqidagi  fikrlar  ham 
o‘rganiladi.
0 ‘qituvchi  "Islom  dini"’  so‘zi  yozilgan  format  qog‘ozlarni 
guruhlarga  tarqatadi.  Guruhlar  tarqatilgan  qog‘ozlarda  klaster  mashqini 
bajarib bo‘lgach, o ‘qituvchi  so‘zlarni  mantiqiy guruhlashtirish to‘g‘risida 
topshiriq beradi.  Masalan:  ta'limiy,  tarixiy yoki tarbiyaviy yo'nalishlarda 
guruhlashtirish.  Topshiriq  bajarilgach  guruhlarning  fikr-mulohazalari 
tinglanadi.
Keyingi  yillarda bizning mamlakatimiz qanday  xavf-xatarlar ostida 
qolgani,  tinch-osoyishta  hayotimizga  qarshi  qanday  xurujlar  bo'lganligi 
hammamizga ma'lum.
Bunday nojo‘ya harakatlar,  avvalo,  muqaddas dinimizning sha’niga 
dog‘  boMishini,  oxir-oqibatda  esa,  ma’naviy  hayotimizga  salbiy  ta’sir 
ko‘rsatishini  barchamiz  chuqur  anglab  olishimiz  va  shundan  xulosa 
chiqarishimiz zarur.
Xalqimiz azaldan  islom dini  va madaniyatiga beqiyos  hissa qo‘shib 
kelgan.  Butun  dunyoga  m a’lum  va  mashhur  bo‘lgan  buyuk  alloma  va 
aziz-avliyolarimiz  orasida  Abdulxoliq  G ’ijduvoniy  va  Bahouddin
26

---

Naqshbandning  muborak  siymosi  alohida ajralib turadi.  Ota-bobolarimiz 
ulug"  avliyo  Bahouddin  Naqshbandga  chin  dildan  ixlos  qo‘yib,  uni 
“Bahouddini  Balogardon” deb ta’riflab kelishida teran  m a’no  bor.  Uning 
"Diling  Ollohda,  qo‘ling  mehnatda  boMsin”  degan  hayotbaxsh  hikmati 
dinimizning  olijanob  m a’no-mohiyatini  yorqin  ifodalab,  xuddiki  shu 
bugun aytilgandek jaranglaydi.
Bu  borada  “Chechanlik”  o ‘yini  o ‘quvchilaming  hadislarni  yoddan 
bilishlari  darajasini  aniqlashga yordam beradi.
Hadislaming yarmi  yozilgan  qog‘ozlami  tanlab  olgan  guruh  a’zolari 
hadisning  davomini  yoddan  aytishlari  kerak  bo'ladi,  agar  davom  ettira 
olmasalar boshqa guruh a’zolari  shartni  bajarishlari  mumkin.
Keyingi  mashg'ulot jadval  yordamida  qiyosiy  tahlil  bo‘lib,  bunda 
o‘quvchilar  tomonidan  bildirilgan  fikrlar  (-)  salbiy  yoki  (+)  ijobiy 
baholanadi.
Qiyosiy tahlil jadvali
T\R
Milliy
qadriyatlar
Davlat munosabati Jamiyatdagi
o ‘rni
Ruhiy
qoniqish
1
S
ob
iq
 
itt
ifo
q 
d
a
v
ri
d
a
M
u
sta
q
ill
ik
d
a
v
ri
d
a
S
ob
iq
 
ittif
oq
 
d
a
v
ri
d
a
M
u
sta
q
il-
li
k
d
a
v
ri
d
a
S
ob
iq
 
itti
fo
q
 
d
a
v
ri
d
a
M
u
sta
q
il-
li
k
d
a
vr
id
a
i.
Milliy  meros
2.
Islom  dini
3.
Buyuk 
allomalar va 
ularning 
ilmiy  merosi
4.
Tarixiy
qadamjolar
27

---