mukammal biladigan. o ‘zini musulmon deb yuritadigan ko‘plab
josuslami yuborgandi. Keyinchalik, Xemper o'z xotiralarida Muhammad
Abdul Vahhobni qanday uchratganini va uni o 'z manfaatlari yoMida
foydalanish uchun q o ig a olganligini yozadi.
Muhammad Abdul Vahhob Basrada boMgan chogMda dastlab
“haqiqiy vakkaxudolikka" qaytishni targMb qila boshlaydi, lekin u
yerdan quvib yuboriladi. 1726-27-yillarda Huraymilda yashab, o ‘z
g ‘oyalarini targMb qilishga tushadi va hatto otasi bilan arazlashib qoladi.
Ko'p oMmay Bag‘dodga ketadi va u erda boyvuchcha xotinga uylanadi,
lekin u xotin to‘satdan vafot etib, butun boyliklar Muhammad Abdul
Vahhobga qoladi. Shundan keyin u Isfaxon va Qum shaharlariga borib
Islom falsafasini o ‘rganadi va Ibn Hanbalning g'oyalariga butunlay
beriladi.
Yuqorida kitobda yozilishicha, asta-sekin Xemper yigit ongida islom
aqidalari mustahkamligiga ham shubha uyg‘ota boshlaydi. Masalan,
ro ‘za tutish va besh vaqt namoz o‘qishni doim ham shart emasligi kabi
“fikri Qalat” xatti-harakatlarlami uqtiradi.
“Namoz o ‘qishdan kuzatilgan maqsad Ollohni yodga olishdir, -
deydi u Muhammad. Demak, namoz o'rniga faqat Ollohning nomini
cheksiz takrorlab, salovat aytsa ham boMaveradi'’.
Bir kuni Xemper Muhammad Abdul Vahhobga: “Yo Olloh! - deya
hayajon bilan murojaat qiladi, - Ollohning amri bilan shu kecha tushimda
janobi
Payg‘ambarimiz
Muhammad
Mustafo
sallollohu
alayhi
vassallamni ko‘ribman. U kishi taxti muborakda o ‘tirganmishlar.
Atroflarida chahoryorlar, sahobalar, ulamolar. Shu pallada sen kirib
kelding. Yuzingdan porloq nur taralardi. Payg‘ambarga yaqinlashding.
Shunda ul zot o'rinlandan turib peshonangdan o ‘pdi va:
- Ey mening adashim, birodarim, - dedilar, - Sen mening
davomchim, diniy va dunyoviy ishlarda xalifam boMgaysan!
- Yo Ollohning rasuli! Men taMimotimni odamlarga targMb qilgani
cho‘chiyapman! - deya javob qilding.
Payg'ambarimiz esa,:
- Sen barcha buyuklardan buyuksan! Cho‘chima! - deya lutf
qildilar”.
Bu yolg‘on tushni eshitgan Muhammad Najdiy go‘yo qanot bogMab
samoga parvoz qiladi va o ‘zini mujtahid-Islomda ijtihod huquqiga ega
31
bo‘lgan, ya’ni mustaqil ravishda diniy-aqidaviy masalalar bo‘yicha
xulosa bera oladigan va hukm chiqara oladigan shaxs, deya e ’lon qiladi.
Bu esa, islomiy masalalarda muslimlar ongida o ‘zgartirish yaratish
uchun bag'oyat qulay omil edi.
Xemper asta-sekin bu yigitning qo'ltig'iga kirib, ongidagi islomiy
e ’tiqodni bid’at bilan almashtirishga harakat boshlaydi. Islomni chuqur
o ‘rgangan josus go‘r, ammo o ‘zini shariat ilmining eng buyuk
bilimdonlaridan hisoblovchi mullavachchani turli yo‘llar bilan aynitishga
kirishadi. Masalan, aroniylar orasida mavjud bo'lgan siyqa-nikoh
an’anasini dalil qilib, yigitni biror ayol bilan vaqtincha birga yashashga
undaydi.
Xemper Muhammadni yana bir ingliz josus ayoli Sofya bilan
tanishtiradi. Sofya ham musulmon ayoli qiyofasida Basrada razvedka
ishlari bilan shug‘ullanadi. Muhammad Abdul Vahhob Basra va
Damashq shaharlarida tahsil olib qaytgach, ona yurtida uch oy chillada
o ‘tiradi. Uch oy hamma tomoni o ‘rab tashlangan uy ichida yakka-yolg‘iz
xudoga toat-ibodat qilib vaqt o ‘tkazadi. Yurtdoshlari uni katta bilim
egasi - islomiy olim, ulamo, deya bilganlar. Ingliz razvedkasi
topshirig‘iga muvofiq Xemper uni shu yerdan ham izlab topadi.
Muhammad Xempemi o ‘zining quli deb aytadi va doim yonida olib
yuradi. Muhammad Abdul Vahhob madrasa ko‘rgan olim, mujtahid
sifatida eldoshlari orasida birmuncha obro‘ qozongach, taxminan,
milodiy 1730-1740-yillar o‘z aqidalarini ommaviy tashviq qilishga
kirishadi. Xempeming yozishicha, u Muhammad Abdul Vahhobni pul va
boshqa narsalar bilan ta’minlab turgan. Ba’zi va’zlardan keyin g‘azabga
kelgan
musulmonlar
yangi
dohiyni
o ‘ldirish
maqsadida
unga
tashlanishgan ham. Shunda Xemper Muhammad Abdul Vahhobni
muhofaza qilish uchun tanqo‘riqchilar yollagan.
Vahhobiylikning kelib chiqishini tushuntirar ekanmiz, Islom olamini
bo ‘lib tashlashda va “nifoq solu hukmronlik qil” degan aqidani doimo
olg‘a surib kelgan mustamlakachilaming siyosiy nayranglariga alohida
e’tibomi qaratish va uni yurtimiz tarixi bilan bog‘lashimiz lozim.
Talabalar ongiga singdiradigan g ‘oyalar doimo “bu harakatlar, bu
oqimlar kimga xizmat qiladi, ulaming orqasida kim turibdi, xalqimizga
qanchalik foydasi bor”, degan oddiy haqiqatni anglab olishga
yo‘naltirilgan bo'lishi kerak.
32
Vahhobiylikning Islomga har qanday “yangilik” kiritilishiga
qarshi faoliyati. Biz ushbu savolni o'rganishga kirishar ekanmiz, oldingi
darslarda foydalanilgan adabiyotlardagi fikrlami davom ettirib, Islomda
“yangilik nima?” degan savolga javob topishimiz zarur. Shuning uchun
“ijmo” ’ so‘zining m a’nosini talabalarga tushuntirib berishimiz va
hanafiylikning qanday kelib chiqqanini izohlashimiz lozim. Bunda
Qur’oni Karim va hadislar kishilik jamiyati duch keladigan ko‘plab
muammolarga to‘la javob bera olislmi aytishimiz va undan unumli
foydalanish lozim.
Shuningdek, vahhobiylikning asosiy g ‘oyalari A.M.Vasilevning
“Puritane
islama?”
kitobida
ancha
batafsil
yoritilgan
va
Yu.Abdullaevning “Maqsad asli nima edi?”, H.Hotamov, S.Hnar,
Sh.Hamroevlarning turkum maqolalarida bir qator qo‘shimchalar
keltirilgan.
Vahhobiylar o ‘z davrida ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sharoitdan
kelib chiqib g ‘oyalarini ilgari surdilar. Birinchi navbatda, Islomga
kiritilayotgan yangiliklarga (ijmo’ga), ya'ni Qur’on va hadisda
bo'lmagan masalalarni ruhoniylar fatvosi bilan hayotda qo'llashga qarshi
chiqadi. “Islomga yangiliklar kiritish eng katta gunohdir”, - deydi
Muhammad Abdul Vahhob o ‘zining islom jamoalari qarshiligiga
uchragan “Kitob al-Tavhid” asarida.
Muhammad Abdul Vahhob Islom uchun faqat Qur’on va sunnaga
itoat etishgina farz, deb biladi, shuningdek,, Abu hanifa, Imom Ahmad
ibn hanbal, Imom Molik ibn Anas, Imom Muhammad ibn Idris ash-
Shofe’iy kabi to 'rt mazhab peshvolari ta’limotini e’tirof etsa-da, ulaming
ko‘pini qattiq tanqid qiladi, ulardan boshqa islom nazariyachilarining,
hatto payg‘ambar avlodlari-ning aytganlari, shuningdek,, hadislarda
keltirilgan yo‘l-yo‘riqlaming k o ‘pi bekordir, deya ta’kidlaydi. Lekin Ibn
Taymiya va Ibn al-qayyum ta’limotini to‘la quwatlaydi.
“Muhammad payg‘ambar muslimlarga faqat Qur’on va sunnani
qoldirdim, deganlar, biroq avlodlarim va mazhablar imomlarini ham
qoldirdim demaganlar, - deya mulohaza qiladi u, - demak, musulmon
odam sahobalar, ulamolar va muhaddislaming fxkrlariga qanchalik qarshi
chiqmasin, baribir Qur’on va sunna talablariga muvofiq komil musulmon
b o iib qolaveradi”.
33
Dostları ilə paylaş: |