M. M. Musayev
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
252
gedәrkәn hәmin el-oba ilә bağlı bәdahәtәn mahnı söylәdiyi rәvayәt edilir. Mәsәlәn, “Uca dağlar” vә “İrәvanda xal qalmadı” mahnıları mәhz bu cür yaranmışdır. Xalq mahnılarımız Azәrbaycanda bu gün dә yaradılır. Mәsәlәn, Azәrbaycanın xalq artisti Әlbaba Mәmmәdovun qoşduğu mahnılar. Zaman keçdikcә xalq tәrәfindәn çox sevilәn vә mәnimsәnilәn hәmin mahnılar xalqın milli- mәnәvi dәyәrinә çevrilir vә çox vaxt mahnı müәlliflәrinin adları belә unudulur. Әlbәttә, indi yaranan xalq mahnılarımızın müәlliflәrinin adlarının unudulmaması vә onların informasiya vasitәlәri vә texnologiyalarının geniş imkanları vasitәsilә gәlәcәk nәsillәrә ötürülmәsi lazımdır. Bu, gәlәcәkdә bizi biz edәn milli-mәnәvi dәyәrlәrimizin qorunub saxlanılmasını tәmin edәn vә onların başqaları tәrfindәn sahiblәnilmәsinin qarşısını alan çox ciddi amillәrdәn biri ola bilәr. Azәrbaycanşünaslıqda xalq mahnılarımıza hәsr olunmuş çox ciddi bir monoqrafik әsәr, tәәssüflәr olsun ki, hәlәlik yazılmamışdır. Sadәcә sözügedәn mövzuya Azәrbaycan xalq әdәbiyyatına dair yazılmış ayrı-ayrı dәrs kitablarında qısaca olaraq yer verilmişdir (Әfәndiyev 1992: 11-218). Bununla bәrabәr, xalq mahnılarımızın poetik-semantik vә folklorik-struktural özәlliklәrinә dair ara-sıra yazılan bәzi ciddi mәqalәlәrә tәsadüf olunur. Mәsәlәn, folklorşünas M. Cәfәrlinin “Xalq mahnılarının folklor janrı kimi poetik-semantik xüsusiyyәtlәri”(2007) adlı mәqalәsi bir elmi araşdırma nümunәsi kimi diqqәti çәkir. Hәmin mәqalәdә әslindә türkologiyada ilk dәfә olaraq konkret bir şәkildә “mahnı” vә “nәğmә” mәtnlәri konseptual-tipoloji planda bir- birindәn fәrqlәndirilmişdir. Belә bir araşdırma sözügedәn folklorik mәtnlәrin gәlәcәkdә, daha geniş bir konseptual müstәvidә әdәbi-linqvistik baxımdan müqayisәli olaraq öyrәnilmәsinә yol açmaqdadır. Qeyd olunmalıdır ki, çağdaş dilçilik vә әdәbiyyatşünaslıq elmlәri XXI yüzildә çox yüksәk bir elmi-filoloji sәviyyәyә gәlib çatmışdır. Azәrbaycanda da filologiya elminin, xüsusilә dә linqvistikanın sintaksis vә mәtn dilçiliyi sahәlәrinin son illәrdә gәlib çatdığı inkişaf sәviyyәsi buna konkret bir örnәk olaraq göstәrilә bilәr. Fikrimizcә, xalq mahnılarımızın hәrtәrәfli olaraq araşdırılması bu gün mәhz belә bir filoloji vә linqvistik kontekstdә davam etdirilmәlidir. Onların poetik-musiqili mәtnlәrinin fәlsәfәsi vә xalq musiqisi ladında ifadә edilәn әdәbi-psixoloji tәhkiyәsi diqqәt mәrkәzindә olmalıdır. Bu milli-poetik fәlsәfә vә tәhkiyә keçmişә görә retrospektiv, indiyә vә gәlәcәyә görә prospektiv, milli özә vә kimliyә әsasәn isә interospektiv aspektlәrdә (Musayev 2011: 59-60) dәrindәki vә üzdәki quruluşları ilә bütövlükdә öyrәnilmәlidir. Bәs Azәrbaycan filologiyasında elmi-linqvistik araşdırmaların vә özәlliklә dә mәtn dilçiliyinin gәlib çıxdığı müasir inkişaf
253
sәviyyәsi vә son olaraq da aldığı elmi-metodik nәticәlәr xalq mahnılarımızın sözügedәn aspektlәrdә öyrәnilmәsinә hansı imkanları saxlamaqdadır? Azәrbaycan dilçiliyindә bütövlükdә cümlә sintaksisinin, ayrılıqda isә sintaktik vahidlәrin dünyanın qavramlar xәritәsinә vә çağdaş filologiyanın son nailiyyәtlәrinә әsasәn konkret konseptual-struktur tәsviri verilir, sadә vә mürәkkәb cümlәlәrin yeni linqvistik tәsniflәndirmәlәri aparılır. Mәhz belә bir elmi-filoloji kontekstdә mürәkkәb sintaktik bütövlәrin, yәni mәtnlәrin linqvistik sәrhәdlәri müәyyәnlәşdirilir vә onların әsas qurucu elementlәri dil-nitq örnәklәri ilә konkret olaraq göstәrilir (Abdullayaev 1999; Musayev 2011; Abdullayev., Mәmmәdov., Musayev…2012). Özәlliklә dә yuxarıda göstәrilәn son әsәrdә mәtn çağdaş linqvistikada, Aәrbaycan dilçiliyindә vә türkologiyada çox geniş bir filoloji-linqvistik kontekstdә homojen, ardıcıl vә kommunikativ bir bütün olaraq konkret örnәklәrlә işıqlandırılır. Azәrbaycan dili materialları әsasında mәtnin kompozisiyası, koqeziyası, mәtnyaratmada özünü göstәrәn formal vә semantik әlaqә növlәri, mәzmun әlaqәlәri vә s. çox geniş bir linqvistik-filoloji aurada öyrәnilir (2012: 13-42; 88-182; 222-250). Türkologiyada vә Azәrbaycan dilçiliyindә ilk dәfә olaraq mürәkkәb sintaktik bütövlәrin aktual üzvlәnmәsi araşdırmaya cәlb olunur, Azәrbaycan türk mәtninin intellektual mahiyyәtinin açılımı vә dünyanın qavramlar xәritәsinә әsasәn konseptual tәhlili mәsәlәlәrinә toxunulur. Buna bağlı olaraq sözügedәn mәtnin әdәbi-, üslubi-, semiotik- vә koqnitiv-linqvistik tәhlili tәcrübәlәri gerçәklәşdirilir (2012: 251-320). Belәliklә, xalq mahnılarımız da ayrı-ayrı konkret sözlü-musiqili mәtn örnәklәri olduğu üçün bu gün әdәbi- linqvistik yönlәri ilә belә bir konseptual-filoloji tәhlilә cәlb olunur. İndi çağdaş filologiya elmindә artıq xalq mahnılarımızın folklorik-filoloji vә ya әdәbi- linqvistik özәlliklәrinin dünyanın qavramlar xәritәsinә әsasәn konseptual olaraq öyrәnilmәsi problemi gündәmә gәlmişdir. Azәrbaycanşünaslıqda belә bir araşdırma-öyrәnilmә istiqamәtinin çox geniş bir elmi-diskursiv aurasının olduğu yuxarıda göstәrilәn dәrs vәsaitlәrindә elmi-praktik parametrlәri ilә ortaya qoyulmuşdur. Әlinizdәki dәrslikdә dә xalq mahnılarımızın tәhlilindә metodologiya vә metod baxımından mәhz hәmin әsәrlәrdә ifadә edilәn filoloji-mәtnlinqvistik zәminә әsaslanılmışdır. Belә ki, digәr folklorik örnәklәrlә dә müqayisәli olaraq “Sarı gәlin” vә “Küçәlәrә su sәpmişәm” adlı xalq mahnılarımızın әdәbi-, folklorik- vә poetik-linqvistik özәlliklәrinin konseptual-koqnitiv olaraq açıqlanması tәcrübәsi aparılmışdır. Әlbәttә, kiçik bir әdәbi-linqvistik açıqlamada xalq mahnılarımızın etik, estetik, poetik semantikasından vә folklorik-konseptual quruluşundan hәrtәrәfli olaraq bәhs etmәk mümkünsüzdür. Biz sadәcә Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|