M. S. Qosimov

o‘rganish 
davrida, ularni to‘rt guruhga bo‘ladilar: 
–
siz 
ishlab 
chiqaradigan 
mahsulotingizni 
isteʼmolchilar 
bilmaydigan bozorlar; 
– ishlab chiqarmoqchi bo‘lgan mahsulotingizni isteʼmolchilar bila-
digan, lekin sotib olmaydigan bozorlar; 
– sizning raqobatchingiz mahsulotini sotib oladigan bozorlar; 
– isteʼmolchilar sizning mahsulotingizni sotib oladigan bozorlar. 
Аna shu bozor turlari chuqur tahlil qilingandan keyin loyiha 
mahsulotini 
qayerda 
va 
necha 
so‘mdan 
sotish 
kerakligi 
aniqlanadi.Bozorda sizning mahsulotni raqobatda ustuvorligi aniq 
bo‘lsa, shunday bozorda daromad olish imkoniyatingiz ko‘proq 
bo‘ladi.
 
6.5. Marketing rejasini ishlab chiqish 
 
Marketing tadqiqotlari hisobotda umumlashtiriladi va marketing 
reja tuzish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Marketing borasidagi 
galdagi vazifa siz bilgan salohiyatli xaridorlarni real xaridorlarga 
aylantirish bo‘ladi. Buning uchun esa kichik korxonaning marketing 
rejasi tuziladi. Nima uchun xaridorlar sizni tovaringizni sotib olishi 
kerak degan savolga marketing rejasi javob beradi. Marketing rejasida 
mahsulot sotishni barcha detallari to‘la yoritilishi kerak. Aks holda 
tovarni xaridorgirlashtirish va sotish tadbirlaringizga investorlar 
shubha bilan qaraydi.
Marketing rejasi quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi. 
Korxonada narx qanday aniqlanadi va xaridorlar narx bilan qanday 
rag‘batlantiriladi? 
Tovarlarni tarqatish sxemasi qanday? Uni yozma ifodalab berish. 
Tovar reklamasi va uning real budjeti borligi? 
Xaridorlar qanday usullarda rag‘batlantiriladi? Misol uchun narxni 
tushirib sotish, tovarni yetkazib berish? Tovar sotilgandan keyingi 

---

76 
korxona tadbirlari qanday amalga oshiriladi? Tovar va korxonaning 
imedji? 
Agar ushbu masalalar bo‘yicha ma’lumotlaringiz yetishmasa 
konsultant yollashingiz yoki malaka oshirishingiz mumkin. 
Tovar narxini belgilash eng nozik ishlardan biridir. U holda qanday 
tovar narxi aniqlanadi? Narxni belgilashdagi asosiy qoidalar 
quyidagilardan iborat: 
Tovarni narxi uning tannarxidan kam bo‘lmasligi kerak. 
Narx tovarning imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 
Narx korxonaga yuqori foyda keltirsin.
Narxni belgilashda mahsulotni tannarxiga foydani qo‘shish bilan 
aniqlash ko‘p hollarda to‘g‘ri bo‘lavermaydi. Mahsulotni narxi bu –
katta marketing siyosati demakdir. Tovarni narxini kamaytirib uni 
har doim ham xaridorgir qilib bo‘lmaydi. Arzon tovar- xaridorlarda 
ko‘p hollarda aks-sado beradi va xaridorlarni kamaytirishga olib 
keladi. “Arzon molga yalchimaysan”,- degan xalqimizning naqli bor. 
Narxni tushirish oson, lekin uni ko‘tarish juda qiyin. Chunki narxni 
tushirish bilan xarajatlarni ham tushirib bo‘lavermaydi. 
Xarajatlar
asosan ikkiga bo‘linadi: 
1.Doimiy xarajatlar. 
2.O‘zgaruvchan xarajatlar. 
Doimiy xarajatlarga ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi bilan 
bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi. Misol uchun ma’muriy xarajatlar, 
ijara xarajatlari, ustama xarajatlar, asosiy aktivlarning ammortizatsiya 
xarajatlari. 
O‘zgaruvchi xarajatlarga ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi 
bilan bog‘liq o‘zgaradigan xarajatlarga aytiladi. Misol uchun: 
xomashyo va materiallar xarajatlari, qadoqlash materiallari xarajatlari, 
ish haqi, transport xarajatlari va hokazo. Mahsulot ishlab chiqarish 
hajmining ko‘payishi bilan mos ravishda o‘zgaruvchan xarajatlar 
ko‘payib boradi. 
Korxona foydasi xarajatlarni kamaytirish va tovar sotilishidan 
daromadlarni ko‘paytirish yo‘li bilan oshib boradi va quyidagicha 
aniqlanadi: 
Umumiy Foyda = Tovar sotishdan daromad - Sotilgan tovarning 
to‘la xarajatlari