M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova
Yüklə 4,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Avstraliya zoogeografik oblastining xarakterli hayvonlari:
67 dingo, xaltali bo’ri, koala,plashli kaltakesak, katta kenguru, o’rdakburun, lira dumli qush, xas tovuq, qora kakadu, ulkan ko’ktorg’oq, qora oqqu, kazuar, emu. Oblastning shimoliy qismi uchun jannat qushlari xarakterli bo’lib, pat-parlarining shakli va rangi bilan tubdan ajralib turadi. Bu turlar (40- tur) Yangi-Gvineya va unga qo’shni orollarda yashaydi. Ularning pat- parlarining chiroyliligi inson tomonidan ko’plab qirilishiga sabab bo’lgan (XIX-asr oxirida yiliga 50 mingtagacha ovlangan). Kapachi qushlar oilasining vakillari (40-tur) mevalar, mollyuskalar va hasharotlar bilan oziqlanadi. Ular Yangi-Gvineya va unga yaqin orollarda yashaydi. Avstraliyaning shimoliy-sharqida ham ularni uchratish mumkin. Bu qushlar ayrim turlarining narlari kapa qurib uni turli gullar, barglar, chig’anoqlar bilan bezaydi. Ularning haqiqiy tuxum qo’yadigan uyalari esa oddiy bo’lib boshqa joyda-daraxtlarda joylashadi. Xas tovuqlar-Megapoiddae oilasi Avstraliyada bir nechta turlardan iborat bo’lib, ular materikning quruq, markaziy qismida hamda uning shimoliy-sharqiy o’rmon qismida tarqalgan. Bu qushlar o’ziga xos ko’payish xususiyatiga ega. Ular tuxumlarini qumga, tuproqqa, vulkanlar hosil qilgan qumga yoki chiriyotgan o’simlik qoldiqlariga ko’mib qo’yishadi. Bu joyda issiqlik ta’sirida inkubatsiya davri kechadi ya’ni tuxumlar qushlar tomonidan bosilmaydi. Avstraliya to’tilariga kakadu, rozella, tovlanma to’ticha kabi turlarni kiritish mumkin. Rozella to’tisi insonning yo’ldoshiga aylangan tur bo’lib, ba’zi joylarda ular bug’doy, mevalar va bedaga zarar yetkazadi. Tovlanma to’ticha esa ko’pincha uy qushi sifatida saqlanadi. Avstraliyaning janubida elegant to’ticha yashaydi. Bu tur faqat Avstraliya va Yangi-Zelandiya uchun xosdir. 68 Oblast uchun ko’pgina ko’k targ’oqlar ham xarakterli. Ular orasida yirik kulguvchi ko’k targ’oq yoki qah-qahchi Dacelo gigas ilonlar va kaltakesaklar bilan oziqlanadi. Chumchuqnamolar turkumiga mansub asal so’ruvchilar- Meliphagidae oilasi (160 tur) ham bu zoogeografik oblast uchun xarakterlidir. Ular Avstraliyadan tashqari Polineziya va Yangi Zelandiyada ham tarqalgan. Mazkur turlar gul nektari va changi hamda hasharotlar bilan oziqlanishadi. Ularning ko’pchiligi ekvaliptlarning changlanishida muhim ahamiyatga ega. Avstraliyada o’rdaklar, g’ozlar, saqoqqushlar, burgutlar va lochinlar ham tarqalgan. Avstraliyada keng tarqalgan qush turlari Grallinidae (to’rg’aylar), Artamidae (o’rmon qaldirg’ochlari) va Gracticidae (Avstraliya zag’izg’onlari) oilalariga mansubdir. Sudralib yuruvchilar Avstraliyada asosan orolga xos xususiyat kasb etgan. Bu oblastda 400-tur sudralib yuruvchilar uchraydi. Shundan 240-tur kaltakesaklar, 140-tur ilonlar, 10-tur toshbaqalar va 3-tur timsohlardan iborat. Materikda ilonbosh toshbaqalar oilasi uchraydi (Chelydae). Ular Avstraliyadan tashqari Yangi-Gvineya va Janubiy Amerikada ham tarqalgan. Bu oila vakillari bo’yinlarini ichiga tortolmaydi balki yon boshiga bukadi. Ular chuchuk suv baliqlari va umurtqasizlar bilan oziqlanishadi. Ikki tirnoqli toshbaqalar oilasi ham bu hudud uchun xos reptiliyalardandir. Avstraliyada mayda endemik tur-avstraliya tor tumshuqli timsohi yashaydi. Bundan tashqari yangi-gvineya va taroqli timsohlar ham oblast uchun xos turlardir. Kaltakesaklardan gekkonlar butun oblast bo’ylab keng tarqalgan bo’lib, ular ajoyib tashqi tuzilishga ega (dumi kuchli siqilgan yoki yo’g’onlashgan). Tangacha oyoqlilar oilasi 69 (13-tur) endemik bo’lib, ularning tanasi ilonga o’xshab cho’zilgan, oldingi oyoqlari yo’q, orqa oyoqlari esa ko’pincha reduktsiyalashgan. Avstraliyaning shimoliy-g’arbiy rayonlarida plashli kaltakesak yashaydi, uning bo’yini atrofida teri burmalari ya’ni “yoqa” mavjud bo’lib (erkaklarida yoyilgan yoqasining diametri 15 sm.ni egallaydi), u orqali kaltakesak dushmanlarini cho’chitadi. Bu kaltakesak xavf tug’ilganda orqa oyoqlariga tayanib vertikal holda qochishga ham moslashgan. Xuddi shunday molox-Moloch horridus kaltakesagining butun tanasi (20 sm) turli-tuman muguz tikan va o’simtalar bilan qoplangan. U qumli cho’llarda yashab chumolilar bilan oziqlanadi. Terisi juda gigroskopik va suvni shimish xususiyatiga ega bo’lib, uni filtrlovchi qog’ozga qiyoslash mumkin. Buning natijasida kaltakesakning massasi deyarli 30% gacha oshadi. Bunday xususiyat unga yomg’ir suvidan foydalanib quruq cho’l sharoitida yashay olishga imkon bergan. Avstraliya stsinklari endemik avlodlarga mansub (tikanli stsinklar va boshqalar). Qisqa dumli stsink- Trachysaurus rugosa tirik tug’ish xususiyatiga ega. Uning embrioni tuxum qobig’iga ega emas. Embrion rivojlanishida tuxum yo’lida yo’ldosh orqali onasining qoni bilan oziqlanadi. Oblastda echkiemarlar anchagina. Ular orasida eng maydasi- qisqa dumli echkiemardir (20 sm). Avstraliya ilonlari ko’pincha keng tarqalgan ilonlar guruhiga mansub, ammo ular orasida endemiklari ham uchraydi. Bularga tropikolopit ko’rilonlar, pitonlar (rombsimon piton va boshq.) tegishlidir. Zaharli ilonlar zaharsizlarga qaraganda ustunlik qiladi. Zaharli ilonlar aspidsimonlarga tegishli bo’lib, ular qadimgi va sodda ilonlardan tashkil topgan. Aspidsimonlarning 22 avlodi uchraydi. Ulardan taypanlar (3,5 metr), yo’lbars ilonlar va boshqalar alohida ajralib turadi. Yo’lbars ilonlar zahari yer yuzasida (quruqlikda) tarqalgan ilonlar orasida eng kuchli deb hisoblanadi. 70 Amfibiyalar faunasi tarkibida dumlilar mutlaqo uchramaydi. Dumsizlar orasida qurbaqalar, kvakshalar, svistunlar uchraydi. Svistunlar 56-turga mansub, kvakshalarning Avstraliya va Yangi-Gvineyada 44-turi uchraydi. Avstraliya qurbaqasi–Chiroleptes platycephalys-materikning markaziy qismidagi cho’llarda yashaydi. U tana bo’shlig’i va teri ostidagi bo’shliqqa suvni zaxira holida yig’adi. Mahalliy aholi bu suvdan ichimlik sifatida foydalanadi. Avstraliya, Afrika va Janubiy Amerikada qadimgi relikt guruh-ikki xil nafas oluvchilarning yagona vakili muguz tishli baliq-Neoceratodus forsteri uchraydi. Bu yirik (uzunligi 175 sm gacha, massasi 10 kg) baliq sekin oquvchi daryolarda tarqalgan. Daryolar qurib qolganda, suv tubidagi balchiqqa botib o’pka bilan nafas oladi. Xuddi shunga o’xshash suyak tillilar oilasiga mansub skleropagos-Scleropages leichhardti ham atmosfera havosi bilan suzgich pufagi orqali nafas olishga layoqatlidir. Gollaksisimonlar oilasi-Galaxiidae baliqlari ham ajoyib xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu guruhga mansub baliqlar faqat janubiy yarim sharda tarqalgan. Ularning 24-turi Avstraliya va Tasmaniyada, 20-turi Yangi- Zenlandiya, 7-turi Janubiy Amerikaning janubida, 2-turi Janubiy Afrikada tarqalgan. Bu oilaning 3-avlodi Avstraliya uchun endemikdir. Bu zoogeografik oblastda karpsimonlar uchramaydi. Baliqlarning keng tarqalgan bu guruhining mazkur oblastda uchramasligi, daryolarning kamligi bilan tushuntiriladi.Avstraliya oblastida umurtqasizlar faunasi xilma-xilligi nisbatan past ko’rsatgichni egallaydi. Kunduzgi kapalaklar va boshqalar materikning shimoliy sharqidagina uchraydi. Hasharotlardan chumolilar keng tarqalgan bo’lib, ular nisbatan qadimiy sodda turlardan tashkil topgan. Termitlar (170-tur) bu oblastda nisbatan kam. Fitofaglar orasida to’g’ri qanotlilar faunasi ancha boy. Umuman olganda entomofauna mazkur oblastda primitiv, keng tarqalgan turlardan iborat. 71 Yashil tikuvchi chumolilar o’ziga xos bo’lib, ular barglardan uya qurishda (to’qishda) igna sifatida o’zlarining lichinkalaridan foydalanishadi.O’rgimchaksimonlar turkumidan avlodlarning ko’pchiligi endemiklardir. Bu oblastda eng yirik yomg’ir chuvalchanglari- megaskoletsid oilasi vakillari uchraydi. Ularning uzunligi 2,5 metrgacha yetadi. Avstraliya oblastining faunasi landshaftlarining turli-tumanligiga qaramay bir xillikka ega. Faqatgina Yangi-Gvineyada va unga qo’shni orollar hamda materikning shimoliy chekkasida fauna nisbatan xilma-xil. Avstraliya zoogeografik oblasti ikkita kenja oblastga bo’linadi: Avstraliya va Papuas (Yangi-Gvineya) kenja oblastlari. Yüklə 4,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|