M. T. Do’stova B. X. Xo`janiyozova
Yüklə 4,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Indo-Malay Indo-Malay zoogeografik oblasti Osiyoning tropik va subtropik qismlarini hamda Hind va Tinch okeanlardagi qator arxipelag, orollar va qator yarim orollarni o’z tarkibiga olgan nisbatan tarqoq joylashuvga ega bo’lgan hududdir. Oblastning shimoliy chegarasi Araviya dengizining qirg’oqlaridan boshlanadi va Tar cho’lini o’zining tarkibiga kiritadi hamda Himolayning janubiy yon bag’ri bo’ylab o’tadi. Janubiy chegarasi Shri- Lanka oroli va Malaya arxipelagini, sharqiy chegarasi esa Flippinni o’z tarkibiga oladi. Shuni ta’kidlash lozimki, Indo-Malay zoogeografik oblastini qo’shni oblastlar bilan qat’iy chegaralash juda murakkab. Indo- Malay, Golarktika (Palearktika) va Avstraliya oblastlarining o’tmishdagi va hozirgi o’zaro hududiy aloqalari ularning faunistik tarkiblarida ham aks etadi. Ayniqsa Indo-Malay oblasti faunasining Efiopiya va Madagaskar oblastlari bilan qadimiy aloqada bo’lishi juda muhim ahamiyat kasb etadi.Mazkur oblast hududining katta qismi tropik zonada joylashgan. Oblastning geografik joylashuvi, landshaftlarining xilma-xilligi uning faunasini boyligini ta’minlay olgan. 103 Indo-Malay oblasti faunasi materik xususiyatga ega. Fauna tarkibidagi tur va avlodlarning boyligi hamda xilma-xilligiga qaramasdan, unda yuqori rangdagi endemik guruhlar juda kamchilikni tashkil etadi. Indo-Malay oblasti sut emizuvchilari 46-oiladan tashkil topgan (Simpson klassifikatsiyasi bo’yicha, 1945). Sut emizuvchilardan endemik turkum junqanotlilar uchraydi. Mazkur turkumning 2-turi bo’lib, ulardan biri Hindi-Xitoy, Xitoy, Sumatra va Yava o’rmonlarida yashasa, ikkinchisi Filippinda uchraydi. Bu mushuk kattaligidagi hayvonlar (uzunligi-40sm) daraxtlarda yashashga moslashgan bo’lib meva va barglar bilan oziqlanishadi. Kechkurunlari bu hayvonlar daraxtdan daraxtga pastga tomon sakrashadi (70-metrgacha). Buni amalga oshirish maqsadida ular oldingi va orqa oyoqlari orasidagi teri burmalaridan foydalanishadi. Hasharotxo’rlar keng tarqalgan yerqazar va krot kabi turlardan tashkil topgan. Oblastning sharqida tipratikanlarga mansub endemik kenja oila-gimnurasimonlar uchraydi. Qo’lqanotlilar juda ko’p, ammo tipik turlar kam. Ayrim taqaburunlar va yirik qo’lqanotlilar nafaqat hasharotlar balki sichqonlar, qushlar va boshqa umurtqalilar bilan oziqlanishadi. Primatlar turkumi o’zining endemik oilalari bilan alohida qiziqish uyg’otadi. Jumladan, tupaylar oilasi (Tupaiidae) vakillari (18-tur) mayda chala maymunlar bo’lib, olmaxonlarga o’xshaydi. Ular Hindi-Xitoy, Janubiy Koreya, Indoneziya va Filippinda keng tarqalishga ega. Xuddi shunday chala maymunlarga endemik oila-uzun tovonlilar (Tarsiidae) tegishlidir (3-tur). Mayda, baqaga o’xshab sakrovchi, yirik ko’zli va oyoqlaridagi barmoqlarida so’rg’ichlari shakllangan bu hayvonlar tungi hayot kechiradi. Ular Malayya arxipelagi va Filippin o’rmonlarida yashaydi. 104 Indo-Malay zoogeografik oblastining xarakterli hayvonlari: karkidon qush, junqanot, orangutan, tovus,hind karkidoni, uzuntovon, nilgau antilopasi (bug’u), malay viverrasi, pakana buyvol, bankiv xo’rozi, hind tapiri, gavial. Bulardan tashqari Hindistonning janubida va Shri-Lankada ingichka lorilar (Loris), Yava, Klimantan va Shimoli-Sharqiy Hindistonda yug’on lorilar (Nycticebus) avlodlari tarqalgan. Maymunlardan makaka, gibbon (7-tur) va orangutan (1-tur) uchraydi. Bu joyda yashchurlar yoki pangolinlarning (Manidae) uchrashi oblastning Efiopiya oblasti bilan aloqada bo’lganligini ko’rsatadi. Kemiruvchilar juda xilma-xil. Jayralar, qumsichqonlar, olmaxonlar, kalamush va sichqonlar keng tarqalgan va hatto mayda orollargacha kirib borishgan. Yirtqichlardan endemik avlod hisoblangan-qizil bo’rilar (Cion) Hindiston, Hindi-Xitoy va Katta Zond orollarida uchraydi (2-tur). Hind mangusti, binturong va boshqa yirtqichlar oblast uchun xarakterli sanaladi. Mushuksimonlardan (10-tur) yulbars, gepard, qoplon va bir qancha mayda turlar uchraydi. Shuni ta’kidlash lozimki, gepard Hindistonda keyingi yillarda qirib tashlangan. Hindiston, Shri-Lanka va Hindixitoyda hind filining soni kamayib ketgan bo’lsa, Sumatra va Klimantanda hozircha uning qirilib ketish xavfi yo’q.Tuyoklilar faunasi bo’yicha Indo- Malay oblasti Efiopiyadan antilopalarning nisbatan kamligi, ammo buqalarning ko’pligi bilan farq qiladi. Buqalardan gaur, gayyal, kuprey va banteng kabi yirik turlarni uchratish mumkin. Cho’chqalar juda ko’p. Toq tuyoqlilardan targ’il tapirlar Tailand va Birmaning nam o’rmonlaridan tortib Sumatragacha bo’lgan hududda tarqalgan. XIX asrning boshigacha zoologlar janubiy amerika tapiri turini bilishgan xalos. Tapirlarning tarqalishi-mazkur oila arealining bo’linib ketganligiga yaqqol misoldir. 105 Neoarktika va Palearktikada qazilma holdagi tapirlarning topilishi mazkur guruhning qadimda katta arealda tarqalganligi, keyinchalik qirilib ketishi tufayli arealining o’zgarganligidan dalolatdir. Karkidonlarning 3-turi bu oblastda uchraydi. Hozirda ularning soni kamaygan. Jumladan, jiddiy muhofaza qilish ta’minlanmasa, sovutli karkidonning yuqolib ketish xavfi kutilmoqda. Yava va sumatra karkidonlari deyarli qirilib bitgan.Ornitofaunasi 66-oiladan (dengiz ornitofaunasi bundan mustasno), 600-dan ziyod avloddan tashkil topgan. Shundan bittasi oila Irenidae (14- tur) darajasidagi endemik sanaladi. Bu oila oblastning barcha hududlarida keng tarqalgan. Bular uncha katta bo’lmagan, yoqimli sayrovchi, tilining uchida nektar yig’ish uchun kichkina popugi bo’lgan, chumchuqsimonlarga tegishli qushlardir.Umuman qushlar guruhida jami 150-tur endemiklar mavjud. Indo-Malay oblasti ornitofaunasi Efiopiya, Avstraliya va Golarktika ornitofaunasi bilan u yoki bu darajada bog’langan. Bunday bog’lanishlarning bir turi qushlarning migratsiyasi bilan tushuntiriladi. Oblastning janubi-sharqida ko’krak tojsizlardan kazuarlarning (Casuariidae) bir necha turlari uchraydi. Ular xas tovuqlar bilan birgalikda Avstraliyadan kirib kelgan vakillar qatoriga kiradi. Qirg’ovullar, tovuslar va haqiqiy tovuqlar turli-tumanligi va boyligi bilan ajralib turadi. Oblastda sudralib yuruvchilar faunasi boy. Bu joy ko’pgina ilonlarning kelib chiqish markazidir. Sudralib yuruvchilarda endemizm oila darajasida namoyon bo’lgan. Jumladan katta boshli toshbaqalar oilasi (yagona turi Hindistonda yashaydi), quloqsiz echkemarlar oilasi (bir turi Kalimantan orolida yashaydi), qalqondumli ilonlar (45-tur, Hindiston va Shri-Lankada yashaydi), gaviallar oilasini (yagona turi-gang gaviali Hind, Gang va Braxmaputra daryolarida yashaydi) ko’rsatib o’tish mumkin. Ayniqsa gekkonlar, agamalar, stsinklar oblastda juda ko’p. Agamasimon 106 kaltakesaklardan o’ziga xos tuzilishga ega bo’lgan uchuvchi ajdarlar alohida ahamiyatga ega. Ularning tanasini yon tomonida joylashgan keng teri burmalari daraxtdan pastga tomon 20-30 metrga sakrashga imkon tug’diradi. Gigantizm echkemarlar orasida yaqqol namoyon bo’ladi. Komod echkemari 3 metrgacha yetadi. Yirik to’rsimon pitonning uzunligi 10 metrgacha bo’lib, ajoyib suzish hamda daraxtda o’rmalash qobiliyatiga ega. Zaharli ilonlar ham kam emas. Ular orasida aspidlar oilasiga mansub hind kobrasi oblast chegarasidan tashqarida ham uchrasa, qirol kobrasi faqat mazkur oblastgagina tegishlidir. Amfibiyalarning 3-turkum (dumlilar, dumsizlar, oyoqsizlar) vakillari Indo-Malay oblastida tarqalgan. Ammo ular orasida endemik oilalar uchramaydi. Avlod darajasidagi endemiklar esa oblast uchun xos. Bir necha turdagi oyoqsizlarga mansub chuvalchangsimon amfibiyalar (ayniqsa ilonbaliqlar) materikda va Katta Zond orollarida tarqalgan. Dumli amfibiyalardan yashirin jabralilar oilasining mavjudligi oblast faunasining Neoarktika, salamandralarning mavjudligi esa Golarktika va Neotropik oblastlari bilan aloqalaridan dalolat beradi. Dumsizlardan aylana tillilar, qurbaqalar va boshqalar uchraydi. Haqiqiy baqalardan eshkak oyoqlilarning 150-turi uchraydi. Ulardan ayrim turlari hatto uchuvchi baqalar degan nomni ham egallashgan. Tor og’izli baqalar oilasi turlarining ko’pligi va butun oblast miqyosida tarqalganligi bilan ajralib turadi. Chuchuk suv baliqlari umumiy xususiyatlari bilan Efiopiya oblastiga yaqin turadi. Bu joyda ularning 3-endemik oilasi uchraydi. Indo-Malay oblasti keng tarqalgan karplar va laqqalarning turli-tumanlik markazlari sanaladi. Birgina karplarning 2000 dan ortiq turlari bu joyda tarqalgan. Indo-Malay oblasti hasharotlar faunasining juda xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Bu joyda 4000 dan ziyod avlodga mansub bo’lgan turlar uchraydi. Ularning 40% endemiklardan tashkil topgan. Ayniqsa 107 beshiktebratarlar, qung’izlar va kapalaklar turkumlarining vakillari nisbatan turli-tumandir. Tangachaqanotlilardan kavalerlar oilasi vakillari juda chiroyliligi bilan ajralib turadi. Hindistonda murakkab mimikriyaga ega bo’lgan dongdor kallima kapalagi uchraydi. Qo’ng’izlardan bargxo’rlar, tilla qo’ng’izlar, muylovdorlar, karkidon qo’ng’izlar, bug’u qo’ng’izlar va boshqalar tipik sanaladi. Boshqa bo’g’imoyoqlilardan solpuglar va yirik qushxo’r o’rgimchaklarni (yava paxmoq qushxo’ri 9 sm.ga yetadi) qayd etish mumkin. Termitlar va chumolilar juda boy tarkibga ega. Indo-Malay zoogeografik oblasti 3-kenja oblastga bo’linadi: Hindiston, Hindixitoy va Malayziya. Yüklə 4,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|