M ü n d ə r I c a t
Yüklə 5,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.30 Müxtəlif torpaqarda qurğuĢunun mütəhərrik formasının miqdarı və torpağın
- (Stepanova, 1980).
- Cədvəl 2.33 Kimyəvi maddələrlə çirklənmə dərəcəsinə görə kənd təsərrüfatı yönümlü
153
Ərazinin torpaq-ekoloji vəziyyətinin əsaslandırılmış qiymətləndirilmə- sinin çətinliyi torpağın fitotoksikiliyinin, müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən müəyyənləşdir ilmiş fərqli səviyyələrinin səbəblərindən biridir. Ekosistem üçün real təhlükəni toksikantların ümumi miqdarı deyil, onların mütəhərrik formaları yaradır, buna görə də son illər həkim – gigi- yenistlər normalaşmanı çirkləndirici maddənin həm ümumi, həm də onların mütəhərrik formasının qatılığına görə keçirirlər(cədvəl 2.30). Torpaqda toksikantın əlaqəsinin möhkəmlik dərəcəsi, başqa sözlə, onun mütəhərrikliyi torpaq-ekoloji faktorlardan asılıdır, hansı ki, norma- laşmada mütləq nəzərə almaq lazımdır. Normalaşmanı həyata keçirərkən ilk növbədə torpağın humus tərkibini müəyyənləşdirmək lazımdır, çünki müx- təlif genetik tipli torpaqlar sorsiya qabiliyyətinə görə xeyli fərqlənirlər.
Müxtəlif torpaqarda qurğuĢunun mütəhərrik formasının miqdarı və torpağın qurğuĢunla müxtəlif dozada çirklənməsində belə torpaqlarda becərilən buğda bitkilərində bu elementin ümumi miqdarı, mq kq mütləq quru maddədə (Stepanova, 1980).
Təcrübə zamanı verilən qurğuşunun miqdarı, mq kq torpaqda 25 iyun 28 avqust Torpaqda Yarpaqda (kollanmada) Torpaqda Küləşdə (tam yetişmədə) Qələviləşmiş orta gillicəli qaratorpaqda 0 3.0 2.3 3.3
1.6 200
198.8 2.8
198.0 2.7
300 289.8
3.3 292.0
3.0 400
382.1 4.3
387.4 3.1
500 460.9
5.5 477.1
3.5 Çimli – podzol qumsal torpaqlarda 0 1.2
1.8 1.3
2.3 25
22.8 2.3
23.3 2.4
50 44.2
2.7 43.6
2.7 100
89.1 3.4
104.8 4.0
Toksikantların, o cümlədən ağır metalların miqrasiya qabiliyyəti torpağın turşuluğundan əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır (cədvəl 2.31).
154
pH-ın müxtəlif qiymətlərində təbii torpaq məhlullarında mikroelementlərin miqdarı, mkq l, (Kabata-Pendias, Pendias, 1989). Element Torpağın tipi və pH intervalı Turş-qumsal (2,5...4) Qumsal (4...4,5) Alevrit (5,5...6,5) Gillicəli (7...7,5) Əhəngli (7,5...7,8) Cd 107
- - - - Co
- - - 0.5 5 Cu 783 76
20 50
50 Fe
2223 1000
500 200
100 Mn
5965 8000
5000 100
700 Mo
- - - 5 3 Pb 5999 - - - - Zn 7137 1000
5000 100
300
Torpağın qranulometrik və mineral tərkibi kation mübadiləsi həcmini formalaşdırmaqla yanaşı ağır metalların miqrasiya qabiliyyətinə də təsir edir.
Ağır qarnulometrik tərkibli torpaqlarda toksikantların mütəhərrikliyi aza- lır. Torpağın kipləşməsi çirkləndirici maddələrin mütəhərrikliyini artırır. Torpaqda oksidləşdirici- bərpaedici şərait də toksikantların miqrasiya pro- seslərinə təsir edir. Kökü əhatə edən mühitdə torpağın makro və mikroele- ment tərkibindən asılı olaraq, bu və ya digər elementin toksikiliyi dəyişə bilər (cədvəl 2.32). Cədvəl 2.32 Bitkilərdə makro və mikroelementlər arasında qarĢılıqlı təsir (Kabata – Pendias, Pendias, 1989) Makroelement Miroelementlərlə antaqonizm Sinergizm Ca Al, B, Ba, Be, Cd, Co, Cr, Cs, Cu, F, Fe Cu, Mn, Zn,Li, Mn, Ni, Bb, Zn
Mg Al, Ba, Be, Cr, Mn, F, Zn,Ni*, Co*, Cu*, Fe* Al, Zn,
P Al, As,B,Be, Cd, Cr, Cu, F, Fe, Hg, Mo, Al, B, Cu., F,Mn, Ni, Pb, Ro,ş Fe, Mo, Mn, Se, Si, Sr, Zn
K
- S As, Ba, Fe, Mo, Pb, Se F**, Fe N B, F, Cu, Fe, B, Cu,Mo * Mikroorqanizmlər üçün məlumatlar , ** Birgə çirklənmə bitkinin zədələnməsi ilə nəticələnir.
155
Kimyəvi maddələrlə çirklənmə dərəcəsinə görə kənd təsərrüfatı yönümlü torpaqların qiymətləndirilməsinin prinsipial sxemi (SSRĠ təbiət dövlət komitəsi, 1990) Çirklənmə dərəcəsinə görə torpaqların kateqoriyası Torpağın çirklənməsinin xarakteristikası Mümkün olan istifadə Lazım olan tədbirlər. I. Yol verilən çirklənmə Torpaqda kimyəvi maddələrin miqdarı fon miqdarını aşır, lakin YVQ-dan yüksək deyil İstənilən bitki altında isti- fadə olunur Torpağın çirklənmə mənbəsinin təsir səviy- yəsinin azaldılması. Bitkilər üçün toksikant- ların mənimsə- nilməsinin azaldılması tədbirlərinin həyata ke- çirilməsi. (əhəngləmə, üzvi gübrələrin tətbiqi və s.). II. Orta təhlü- kəli çirklənmə Torpaqda kimyəvi maddələrin miqdarı YVQ yüksəkdir, lakin YVQ-ın tras- lokasiya göstəricilə- rindən aşağıdır. Kənd
təsərrüfatı bitkisinin keyfiyyətinə I kateqoriyaya anoloji tədbirlərin həyata ke- çirilməsi. Səthi və yer- altı sularda, kənd təsər- rüfatı işçilərinin tə- nəffüs etdiyi yerdə bu maddələrin miqdarına nəzarətin həyata ke- çirilməsi. III. Yüksək təh- lükəli çirklənmə Kimyəvi maddələrin miqdarı torpaqda YVQ-ı keçir
Texniki bitki- lər altında istifadə olu- nur, hansı ki, onlardan ər- zaq və yem məhsulları alınmır I kateqoriyada nəzərdə tuitulan tədbirlərdən başqa, ərzaq məhsulu və yem kimi istifadə olunan bitkilərdə toksikantların miqdarı- na mütləq nəzarət. IV. Həddən artıq təhlükəli çirklənmə Torpaqda kimyəvi maddələrin miqdarı YVQ bütün göstə- ricilər üzrə ötür. Kənd təsər- rüfatı istifadə- sindən çıxarılmalıdır. Torpaqda toksikantların əlaqə və çirklənmə səviyyəsini azaldan təd- birlərin həyata keçiril- məsi.
Yüklə 5,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|