M ü n d ə r I c a t
Yüklə 5,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mikotoksinlərlə çirklənmə.
- Aspergillus, Penicil
- Niger
- 2.5.6. Torpaqda kimyəvi elementlərin miqdarının normalaşdırılması Normalaşmanın növləri.
148
ġəkil 2.16. Torpaqda ağır metalların dövranı.
Torpağa düşdükdə onlar torpağın üzvi fazasına keçirlər, üzvi maddələrlə kompleks birləşmələr yaradaraq, əsasən vertikal istiqamətdə torpaqda miqrasiya edirlər, su hövzələrinə və qida zəncirinə daxil olurlarƏtraf mühitin dioksinlərlə çirklənməsilə əlaqədar böyük ekoloji təhlükəsi olan torpaqların müxtəlif məqsədlə istifadəyə yararlı olmasına məhdudiyyətlər qoyulur. Dioksinlərin 1nq/kq qatılığında çirklənmiş torpaqlar yaşayış üçün yararsız sayılır; sənaye tikintiləri istifadəsi üçün 0,25 nq/kq qatılığı yararlıdır, kənd təsərrüfatında istifadəyə 0,01 nq/kq qatılığı uyğun gəlir (Pols,1988, ABŞ). Torpağı dioksinlərdən təmizləmək olduqca çətindir. Hələlik, yalnız onların yaratdığı təhlükənin azaldılmasından söhbət gedə bilər. İlk növbədə toksikantların mənbəyi olan istehsal texnologiyalarını təmilləşdirmək, müx- təlif obyektlərdə (suda, torpaqda) onların miqdarının normasına ciddi riayət etmək, onları parçalayan texnologiyalar işləyib hazırlamaq lazımdır. Artıq çirklənmiş ərazilərin zəhərliliyini azaltmaq üçün mümkün olan tədbirlər – infraqırmızı isitmənin köməyilə dioksinlərin termiki emal üsulu ilə parça- lanması və məhv edilməsi, elektrik pirolozi metodu, ultrabənövşəyi fotoliz və s.
torpağın mikotoksinlərlə - mikroskopik göbələklərin yaratdığı zəhərlərlə 149
çirklənməsidir. Mikotoksinlər yem bitkilərinə, yemlərə, eləcə də heyvanlara və insanlara zərər vura bilir. Göbələklərin məşhur olan çoxsaylı növlərinin təxminən 50%-i zəhərlər yaradırlar (göbələk cinsləri: Aspergillus, Penicil- lium, Fusarium, Mucor, Rhizopus, Helmintosporium, Cladosporium, Alternaria və s.) Toksinlər yaratmaq qabiliyyəti yalnız göbələklərdə deyil, həm də bakteriyalar və aktinomisetlərdə də qeyd olunur. Bu qabiliyyət ekoloji və- ziyyətin pisləşməsində daha da güclənir. Qurğuşunun və kuprozan pestisi- dinin yüksək dozasınıın öyrənilməsində yulafın cücərmə enerjisinin və kök sisteminin inkişafının zəifləməsi müəyyən olundu ki, bu da torpaqda zəhərli maddələrin olduğunu göstərir. Bu zaman mikrob cəmiyyətinin tərkibində
edirlər, batsillərin növmüxtəlifliyi isə azalır. Cədvəl 2.27 Ölkənin müxtəlif regionlarında torpağın Ģum qatında humusun miqdarının dəyiĢməsinin dinamikası (Üzvi gübrələrin Ümumrusiya layihə-tenologiya institutunun ümumiləĢdirilmiĢ məlumatlarına görə) Respublika, ölkə, vilayət Müayinələr arasındakı period, il Humusun miqdarının dəyişməsi, t/ha ildə RF bütünlüklə 15...20 -0.6
Udmurt Respublikası 15
-0.6...1.0 Tatarıstan Respublikası 30 -0.97
Altay ölkəsi 20
-0.52 Krasnodar ölkəsi vilayəti 20 -1.5
Tver vilayəti 15..25
-0.5 Ryazan vilayəti 15..25 -0.5
Tula vilayəti 15..25
-0.7 rVladimir vilayəti 16...18 -0.4...0.5 Belqorod vilayəti 18..20
-0.6...1.4 Leninqradvilayəti 13 +0.8
Samara vilayəti 15...25
-0.6 Rostov vilayəti 15..25 -0.7
Omsk vilayəti 15..25
-0.7 Orenburq vilayəti 12...20 -0.82
Novosibirsk vilayəti 12...20
0.68
Mikrob zəhərlərilə çirklənmənin qarşısını almaq və azaltmaq üçün struktura mikrob senozu və onun biomüxtəlifliyini əlavə edərək, torpaq mü- hafizəsinin təbii bioloji mexanizmindən istifadə etmək lazımdır. 150
Antropogen təsirlər nəticəsində torpaqlarda ekosistemin davamlılığını və məhsuldarlığını, eləcə də ətraf mühitin keyfiyyətini təyin edən təbii təbiət mexanizmlərinin aktivliyi kəskin azalmışdır. Bu proseslərin pozulmasının əsas səbəbləri: dehumuslaşma, turşuluğun artması, hidroloji rejimin pozul- ması, torpağın kipliyinin artması və s. -dir. XX əsrin 60-cı illərindən Rusiya torpaqlarında humusun miqdarı orta hesabla 0,4...0,6% azalmışdır (cədvəl 2.27) . Müəyyən olunmuşdur ki, tərkibində 2%-dən az humus olan əkin torpaqlarının miqdarı müayinə olunan sahələrin 23%-ni təşkil edir. Qeyri- Qara torpaq zonasında tərkibində 2%-dən az humus olantorpaqlar 50% təşkil edir. Məlumdur ki, humusun miqdarının yalnız 0,1% azalması, 1ha-da məhsulun 80...120 dən vahidi azalmasına səbəb olur. Şum qatında qida elementlərinin, humusun optimal miqdarını təmin etmək üçün Rusiyada hər il torpağa 16,5mln.ton mineral gübrələr, 50mln.ton meliorantlar və 600mln.ton üzvi gübrələr verilməlidir. Torpaq örtüyünün vəziyyətinin pisləşməsi mikroorqanizmlərin miko- toksinlər istehsal etməsinə əlverişli şərait yaradır ki, bu da gələcəkdə gözlə- nilməz ekoloji nəticələr verə bilər. Buna görə də torpaqda humusun sax- lanmasına, torpaq məhlulunun turşuluğunun optimallaşdırılmasına, kipləş- məni aradan qaldırmağa, oksidləşdirici-bərpaedici potensialın tənzimlən- məsinə istiqamətlənmiş vəzifələri həll etmək lazımdır. Rusiyada iqtisadiyyatın aqrar sektorunu da (aydın görünən ekoloji uğursuzluqlarla birgə) əhatə edən dərin iqtisadi böhran, dövlətin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması imkanlarını ciddi şübhə altında qoymaqla, torpaq münbitliyinin dönməyən dəyişməsi təhlükəsi yardır.
dırılması kifayət qədər çətindir. Bu bir neçə səbəblərlə izah olunur. Məsələn, normalaşdırmanın vahid metodologiyasının olmaması, ekosistemin vəziy- yəti haqda obyektiv informasiyanın alınmasının çətinliyi və s. Buna baxma- yaraq, toplanmış materiallar torpaq-bitki sistemində ekoloji vəziyyətin qiy- mətləndirilməsi üçün əsas ola bilər. Torpaqda kimyəvi elementlərin miqdarının normalaşması bu və ya digər elementin qatılığının müəyyən olunmasıdır, hansı ki, torpaq münbit- liyini azaldır, bitkiləri zədələndirir və onlarda həmin elementlərin müəyyən olunmuş miqdarından az və ya çox olduğunu göstərir. Torpağın çirklənmə səviyyəsinə standartlar sisteminə daxil olan müx- təlif normativlərlə nəzarət olunur. Torpaqda kimyəvi çirkləndirici maddələ- rin miqdarının normalaşdırılmasının ümumi prinsipləri daima yeniləşdirilir.
Yüklə 5,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|