Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

401 

 

Cəlil  Məmmədquluzadənin  bənzərsiz  bədii  əsərləri  həm  “Molla  Nəsrəddin”  dövrü  Azərbaycan 

ədəbiyyatı,  həm  də  ümumən  ədəbiyyatimiz  üçün  örnək  sayılmağa  tam  layiq  olan  dəyərli    ədəbi 

nümunələrdir. Azərbaycan ictimai-bədii fikrin çoxəsrlik tarixində konkret bir mətbuat orqanı əsasında yeni 

tipli mollanəsrədinçi ədəbi məfkurə parlaq bir yaradıcıllıq məktəbi kimi mühitin fövqünə yüksələ bilmişdir.  

Cəlil  Məmmədquluzadənin  bənzərsiz  bədii  əsərləri  həm  “Molla  Nəsrəddin”  dövrü  Azərbaycan 

ədəbiyyatı,  həm  də  ümumən  ədəbiyyatimiz  üçün  örnək  sayılmağa  tam  layiq  olan  dəyərli    ədəbi 

nümunələrdir.  Ədəbiyyatımıza  və  mətbuatımıza  kiçik  hekayəni  və  kiçik  adamı,  tragikomediya  və  satirik 

publisistiaknı,  felyeton  janrını  “açıq  ana  dili”  üslubunu  və  azərbaycançılıq  məfkurəsini,  cümhuriyyət 

anlayışını  gətirmiş  Mirzə  Cəlil  Məmmədquluzadə  ədəbi-ictimai  fikrinin  Molla  Nəəsrəddin  dövrünün 

yaradıcısıdır.haqlı olaraq müasirləri ona geniş mənada “ədəbi dövrün başcısı” (Yusif Vəzir Çəmənzəminli) 

kimi  də  dəyərləndirmişdir.  Başçılıq  etdiyi  jurnalın  ətrafına  toplayıb  vahid  ədəbi  cəbhədə  birləşdiyi,  eyni 

məfkurə və üsluba yönləndirdiyi yazıçı və şair, publisist və karikaturaçılarla Cəlil Məmmədquluzadə “Molla 

Nəsrəddin” ədəbi məktəbini formalaşdırmağa müvəffəq olmuşdur. Mollanəsrəddinçi sənətkarlardan hər biri 

bu  ədəbi  məktəbi  daha  da  zanginləşməsinə  və  yetkinləşməsinə  özünün  layiqli  əlavələrini  etmiş,  xidmət 

göstərmişlər.  Nəticədə.  Azərbaycan  ictimai    ictimai-bədii  fikrin  çoxəsrlik  ttarixində  konkret  bir  mətbuat 

orqanı  əsasında  yeni  tipli  mollanəsrədinçi  ədəbi  məfkurə  parlaq  bir  yaradıcıllıq  məktəbi  kimi  mühitin 

fövqünə yüksələ bilmişdir.  

Molla  Nəsrəddin  ədəbi  məktəbi  geniş  anlayış  olub  özündə  bir  neçə  yaradıcıllıq  istiqamətlərini, 

çoxsaylı  yaradıcılıq  qüvvələrini  özündə  birləşdirən  ədəbi  məktəbdir.  Bir  çox  yaradıcıllıq  sahələri  “Molla 

Nəsrəddin”  ədəbi  məktəb  içərisində,  onun  hüdudları  daxilidə  xüsusi  inkişaf  edərək  daha  qabarıq  şəkildə 

nəzərə  çarpmışdır.  Beləliklə,  vahid  ədəbi  məktəb  daxilində  bir  neçə  məktəb  necə  deyərlər  məktəb  içində 

məktəblər yaranmışdır. “Molla Nəsrəddin” şeir məktəbi, mollanəsrəddinçi yeni nəsr, satirik, publisistika və 

karikatura  məktəbləri  “Molla  Nəsrəddin”  ədəbi  məktəbinin  üzvi  tərkib  hissələridirlər.    Doğrudur,  bu 

məktəblərdən  hər  biri,  xüsusən  mollanəsrəddinçi  satirik  şeir  məktəbi  həmdə  müstəqil  ədəbi  məktəb  təsiri 

bağışlayır.  Hətta,  “Molla  Nəsrəddin”  şeir  məktəbinin  zəmnində  formalaşmış  və  xüsusi  bir  Sabir  satira 

məktəbi  də  nəzərə  çarpmaqdadır.  Yaxud  “Molla  Nəsrəddin”  karikatura  məktəbi  ənənələri  əsasında  ayrıca  

Əzim Əzimzadə karikaturaçılıq məktəbinin yaranmaşdır.                                                                 

Cəlil  Məmmədquluzadə  istismar  dünyasının  yaralarını  açıb  tökən,  istismarçıların  maskasını  yırtıb 

parçalayan  bir  hakim,  “müsəlman  qardaşlar”ın    yaralarını  təyin  və  “təşğiz”  etmək    və    bərabər  müalicəyə 

çalışan bir həkim , yəni tənqid, məzəmmət, ifşa ilə yanaşı , məsləhət verən, yol göstərən bir el ağsaqqlı idi. 

Molla    Nəsrəddin  ümümən  xalqın  ictimai-bədii  təfəkküründəki  mübariz  gülüşü  və  ədəbiyyatdakı 

tənqidi  keyfiyyətlərini  ön  plana  çıxardır.    Cəlil  Məmmədquluzadə  jurnal  vasitəsi  ilə  xalqa  inqilabi-

demokratik  məzmun  aşılayır.  1905-ci  il  inqilabı  cəmiyyətdə  həlledici  mərhələ  yaratmış  və  dahi  sənətkar 

jurnalın işini bu tarixi şaraitdən doğan vəzifələr əsasında qurmağa  başladı.  

Cəlil Məmmədquluzadə publisistikasının başlıca problemi dünya müharibəsi zamanı mürtəcə ideoloji 

axınlara qarşı mübarizə, burjua millətçiliyi və dini təəssübkeçliyin tənqidi, ana dilinin təmizliyi, müstəqilliyi, 

milli ədəbiyyatın dirçəlişi uğrunda mübarizə idi. 

Ədəbiyyatın  tədrisi  prosesində  qarşıda  duran  başlıca  vəzifələrdən  biri  təlimlə  tərbiyənin  vəhdətinin 

tımin  edilməsidir.  Cəlil  Məmmədquluzadənin  yaradıcılllığı  şagirdlərin  vətəndaşlıq  keyfiyyətlərinin 

foralaşdırılması baxımından geniş imkanlar açır.Ədibin öz xalqının taleyi,gələcəyi, gənc nəslin vətənpərvər 

ruhda böyüməsi üçün zımin olmuşdur. 

 

ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ ОТБОРА ТЕКСТОВ  

 

Агаева Г.Л. 

Бакинский Славянский Университет 

 

Подходы  к  отбору  учебных  текстов  в  работах  методистов  различные,  нет  определенной 

систематичности,  последовательности.  Следовательно,  разные  и  принципы  отбора  текстов.  Одни 

методисты в своих работах предлагают принципы отбора текстов, основанные на анализе работ своих 

предшественников,  а  другие  рассматривают  текст  с  разных  позиций  и  предлагают  свои  принципы.  

Различают  общие  и  частные  принципы  отбора.  Требования  связанные  с  педагогической 

деятельностью,  служащие  для  улучшения  учебного  процесса  относятся  к  общим.  А  частные 

принципы конкретизируют их и влияют на формирование межкультурной компетенции. 

---

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

402 

 

Главным  компонентом  педагогической  системы  являются  цели  обучения.  В  зависимости  от 

целей  обучения  меняются  компоненты  урока  и  выбор  учебного  текста,  т.к.  они  формируют 

образовательные, воспитательные, развивающие, практические  цели обучения иностранному языку.  

Учитывая  практические  цели  обучения  методисты  выдвигают  коммуникативные  и 

межкультурные  принципы  отбора  текстов.  Коммуникативную  ценность  текста  обеспечивают 

требования  актуальности,  подлинности  текста.  Согласно  данному  принципу,  текст  рассматривается 

как  единица,  содержащая  языковой  материал;  средство  служащая  формированию  речевых  и 

коммуникативных  умений  и  навыков  учащихся;  образец  сообщения  информации;  источник 

содержащий информацию о культуре страны и пр.  

Межкультурный  принцип  предполагает  обучение  учащихся  общению,  изложению  своих 

мыслей  на  иностранном  языке,  как  в  письменной,  так  и  в  устной  форме,  учитывая  общие  и 

отличительные черты родной культуры и культуры народа, язык которого изучают. Учитывая цели 

обучения  методисты  выделяют  принцип  воспитательной  ценности  текста.  Данный  принцип 

позволяет  воспитать  у  учеников  уважительное,  толерантное  отношение  к  культуре,  реалиям  чужой 

страны,  нации.  При  изучении  иностранного  языка  особое  значение  имеет  объяснение  ученикам 

культурных различий, привитие любви к иностранной литературе, воспитание чувства патриотизма, 

гуманности,  сопереживания.  С  учетом  коммуникативных,  межкультурных  и  воспитательных 

принципов  в  качестве  учебного  материала  в  начальных классах  национальных  школ  целесообразно 

подбирать  тексты  для  детского  чтения.  К  таким  текстам  относятся  фольклорные  произведения, 

авторские  сочинения,  которые  включают  нравственные  ценности,  особенности  национальной 

культуры народа, язык которого изучают. 

Приведенные  принципы  не  являются  исчерпывающими,  т.к.  это  не  полный  перечень 

принципов,  а  лишь  основные,  которые  позволяют  нам  отбирать  учебные  тексты  для  занятий  по 

русскому языку в национальной школе. 

 

ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ДЕТАЛЬ В НОВЕЛЛЕ ТОМАСА МАННА « ТРИСТАН» 

 

Бахшалиева А. Д. 

Бакинский славянский университет 

 

Каждый  человек  в  жизни  хоть  раз  читал  художественную  литературу.  Мы  читаем 

художественную  литературу    по  разным  причинам:  некоторые  для  духовного  обогащения, 

увеличения  словарного  запаса,  получения  идей,    формирования  мировоззрения  и  для  получения 

знаний. Но редко, кто интересуется структурой  художественного произведения и задумывается о его 

идеи. 

Деталь-(от  фр.c1e1a)-  подробность,частность,мелочь.  Художественная  деталь-  это  средство 

создания  образа, который  помогает  писателю  создать  образ,  предмет,характер,  картину,  действие  и 

переживание  в  их  своеобразии  и  неповторимости.  Художественная  деталь  в  литературном 

произведении-это  то,  на  что  хочет  сделать  акцент  писатель.  С  помощью  художественной  детали 

писатель  ярко  и  выразительно  раскрывает  образ,  черты  характера  героя  и  так  же  обстановку,  в 

которой  разворачиваются  действия    произведения.  Имеются  следующие  виды  художественных 

деталей,  которые  придают  эмоциональность  и  идею  в  произведениях:  словесная,  портретная,  

предметная,психологическая, пейзажная и форма художественного обобщения. 

Как мы отметили, в каждом произведении имеется художественная деталь, и в новелле Томаса 

Манна  «Тристан»  мы  можем  также  отметить  наличие  художественной  деталей.  В  новелле  все 

действия  разворачиваются  в  санатории  «Эйнфрид».В  начале  новеллы    мы  уже  сталкиваемся  с 

портретной  художественной  деталью,  в  которой  идет  описание  внешности  доктора  Леандера  – 

руководителя санатория. Один из  главных героев новеллы коммерсант Клетериан, который привозит 

в  «Эйнфрид»  свою  супругу  Габриэллу.  При  описании  их  приезда  мы  можем  заметить    пейзажную 

художественную деталь. 

Эта  художественная    деталь  дает  нам  подсказку  о  состоянии  Габриэллы,  которая  страдала 

болезнью  дыхательного  горла,  но  несмотря  на  это  выглядила  прелестно  и благородно. Дальнейшая 

портретная деталь Габриэллы показывает нам  частичночерты ее характера,  а также описание первой 

встречи  писателя  Шпинеля  и    Габриэллы    дает  нам  понять,как  будут  строятся  их  отношения  в 

новелле.  При  описании  господина  Клетериана  помимо  портретной  художественной  детали,  мы 

---