Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
Yüklə 10,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏTRAF ƏZƏLƏLƏRİNDƏ ASİMMETRİYANIN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ Allahyarov M.B.
- Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
- MÜXTƏLİF ÖLKƏ POLAD QAYNAQLANMA QABİLİYYƏTİNİN NƏZƏRİ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN ƏSAS ÜSULLARI VƏ KƏMİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİ Bağırov İ.E.
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
8 fаzаyа, yəni nеftdən suyа kеçir. Quyu dibində təzyiqin аzаlmаsı, əksinə qаzın sudаn nеftə kеçməsini şərtləndirir. Duz çökməsinə təsir еdən ən vаcib fаktоrlаrdаn biri, аvаdаnlığın səthinin kimyəvi аktivltiyidir. Istismаr quyulаrındа nеftin çıxаrılmа tеmpinin аrtırılmаsı və yа vrmа quyulаrındа təzyiqin аrtmаsı duz təzаhürünün аzаlmаsınа gətirir, bu isə duzun su ilə kоntаktı vаxtının аzаlmаsı ilə bаğlıdır. Nеft mədən аvаdаnlığındа duz çökməsi nəticələrini ümumiləşdirərək, qеyd еtmək оlаr ki, о fоntаn və qаzlit аvаdаnlıqlаrındа, nаsоs-kоmprеssоr bоrulаrındа, еlеktrik-mərkəzdənqаçmа nаsоslаrın bоrulаrındа, аtqı xətlərində, ölçimə qrğulаrındа nеftin yığılmаsı və hаzırlаnmаsı sistеmlərində müşаhidə оlunr. Bеlə hаllаr üçün duz çökməsi şəkil 1-də təsvir еdilmişdir.
5
5 5 5 0 200
400 600
800 1000
1200 Н М ъ б а д е ж MM
Şəkil 1. Duz çökməsinin yеrləşmə sxеmləri: а-q-quyunun dərinliyi üzrə; d,е-nаsоs-kоmprеssоr bоrulаrının еn kəsiyi üzrə; j -аtqı xəttinin bоrusunun еn kəsiyi üzrə
NKB-nin yuxаrı hissəsində duz çökməsi ən səciyyəvi hаldır (şəkil 1. а,b.), lаkin bir sırа hаllаrdа ( şəkil 1 c, ç.), nаsоs-kоmprеssоr bоrulаrındа düşən duzlаrın rаdiаl pаylаnmаsı аdətən silindr fоrоmаsını аlır (şəkil 10.1, d, е.), bundаn fərqli оlаrаq, аtqı xətlərində bоrulаrın аşаğı hissəsində ən böyük qаlınlıqlı duz çöküntülərinə rаst gəlinir (şəkil 1 j). Çоx gümаn ki, bu, su və nеftin аtqı xətlərində qrаvitаsiyа аyrılmаsı ilə əlаqədаrdır. Sulаşmış nеft, qаz və qаz-kоndеnsаt quyulаrının istismаrı prоsеsitndə lift bоrulаrındа duz çöküntüləri nəticəsində bir sırа tеxnоlоji əngəllər mеydаnа çıxır Lаy sulаrı tərkibində həll оlmuş minеrаl duzlаrın çökməsi tеrmоdinаmik şərаitin dəyişməsi səbəbindən bаş vеrir. Bu çöküntülərin kimyəvi tərkibi əsаsən qələvi-tоrpаq mеtаllаrın kаrbоnаt və sulfаt duzlаrındаn (CаCо 3 , CаSО
4 , MgCО
3 , BаCО
3 , BаSО
4 və s.) ibаrətdir. Duz çöküntüləri lift bоrulаrının еn kəsiyi sаhəsini qismən və yа tаmimilə bаğlаdığınа görə quyulаrın istismаr prоsеsi pоzulr, yеrаltı təmir işləri аpаrmаq lаzım gəlir. Bu isə çоxlu miqdаrdа nеft və qаz itkisi, əmək və mаddi vəsаit sərfi ilə nəticələnir.
Allahyarov M.B. Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti Beyinin hər bir yarısı quruluş və funksional olaraq fərqlidir. Məsələn, eşitmə beynin yalnız sağ yarısındadır. Hər iki gözümüzün görmə dərəcəsi ümumilikdə fərqlidir. Ağciyərlərimiz sağda 3 pay, solda 2 paydan təşkil olunmuşdur. Ürəyimizin böyük bir qismi soldadır. Öd kisəsi təkdir. Sağ böyrək sol böyrəkdən daha aşağıdadır. İnsanlarda nadir olaraq sağ və sol göz rəngi fərqli ola bilər. Bu heterokromiya adlanır. Bunun səbəbi sağ və sol gözü təşkil edən genlərin fərqli funksiyalara malik olmasıdır. Müşahidə zamanı insan gözlərində bütün detallara dəqiqlikdə baxdıqda sağ və sol gözlərin bir-birindən qismən fərqli olduğu meydana çıxır. Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
9 Sağ əlli olanlarda sağ qol və sağ ayaq daha güclüdür. Bu halda sağ ətraflarımızdakı əzələlərin kütlə olaraq soldan daha çox olduğunu demək düzgün olardı. Bədənin sağ və sol tərəfində eyni genlərin olması sağ əlimizin güzgü yansımasının sol əl olmasına bənzər halda yerləşməsi ilə əlaqədardır. Sağ əl ilə sol əlin bir-birindən fərqli olduğu kimi insan bədəninin sağında və solunda yerləşən eyni genlər mikro səviyyədə demək olar ki ölçülə bilməyəcək səviyyədə bir- birindən fərqli olmalıdır. Sağ və sol müqayisəsi üçün ən yaxşı nümunələrdən biri sağ və sol böyrəklərdir. Bilaterial simmetriyanın az miqdarda olsa da bərabər çıxmamasının təsadüfi deyil, bir təbiət qanunu olduğunun riyazi nisbətlərlə əlaqəli olduğu fərziyəsi irəli sürülmüşdür. İrəli sürülən ideya ondan ibarətdir ki, eyni genin vücudumuzun sağ və solunda fərqli funksiya yerinə yetirməsi sağ və sol asimmetriyasını yaradır. Təbiətdə və insanda Qızıl Nisbət. İnsan bədənində qızıl nisbət bədənimizin eyni tərəfi üçün, yəni sağı və ya solu götürülərək təyin olunur. Barmaq ucu – dirsək arasının, əl biləyi – dirsək arasına nisbəti; qolun orta barmağı qədər olan uzunluğunun bilək orta barmaq uzunluğuna nisbəti kimi. Bu rəqəmlər əsasən qızıl nisbət olaraq qəbul edilən 1,618 ədədinə yaxın qiymətdir. Misal olaraq, əgər göbəklə ayaq arasındakı uzaqlıq 1 vahid qəbul edilsə, insan boyu 1,618-dir. Qolumuzu dirsək 2 hissəyə ayırır. Böyük olan üst hissənin kiçik olan alt hissəyə nisbəti yenə də qızıl nisbəti verir. Barmaqlarımızın düyünləri arasında belə qızıl nisbət vardır. İnsan bədəninin bilaterial simmetrik quruluşda olduğu qəbul edilir. Bədənimiz tam ortasından keçən şaquli bir xəttlə iki hissəyə bölünsə, sağ və sol qolumuzun simmetrik olduğu müşahidə olunur. Lakin dəqiq ölçmələr aparsaq bunun əksini isbat etmiş olarıq. Sağ və sol asimmetriya nisbətini tapmağın ən rahat yolu çox olanı az olana bölməkdir. Məsələn, sağ ayaq sol ayaqdan 2 sm uzundur. 103/101=1,0198 deyə bilərik. Bu vəziyyət yalnız müəyyən bir fakt üçün keçərli olduğu üçün böyük bir önəmi yoxdur. Qızıl nisbəti tapma formulunu biraz dəyişdirməklə sağ-sol asimmetriyasına tətbiq edək. Sağ ayaq 103 sm, sol ayaq 101 sm. 103/101=1,0918. 103+101=204 sm. Sağ və sol ayaq uzunluqların cəmini böyük olan ayaq uzunluğuna bölək; 204/103=1,9805. Bu rəqəmlə ilk əldə etdiyimiz rəqəmi toplayıb ikiyə bölürük. 1,9805+1,0918=3,0723. 3,0723/2=1,53615 Sağ və sol qolumuzun tam simmetrik olduğunu fərz edərək, bu formulu tətbiq etdiyimiz zaman hər ölçü üçün bu rəqəm 1,5; sağ qolumuz 50 sm, sol qolumuz 50 sm olsun. 50/50=1; 100/50=2; 2+1=3; 3/2=1,5. Mütləq simmetriya olduqda bu formula görə ölçü vahidindən asılı olmayaraq hər zaman 1,5 əldə etməliyik. Bir tərəf 0,000000....1 nisbətində çox olsa ədəd 1,5-dən yuxarı olacaq. Canlılarda və cansız varlıqlarda 1,5 ilə 1,618 arasında dəyişən asimmetriya nisbətləri var. Bu ədəd simmetrik görünüşlü canlılarda və bəzi cansız varlıqlarda əsas sabitdir. Yəni 1,50 ilə 1,618 arasında növə görə, hətta növün fərdləri arasında dəyişən, lakin heç vaxt bu nisbətlərdən az və ya çox ola bilməyən bir asimmetriya vardır. Bu qauda atomun neytron və protonunun, DNT, bütün canlılar, hüceyrə bölünməsi və bəlkə də günəş sistemindəki planetlər üçün etibarlı ola bilər. Son olaraq simmetrik görünüşlü canlılarda müəyyən bir assimmetriya nisbəti, başqa sözlə sağ – sol simmetriyasının müəyyən nisbətdə qeyri – bərabərliyi, bilinən canlılıq xüsusiyyətlərinə əlavə oluna biləcək başqa bir meyar ola bilər. Bu fakt eyni zamanda yaşamın və kainatın əsaslarını əmələ gətirən məlum olmayan təbiət qanunu göstəricisi ola bilər.
Poladların nəzəri qaynaqlanmağını qiymətləndirmək üçün əsas üsul poladların qaynaq edilə biləcəyini qiymətləndirməkdir. Poladların qaynaq qabiliyyətinin əmələ gəlməsi prinsipi olan formullar əsas növlərdən biridir və praktikada qaynaqlanan birləşmənin əsas və tez-tez çətin qüsurlarından biri soyuq çatlardır. Poladların karbon ekvivalentliyin özündə əks etdirən düsturlar və qaynaqçılığın qiymətləndirilməsi üçün digər parametrik ifadələr poladların qaynaq edilə bilmə qabiliyyətini qiymətləndirmək üçün tətbiq olunur və bunlardan biridə poladların karbon ekvivalenti (C ek ) anlayışıdır. Karbon ekvivalentini təyin edərkən, poladın kimyəvi tərkibi nəzərə alınır. Poladların qaynaq zamanın poladın kimyəvi tərkibi poladın Yüklə 10,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|