Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

10 

qaynaq  ediləbilmə  qabiliyyətinə  təsir  göstərir.  Xüsusilə  karbonun  çox  güclü  təsir  göstərir.  Aşağıdakı 

düsturlar metalın qaynaq zamanı soyuq çatlar yaratma tendensiyasını müəyyən etmək üçün istifadə olunur. 

Karbon bərabərliyini hesablamaq üçün aşağıdakı düstur alınmışdır: 

C

ekv

  =  C  +  Mn/6  +  (Cr+Mo+V)/5  +  (Ni+Cu)/15,  %  -  bu  düstur,  Avropa  MUBS  hesablama  üçün 

mənimsənmişdir. Yaponiya standartlarında poladın karbon ekvivalentini müəyyən etmək üçün: 

C

ekv

 = C + Mn/6 + Si/24 + Ni/40 + Cr/5+Mo/4, % - bu düstur, mənimsənilmişdir. 

C

ekv

  =C+Mn/20+Ni/15+(Cr+Mo+V)/10,  %  -  bu  düstur  İngiltərədə  təklif  edilmişdir.  Ancaq  aşağı 

karbon məzmunlu mikroalaşımlı poladlar tətbiqdə ortaya çıxdı, bu tənliklər ola bilməz dənə böyüməsi gücün 

azalması xarakterizə olunur.  

Soyuq  çatlaqların  meydana  gəlməsinə  meyl  göstərən  mikro-ərintilərin  karbon-ekvivalent  formulları 

olduqca dəqiqdir: 

C

ekv

 = C + Si/25 + (Mn + Cu)/16 + Cr/20 + Ni/20 + Mo/40 + V/15, %. 

Karbon  ekvivalentliyinin  qiyməti  poladın  qaynaqlanmasının  hansı  qrupa  aid  olduğunu  göstərməklə 

bərabər  qaynaqlanan  metalın  əlavə  qızdırılma  temperaturlarınıda  müəyyən  edir.  Karbon  ekvivalentliyinin 

düsturu aşağıdakı kimidir: 

C = C

ekv

 + C

s

 

C

ekv

 - karbonun kimyəvi bərabərliyi yuxarıda göstərilən formullarla hesablanır; 

C

s

- təbəqənin qalınlığından asılı olaraq, mm ilə karbon ekvivalentidir. Hesablanmış formula görə: 

C

s

 = 0.005 * S * C

ekv.

 

Nəticədə, biz əldə edirik: С = C

ekv

 * (1 + 0,005 * S) 

Karbon  ekvivalentinə  əlavə  olaraq,  poladların  qaynaq  ediləbilmə  qabiliyyətinin  təyin  olunması  və 

qiymətləndirilməsi üçün ən məşhur Ito və Bessio düsturudur və müxtəlif parametrik düsturlar mövcuddur: 

Pcm = C + Si /30 + Mn/20 + Cu/20 + Ni/60 + Cr/20 + Mo/15 + 5B, % 

Pw = Pcm + H/60 + K/(40*104), % 

Burada K- sərtlik intensivliyinin əmsalıdır.- 

K  =  Ko  *  S,  burada  Ko  69  ədədinə  bərabərdir;  S  –  vərəq  qalınlığı,  mm.  Sonrakı  işlər  Ko  =  69 

kəmiyyətini təxmin etmək üçün istifadə edildiyini göstərir, böyük qalınlığında plitələr 150 mm qaynadılır. 

Рсм - ərintinin struktur transformasiyasına görə gücün düşməsini xarakterizə edən əmsal; 

H ml/100qr ilə ölçülmüş qaynağın formalaşmasında metalda həll olunmuş hidrogen miqdarıdır. Yapon 

standartı  H  =  0.64,  Avropa  H  =  0.93  qəbul  edilmişdir  və  Pw>0.286  əmsalının  çox  olması  riskini 

göstərmişdir. 

Qaynaq  əlaqəsi  zamanı  soyuq  çatlar  yaranır.  HCS  indexsindən  istifadə  edərək  qaynaq  edilmə 

qabiliyyətini qiymətləndirə bilərik: 

HCS=(C*[S+P+Si/25+Ni/100]*1000) / (3Mn+Cr+Mo+V). 

Bununla belə, yüksək qüvvətli yüksək dayanıqlı poladlar qaynaqlanırsa, bu qaynaq çatışmazlığı riski 

HCS> 1.6 ... 2 də baş verir. 

Bu səbəblə, polad qaynaq edilə bilən ən məşhur qiymətləndirmə, yuxarıda göstərilən formullara əsasən 

C

ekv 

 bərabərliyini müəyyən etməkdir. 

Poladların qaynaq qabiliyyətliliyinin qiymətləndirilməsi aşağıdakı göstəriciləri ehtiva edir: 

1. Polad qaynaq metal və ya termik təsir zonasında qaynaqlanırsa soyuq və isti çatlamalar meydana 

gətirir. 

2. İstilik təsir zonasında soyutma strukturları yaratmaq və metalın strukturunu dəyişdirmə meyli. Bu 

sahədə dənəciklərin möhkəmlənməsi baş verir və nəticə gücün azalması baş verir. 

3. Qaynaqlanmış metalın birgə fiziki-mexaniki xüsusiyyətləri. 

4.  Qaynaq  olunmuş  birgə  istilik  parametrləri  (istilik  müqaviməti,  sürtünmə  müqaviməti  və  s.) 

müəyyən şərtlərə cavab verir.  

Alınan dəyəri davam etdirərək, 4 qaynaq qrupunu şərti şəkildə etmək mümkündür: 

1. C

ekv

<0.2-dən az olduqda poladın qaynaq edilmə qabiliyyəti yaxşıdır; 

2.  Karbon  ekvivalentliyinin  qiyməti    0.2-dən  çox,  0.35-dən  az  olduqda  poladın  qaynaq  edilmə 

qabiliyyəti qənaətbaxş hesab olunur; 

3.  Karbon  ekvivalentliyinin  qiyməti    0.35-dən  çox,  0.45-dən  az  olduqda  poladın  qaynaq  edilmə 

qabiliyyəti məhdud ölçüdə olur; 

4. Bu qiymət 0.45-də yüksək olarsa, poladın qaynaq edilmə qabiliyyəti zəifləyir. 

---

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

 

11 

PAKER VƏ LÖVBƏRİN HESABI 

Bağırova M., Mirzalıyev E.E. 

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 

 

Pakerin  layihə  olunması  üçün  layihə  tapşırığında  adətən  onun  əsas  parametrləri,  istismar  şəraiti, 

pakerin lazım olduğu texnoloji prosesin şərti verilir. Əsas parametrlər sırasına paker buraxılacaq qoruyucu 

boru kəmərinin daxili diametrinin diapazonu, pakerin qəbul etdiyi təzyiq və onun nəzərdə tutulduğu texnoloji 

prosesin  xüsusiyyətləri  daxildir.  Etibarlı  işin  təmin  edilməsinə  görə  təyinatına  əsasən  pakerlər  aşağıdakı 

tələbləri ödəməlidirlər: 

  1. Paker ekstremal şəraitdə ona təsir edən maksimal təzyiqlər  «işçi təzyiq» fərqinə tab gətirməlidir. 

  2. Pakerin xarici diametri elə olmalıdır ki, o istismar kəməri ilə optimal ara boşluğu yaratmalıdır və 

quyuda oturdulduqda birləşmənin hermetikliyini təmin etməlidir.  

Etibarlı  kipləşdirməni  pakerin  kipləşdiricisinin  deformasiyadan  əvvəlki  diametri  ilə  qoruyucu  boru 

kəmərinin diametrləri fərqi 15-20 mm-ə qədər olan hallarda yerinə yetirmək mümkün olur. İşci təzyiq adətən 

10-100 MPa götürülür.  

Texnoloji  proseslər  əksər  hallarda  pakerdə  ayırıcı-klapanın,  bir-birilə  əlaqədə  olmayan  bir  neçə 

kanalın, əks klapan və s. olmasını tələb edir.  

Əlavə  ilkin  məlumatları,  pakerin  işlədiyi  mühitin  temperaturu,  ətraf  mühitin  aqressivliyi,  pakerin 

qaldırılmadan uzun müddət işlənməsi, bəzən onun qaldırıb-endirilmə üsulu (boru vasitəsilə, kanat texnikası 

ilə və s.), etibarlılıq göstəricisini və s. daxil etmək olar.  

Pakerin hesablanması zamanı əsasən onun hermetikliyini təmin etmək üçün yaranan kontakt təzyiqi, 

bu  təzyiqi  təmin  edən  oxboyu  qüvvəni,  pakerin  ştokunun  gediş  uzunluğunu,  kipləşdirici  elementinin 

kordunun parametrləri təyin edilir.  

 Qoruyucu boru kəmərilə kipləşdirici arasındakı kontakt təzyiqi: 

Pk = Pks+Rkp , 

Kontakt təzyiqi P

k

 və birləşmənin hermetikliyini təmin edən oxboyu qüvvənin ən kiçik qiymətini təyin 

etmək üçün aşağılakı ifadələrdən istifadə olunur: 



 





 











































P

r

R

r

R

r

R

r

R

G

F

Q

1

P

2

s

2

p

2

2

s

2

s

3

2

s

2

p

3

2

s

2

s

k

; 



 





 



;

r

R

r

R

r

R

r

R

GF

PF

111

,

0

Q

2

s

2

p

2

2

s

2

s

3

2

s

2

p

3

2

s

2

s

















 

P

k 

= 



P olduqda. 

 

 

SÜTUN SARĞISININ KİPLƏNDİRMƏ DÜYÜNÜNÜN  

İŞ QABİLİYYƏTİNİN TƏDQİQİ 

 

Bağırova M., Mirzalıyev E.E. 

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 

 

Qoruyucu  boru  kəməri  sarğısının  əsas  funksiyası  boru  kəmərlərini  asılı  vəziyyətdə  saxlamaq,  boru 

kəmərləri  arası  fəzanı  kipləşdirmək  və  ya  ayırmaq,  bir  sıra  texnoloji  əməliyyatları  icra  etmək,  quyu 

atmalarına  qarşı  avadanlıqları  (qazma  prosesində)  və  fontan  armaturunun  (istismar  prosesində)  onun 

üzərində quraşdırılmasından ibarətdir. Kəmər başlıqları qoruyucu boru kəmərlərinin quyuya buraxılması və 

sementlənməsindən asılı olaraq ardıcıl quyu ağzında quraşdırırlar. Onlar, qazma zamanı gözlənilən maksimal 

lay təzyiqinə uyğun olaraq seçilirlər. 

Qoruyucu boru kəmərlərinin sarğısı iki növə ayrılır: 

OKM – qoruyucu boru kəmərləri muftalı asqı ilə; 

OKK – qoruyucu boru kəmərləri pazvari asqı ilə. 

Asqılara, dördboğaza, flans birləşmələrinə və s. detallara təsir edən müxtəlif qüvvələri nəzərə almaqla 

hesablamaları mərhələlərlə aparmaq daha məqsədəuyğundur. 

---