Magistrantların XVIII respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci IL

 

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

130 

 

təhsil  almaqdır.  Ətraf  mühitə  düzgün  münasibət  ekoloji  bilik  nəticəsində  formalaşır.  İnsanın  ekoloji 

münasibəti onun ekoloji məsuliyyət hissini inkişaf etdirir. 

Təbiət  elmləri  arasında  insanın  maraqlarını,  onun  həyat  fəaliyyətinin  yaxşılaşdırılmasına  dair  insan 

fəaliyyəti  ilə  onun  ətraf  müihitə  təsirindən  tutmuş  bu  fəaliyyətin  motivləri  və  qanunauyğunluqları,  təbiətin 

mənimsəməyin səmərəliliyiyi və s. getdikcə mürəkkəbləşən məsələləri ekologiyanın məzmununa daxil edilir. 

Ekologiyanın  əsas  istiqamətlərinə  müvafiq  olaraq,  ekoloji  biliklər  bazası    aşağıdakı  məzmun  xətlərində 

qruplaşdırıla bilər: 

1. Ekologiyanın asas anlayış və metodları.  

2. Biosfer - qlobal ekosistemdir (Qlobal ekologiya).  

3. Biosferin ekosistemi, populyasiya va orqanizm ekosistemdə (Bioloji ekologiya)  

4. İnsan ekosistemdə : Antropoekosistemlər (İnsanın ekologiyası)  

5. İnsan biosferdə: Sosial ekosistemlər (Sosial ekologiya) 

Tədris  prosesində  bu  ardıcılığı  nəzərə  almaq  lazımdır.  Ona  gərə  ki,  məzmun  xətlərinin  ardıcıllığı 

təhsilin  tamdan  hissəyə  doğru  yönəlməsi  ideyasından  irəli  gəlir.  Biosferdən  onu  təşkil  edən  ekosistemlərə, 

sonra  isə  təbii  birliklərə,  populyasiyalara  və  ayrı-ayrı  orqanizmlərə  doğru  gedir.  Birinci  məzmun  xətti 

ekologiyanın  təşəkkülü  və  tarixi  haqqında  məsələləri  əhatə  edir.  Belə  ki,  elmi  axtarışlar  həm  elmin  daxili 

inkişaf məntiqinin səviyyəsi ilə, həm də xarici faktorlarla (dövrün müxtəlif tələbatları, xüsusiyyətləri və s.) 

müəyyən  olunur.  Müvafiq  olaraq  həm  elmin  inkişaf  səviyyəsi,  həm  də  təsir  edən  amillər  həmişə  müxtəlif 

olur.  Əvvəlcədən  müəyyənləşdirilə  bilməyən  tədqiqat  istiqamətlərinin  orjinal  yanaşma  və  nəticələrin 

meydana gəlməsi də elə bununla izah olunur. Bunları nəzərə alaraq biz orta məktəbdə eksperiment siniflərdə 

ekoloji  biliklərin  verilməsi  prosesi  həyata  keçiririk  və  bu  biliklər  yaş  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla 

müxtəlif  təlim  metodunun  köməyi  ilə  verilir.  Araşdırmalar  göstərir  ki,  bu  biliklər  insanları  ətraf  mühitin 

mühafizə  edilməsinin  vacibliyi,  təbii  ehtiyyatlarının  dağılmasının  təhlükəliliyi  və  s.  haqqında  biliklərlə 

silahandırır.    Bununla  əlaqədar  olaraq,  ekoloji  təhsilin  xüsusi  çətinliyi  çox  vaxt  hiss  olunmadan  gedən  və 

sonra  irimiqyaslı  nəticələrə  gətirib  çıxaran,  heç  də  bütünlüklə  bəlli  olmayan  proseslərin  mümkünlüyünə 

insanları inandırmaq zərurətindən ibarətdir.    

 

 

BORANI MEYVƏSĠNDƏN ALINAN PÜRENĠN XARAKTERĠSTĠKASI 

 

Hənifəyev S.K., Balayev P.N. 

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti  

 

İnsanların daim artan tələbatını ödəmək üçün qida sənayesində və ya iaşə sistemində istelsalı artırmalı, 

yeni  texnologiyalar  tətbiq  edilməli,  təkmilləşdirilmiş  istehsal  texnologiyası  yaradılması  və  yeni  çeşidli 

funksional  əhəmiyyətli  qida  məhsulları  və  yaxud  komponentlərinin  əldə  olunması  dünyanın  müasir  

problemlərindən  ən aktualıdır. 

Ədəbiyyatlarda  boranının  müxtəlif  məqsədlər  üçün  emalı  barədə  məlumatlar  vardır.  Lakin  əsas 

məqsəd  ondan  pektin  maddələrinin  alınmasıdır.  Çünki  bu  maddələrdən  qida  məhsullarının  strukturunun 

stabilləşdirməsində  və  formalaşdırmasında    geniş  istifadə  edilir.  Hal  hazırda  boranıda  pektin  maddələrinin 

istehsalı üçün bir çox texnoloji sxemlər işlənib hazırlanmışdır. 

Boranıdan  pektinin  alınma  texnologiyasının  ədəbiyyat  göstəricilərinə  görə  hidrotermiki  emal 

prosesində  onların  yumşadılması  mexanizmin  öyrənilməsi  üçün  aparılan  tədqiqatlara  əsasən  pürenin 

hazırlanması texnologiyası işlənib hazırlanmalıdır. Belə püre jeleəmələgətirmə xüsusiyyətinə malikdir. 

Boranı püresinin tərkibində mümkün qədər çox pektin maddələri olan püreşəkilli emal prosesininin 

optimal rejimini təyin etmək üçün onların pektin maddələrinin ümumi miqdarı müəyyən edilmişdir. Onlarin 

miqdarı pürenin quru kütləsinin 9,6-11,2%-ni təşkil edir. 

Ümumi  qayda  üzrə  püredən  pektin  maddələri  ayrılmış  və  əsas  fiziki-kimyəvi  göstəricilərinə  görə 

xarakterizə edilmişdir.  

Müxtəlif  sort  boranı  püresindən  ayrılmış  pektin  maddələri  bir  birindən  tərkibindəki  asetil  qrupunun 

miqdarına  görə  metoksilləşmə  dərəcəsinin  çoxluğuna  (76-77%)  və  molyekulyar  çəkinin  kifayət  qədər 

artıqlığı ilə çox az fərqlənir.  

---

 

Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il 

 

131 

 

Boranı meyvəsi emalınının pH-nı kiçik olan mühitdə aparmaq məqsədə uyğundur. Çünki bu şəraitdə 

protopektinin  həll  olan  pektinə  çevrilməsi  prosesi    tezləşir  və  pektin  maddələrinin  texnoloji  xüsusiyyətləri 

qorunur. 

Qida  məhsullarının  istehsalı  üçün  yararlı  olan  və  petkin  istehsalında  istifadə  edilən  turşulardan  biri 

kükürd turşusudur. RH 1-1,5olan mühit yaratmaq üçün boranıya 5%-li kükürd turşusunun optimal nisbəti 1-

0,6 (pürenin maddələrinə görə) seçilir. Bu nisbət PH 1,3-1,5 mühitinin yaranmasını təmin edir. 

Müxtəlif temperatur rejmində hidrotermiki emal edilmiş boranı meyvəsinindən alınanpürenin çıxarı və 

fiziki-kimyəvi xarakteristikası cədvəl 1  verilmişdir. 

 

Boranı keyfiyyətinə temperaturun təsiri                                          Cədvəl1 

Göstəricilər 

Emal temperaturu, ◦C 

70 

75 

80 

85 

90 

Pürədə pektin maddələrinin miqdarı quru 

maddələrə görə %-lə 

5,4 

7,5 

7,3 

8,0 

7,0 

Pektin maddələrinin molekulyar (kütləsi) 

85100 

84200 

80100 

75300 

69700 

Həlməşiyin Valent cihazı üzrə möhkəmliyi 

183 

390 

422 

403 

320 

 

85◦C  temperaturda  boranı  meyvəsi  emalından  alınmış  pürenin  tərkibindəki  pektin  maddələrinin 

çoxluğu,  pektin  maddələrindəki  molekulların  destruksiyasına  baxmayaraq  yüksək  həlməşik  əmələ  gətirmə 

qabiliyətini təmin edir. 

Pürenin 5%-li kükürd turşusu məhsulu ilə emal müddətini əsaslandırmaq üçün onda həll olan pektinin 

miqdarını və onun molekul kütləsini təyin edirik.  

Boranının  növündən  ibarət  olan  püreni  75◦C  temperaturda  emal  edərkən  180-210  dəqiqədən  sonra 

onun  tərkibindəki  həll  olan  pektinin  miqdarı  müvafiq  olaraq  66,9-67,2%-ə  çatır.  180  dəqiqə  müddətində 

emal  edilmiş  püredən  alınmış    pektin  maddələri  öz  molyekulyar  kütləsini  saxlayır  ki,  bu  da  pürenin 

keyfiyyətini yaxşılaşdırır.  75◦C temperaturada pürenin müddəti 15 dəqiqəyə qədər endirilir ki,buda pürenin 

keyfiyyətini  aşağı  salır.  Boranı  meyvəsinin  kükürd  turşusu ilə  emalı  zamanı  protopektinin  destruksiyası  və 

həll olan pektinin toplanması prosesi aktivləşdirərək  75◦C temperaturda 90 dəqiqə, 85◦C  temperaturunda isə 

60 dəqiqə müddətində baş verir. 

Hidrolizi və protopektinin həll olan pektinə çevrilməsini artırmaq üçün kükürd turşusu ilə emal edilən 

pürenin  temperaturu  80-82◦C  olan  pürenin  suya  1:1  və  ya  1:1,5  nisbətində  isti  su  ilə  qarışdırılıb,  pürenin 

çökməsi üçün temperaturda onun 0,5-1 saat saxlayır. . Püre ilə suyun nisbəti eksperimental nəticələrə əsasən 

götürülür (cədvəl 2). 

Müxtəlif hidromodulla emal edilmiĢ boranı püresinin göstəricilərindəki dəyiĢiklik     Cədvəl 2 

Göstəricilər 

Hidromodul (püresi) 

1:0,5 

1:1 

1:1,5 

1:2 

Pürenin çıxarı,%-lə 

Pis sürtülür 

Çox özüllü 

74.0 

80.3 

88.1 

Püredə quru maddələrin 

miqdarı,%-lə 

- 

7,7 

5.6 

3.6 

 

Cədvəl  2  nəticələrindən  göründüyü  kimi  1-dən  az  hidromodullu  pürenin  özlüyünü  çox  və  yapışqanlı 

olduğu  üçün çox pis sürtülür, püredən pektin maddələrinin tam ekstraksiyası olmadığı üçün alınan pürenin 

keyfiyyəti aşağı olur. Hidromodulu 1,5 dan çox olduqda pürenin çıxarı artır, eyni zamanda onun tərkibindəki 

quru  maddələrinin  miqdarı  azalır  ki,  bu  da  məqsədə  uyğun  deyildir,  çünki  belə  puredən  istifadə  edildiyi 

zaman o qaynayıb daha da qatılaşır.  Bu da əlavə istilik sərfinə səbəb olur. Boranı püresinin nəmliyini nəzərə 

alınmaqla praktiki olaraq ən əlverişli püre nisbəti 1:1 və 1:1,5 qəbul edilir. Boranı meyvəsininturşu ilə emal 

və  əlavə  hidratlaşdırılması,  onda  olan  bütün  pektin  maddələrinin  püreyə  keçməsini  və  protopektinin  tam 

hidrolizini təminetmir. Protopektinin çətin həll olan fraksiyanın hidrolizi üçün çökmüş püreyə təzyiqi 0,15-

0,2 MPa olan  buxarla əlavə emal edilmişdir. 

Məhz  bu  səbəbdən  də  boranı  pürəsi  əsasında  çalınmış  məmulatların  istehsalı  protopektinin 

tamtexnologiyasının  işlənib  hazırlanması,  istehsalda  tətbiq  olunması,  qida  sənayesi  üçün  iqtisadi  cəhətdən 

sərfəlidir 

     

 

---