www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi
Elmi toplu
162
Multikulturalizm: tədqiqatın metodologiyası
Elmi idrakın təkamülü elmi tədqiqatların metodoloji prinsipləri
kimi, həm də elmin anlayışlar aparatının məzmunu haqqında
təsəvvürün, məqsədyönlüyünün müzakirəsini və düzəldilməsini
şərtləndilirir.
Öz çıxışımda seçilmiş mövzunun düşünülməsi tələb olunan bir neçə
aktual problemin üzərində dayanaq istiyirəm.
―Multikulturalizmin‖ tədqiqatı obyekti kimi seçilməsi və onun
tədqiqat metodologiyasına yönəlməyimiz bir sıra məsələlərlə
bağlıdır:
bu fenomenin və onun miqyasının müasir cəmiyyətin ictimai-
mədəni həyatında aktuallaşması;
müasir elmi və siyasi təsəvvürlərdə ―multikulturalizm‖ anlayışının
məzmununun transformasiyası;
çoxmədəniyətliyin adekvat olmayan, çox vaxt diametral olaraq
ziddiyyətli yorum və qiymətləndirilmə və inkişaf etmiş Qərb
ölkələrinin
həyatında
multikulturalizmin
rolu,
tədqiqat
ədəbiyyatlarında və bir sıra müasir dövlət xadimlərinin çıxışlarında
qeyri-qərb mədəniyyətlərinə münasibət;
müasir elmdə tədqiqatın müxtəlif konsepsiyalarından ən optimalını
münasib olanı seçmək cəhdi.
Mənəvi mədəniyyətin nəzəri və tarixi məsələləri ilə, xüsusən də
müxtəlif regionların tarixi fəlsəfəsi ilə əlli ilə yaxındır ki,
məşğulam, lakin otuz ildir, mən elmi həqiqətlərin axtarışında bir
çox üstünlükləri olan dialektik materializmin metodologiyasına
əsaslanmışam.
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi
Elmi toplu
163
Son onilliklər müasir elmin nailiyyətləri və ümumdünya fəlsəfəsinin
tarixinə komparativist yanaşmanın imkan və nailiyyətləri
baxımından, fənlərarası tədqiqatların ümumfəlsəfi metodologiyası
kimi daha çox materialist və ideal başlanğıcın birliyindən və birgə
mövcudluğundan yaranan vahid konsepsiyası, mənə elə gəlir ki,
həmçinin bu metodologiyanın ―qeyri-səlis məntiq‖ adlandırılan
metodoloji prinsiplərlə və komparavistika ilə uzlaşması daha
məqbuldur.
Qeyd olunan prinsiplərdən çıxış edərək, təklif edirəm ki,
müzakirənin obyekti qismində multikulturalizmin tərif və
qiymətləndirilməsində, ola bilsin, şərhə ehtiyacı olan bir sıra
məsələlərin interpretasiyasını qəbul edək.
Hər şeydən öncə onlara ―multikulturalizm‖ anlayışının
məzmununun
təyini
aiddir.
Əgər
―mədəniyyət‖
və
―multikulturluluq‖ (çoxmədəniyyətlilik) anlayışları qlobal ictimai-
mədəni inkişafın tarixi universal fenomenini ifadə edərək
mədəniyyət tarixinin, metakulturologiyanın və digər elmlərin
tədqiqatının obyekti olaraq qalırsa, ―multikulturalizm‖ anlayışı
sosiomədəni tarixin universal təzahürünü onlar kimi əks etdirməklə
dövlət siyasətinin həmin dövlətdə yaşayan ―qeyri-əsas‖ xalqların
mədəniyyətinə münasibəti müasir siyasi və elmi ədəbiyyata
nisbətən təzəlikcə daxil edilib.
Real siyasi təcrübənin və siyasi ideologiyanın bir hissəsi olan yeni
dövrün
multikulturalizm
konsepsiyası
əvvəlcə
müxtəlif
mədəniyyəti, mentaliteti, siyasi və iqtisadi statuslu Qərb ölkələri
etnoslarının
(humanizm,
insanın
irqi,
etnik
və
dini
mənsubiyyətindən aslı olmayaraq hüquqların azadlıqlarına riayət
etmək) birgə yaşama tolerantlığını təmin edən hüquqi-siyasi
normaların təyininə yönəlmişdir, o şərtlə ki, bu birgə yaşama
www.kitabxana.net
– Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Azərbaycan multikultiralizmi
Elmi toplu
164
göstərilən dövlətlərin siyasi və mədəni əsaslarının sabitliyinə xələl
gətirməsin.
Lakin zaman ötdükcə, müasir Qərb ölkələrinin sosial-iqtisadi
inkişafı və hazırki dövrdə regiondakı hərtərəfli böhranın
şaxələnməsinin qanunauyğunluğuna görə multikulturalizmin
məzmunu siyasi ideologiya və real siyasət kimi köklü dəyişikliklərə
məruz qalıb və ondan imtina etmək qərarına gəliblər. Keçmişdə bu
siyasətin təşəbbüskarları qismində çıxış edən Qərb həkimiyyət
başçılarının saysız-hesabsız bəyanatları bunun sübutudur. Hazırda
multi multikulturalizmi həqarətlə ―multi-kulti‖ adlandırırlar, ―kuıti‖
hissəsi daha çox qeyri-Qərb millətlərin mədəniyyətinə aiddir.
Yuxarıda deyilənlərə istinadən, gələcəkdə multikulturalizm
problemlərinə həsr olunmuş elmi tədqiqatlarda aşağıda qeyd olunan
məsələlərə diqqəti yönəltmək lazımdır: .
Müasir dövrdə bu universal fenomenin ictimai mədəni inkişafına
marağı son dərəcədə fəallaşdıran səbəblərin elmi-obyektiv təhlilinə;
Milli azlıqlarının və titul millətlərin vəziyyətindəki fərqin təhlilinə
Multikulturalizmin mədəniyyətini araşdıran müasir tədqiqatlarda
işıqlandırılması çox zaman inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin iqtisadi və
siyasi-hüquq vəziyyəti nəzərə alınmadan eyni zamanda ―titul
millətinə‖ münasibətin iqtisadi və siyasi-hüquq vəziyyəti nəzərə
alınmadan aparılır. Milli azlıqların və ―titul millətin‖ vəziyyətindəki
fərqliliklərin təhlili milli və konfensional münasibətlərin obyektiv
mənzərisinin üzə çıxarılmasını qəbul etməyə və daha sonra inkişah
etmiş müasir Qərb dövlətlərində multikulturalizmini inkar etməyə,
yaranmış problemlərin həllinin yeni modellərinin seçilməsinə
kömək edərdi.
İndiki
dövrdə
iqtisadi,
siyasi-mədəni
qloballaşma
və
antiqloballaşma
proseslərinin
çarpazlaşması
kontekstində
multikulturalizmin tədqiqatının aparılması da diqqət tələb edir.
Müasir multikulturalizmin qərb ölkələrinin siyasi və iqtisadi inkişafı
qanunauyğunluqları ilə ―ərəb baharından‖ törəyən və artan müxtəlif
iqtisadi böhranın əlaqəsi xüsusi tədqiqatın və elmi dəyərləndirmənin
Dostları ilə paylaş: |