MaliYYƏ faküLTƏSİ
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
69 məhdudlaşdırır. Bundan əlavə, islam bankları üçün banklararası kreditləşdirmə bazarlarının olmaması pul-kredit siyasətinin həyata keçirilməsinə məhdudiyyətlər qoymaqdadır. Malayziya və Bəhreyndə bu problemlərin həll edilməsi üçün cəhdlər göstərilmişdir. Malayziyada bir neçə islam maliyyə alətlərindən istifadə edilməklə banklararası islam pul bazarı 1994-cü ildən fəaliyyət göstərir. Bəhreyndə 2002-ci ildə Likvidliyin İdarə edilməsi Mərkəzi (The Liquidity Management Center - LCM) yaradılmışdır ki, bunun məqsədi islam bankinqinin qaydalarına riayət etməklə banklara qısamüddətli likvid maliyyə resursları təmin etmək idi. Eyni zamanda, islam maliyyə xidmətləri sektorunun nisbətən surətli inkişafına baxmayaraq, bir çox dövlət hakimiyyət orqanları və iqtisadi agentlər indiyədək ənənəvi və islam maliyyə sistemlərinin yanaşı fəaliyyət göstərməsinin mümkün olub-olmaması barədə məlumatı yoxdur. İslam maliyyə institutlarının gələcəkdə inkişaf etdikcə pul-kredit tənzimləmə və nəzarət orqanları qarşısında istər-istəməz həmin təşkilatların ölkənin maliyyə sisteminə inteqrasiyası məsələsi duracaq. Belə ki, ümumiyyətlə maliyyə sisteminin inkişafının sabitliyinin təmin edilməsi üçün tək qanunvericiliyi uyğunlaşdırmaqla yanaşı, həmdə islam maliyyə təşkilatlarının maliyyələşdirilməsi üçün müvafiq bank infrastrukturası ilə təmin etmək lazımdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bütün yuxarıda deyilənlər maliyyə sisteminin islamlaşdırılmasına dair getmək deyildir. İslam bank işinin fəaliyyətinin prinsiplərinin anlaşılması maliyyə stabilliyin təmin olunması üçün də vacibdir. Birinci, islam bazarları inkişaf etdikcə və ənənəvi banklar ilə əlaqənin artırması ilə daha çox məna əldə edir. İkinci, həclənmə üsullarının çatışmamazlığı islam maliyyə müəssisələrində riskin toplanmasına səbəb olur. Bunun nəticəsində, ənənəvi maliyyə sistemi çərçivəsində islam maliyyə müəssisələrinin idarə olunmayan inkişafı onun sabitliyinin azalması və maliyyə qeyri stabilliyin artmasına gətirib çıxarır. İslam Maliyyə Sisteminin qarşısında duran digər bir probləmlərdən biri də kadr təminatıdır. Beləliklə, islam hüququ baxımından son dərəcə vacib, islam maliyyə məhsullarının ticarətinin başlanılması haqqında qərar qəbul edilməmişdən
70 qabaq maliyyə məhsullarının onların şəriət qanunlarına uyğunluğuna dair yoxlanılması ilə məşğul olan mütəxəssisin və ya mütəxəssislər qrupunun cəlb olunması hesab edilir. İslam maliyyə məhsullarının tətbiqinin bu mərhələsi islam bankinqinin təşəkkülündə ilk, lakin çox mühüm mərhələlərdən biridir. Ümumiyyətlə qlobal miqyasda İslam Maliyyəsi üzrə biliklərə və bacarıqlara malik mütəxəssislər ənənəvi maliyyəyə sahəsi ilə nisbətdə azdır. Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün universitetlər, professional təşkilatlar bu sahəyə diqqəti artırmalıdır. Dünyəvi dövlətlərdə müsəlman qanunvericiliyi sahəsində oxşar ekspert şuraların yaradılmasının nümunəsi kimi 1986-cı ildə Londonda islam investisiya fondunun əsasını qoymuş Kleinwort Benson investisiya bankının fəaliyyəti xidmət edə bilər. Bu cür fondun yaradılmasının məqsədi Fars körfəzi regionlarından vəsaitlərin cəlb edilməsi olmuşdur. İlkin mərhələlərdə investorların cəlb edilməsi prosesi şəriət qanunlarına uyğun mütəxəssislər şurasının olmaması ilə əlaqədar olaraq son dərəcə mürəkkəb olmuşdur. Sonralar müsəlman hüququ sahəsində ekspertlər şurasının yaradılması haqqında qərar qəbul edilmişdir, bu da bankın uğurlu inkişafına kömək etmişdir. Bank fəaliyyətini tənzimləyən orqanlar həmçinin islam məhsullarına və xidmətlərinə şəriət qanunlarına uyğun lazımi nəzarəti təmin edəcək öz ekspert şurasını yaratmalıdır. Bundan başqa, müxtəlif ölkələrdə islam bankinqinə nəzarət prinsiplərinin uyğunlaşmasının təmin edilməsi zəruriliyi göz qabağındadır. Nəzarət orqanlarının uzlaşdırılmış hərəkətinin təminatı məqsədilə yuxarıda adı çəkilən iki beynəlxalq maliyyə təşkilatı yaradılmışdır: bunlar uçot, audit üzrə beynəlxalq standartları və islam qiymətli kağızlarının buraxılışı prinsiplərini işləyib hazırlayan AAOIFI və islam maliyyə institutlarına effektiv nəzarət və onların tənzimlənməsi üzrə standartlar işləyib hazırlayan İslam maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi şurasıdır (IFSB). Son illər ərzində bütün dünyada mövcud olan kommersiya bankları islam maliyyə institutlarına getdikcə daha böyük maraq göstərir. Bu birincisi, bankların öz xidmətlərini artan müsəlman əhalisinə təklif etmək cəhdi ilə, ikincisi, kredit 71 təşkilatlarının müsəlman ölkələri arasından beynəlxalq investorların vəsaitlərini cəlb etmək arzusu ilə şərtləndirilib. Qeyd etmək lazımdır ki, adi bankların islam “pəncərələrinin” inkişafı ayrı- ayrı islam banklarının yaradılması tendensiyasının olduğu Yaxın Şərq ölkələri ilə müqayisədə Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində və qərb ölkələrində daha çox izlənilir. İslam banklarının müasir bank sisteminə tətbiqinin daha bir üsulu investisiya bankinqi sahəsində fəaliyyətin göstərilməsidir. Belə ki, qərb ölkələrində ənənəvi banklar müsəlman investorlarının cəlb olunması üçün xüsusi işlənib hazırlanmış məhsulları təklif edirlər. Son bir neçə il ərzində sükuk və digər, daha mürəkkəb maliyyə vasitələrinin (məsələn, Societe Generale bankının islam hec-fondu) tətbiqi olduqca geniş yayılıb. Borc alanların marağı ilk növbədə öz fəaliyyətində Fars körfəzi ölkələrinin Əməkdaşlıq Şurasına üzv olan və bəzi digər Asiya ölkələrinin ehtiyatının istifadə edilməsi cəhdi ilə, kreditorların marağı isə bankların şəriət qanunlarına uyğun fəaliyyət göstərdiyi qərb ölkələrinə investisiya qoymaq arzusu ilə izah edilir. Anlayışların açıqlanması ölkədən ölkəyə dəyişir və bu fərqlilikləri aşağıdakılardan ibarətdir: birincisi, bir qayda olaraq, bütün cəlb edilmiş depozitlərə faktiki zəmanət verilir. Bəzi ölkələrdə islam bank institutlarının üzərinə onların cəlb etdikləri bütün növ əmanətlərə və depozitlərə zəmanət vermək (sığortalamaq) vəzifəsini qoyan xüsusi qanunvericilik aktları qəbul olunmuşdur; pay şəklində səhmdar maliyyələşdirilməsi və sonradan bankın borcalan-investorun (operatorun) mənfəətində yaxud zərərində birgə (şərik) iştirakı prinsiplərinə əsaslanan əməliyyatlar layihəni maliyyələşdirən banklar tərəfindən praktiki olaraq heç vaxt özlərinin sxematik sadələşdirilmiş baza (ilkin) standart formasında istifadə edilmir. Bəzi hallarda bank əmanətçiyə əvvəl şərtləşdirilmiş (“gözlənilən”) mənfəət normasına dair zəmanət verir, həmin mənfəət norması çox vaxt həmin bankın faktiki mənfəəti ilə birbaşa əlaqəli olmur. Nəticədə, müxtəlif növ cəlb olunmuş depozitlər üzrə mənfəət norması çox vaxt həmin əmanətləri və depozitləri öz hesablarına cəlb edən konkret bankların faktiki real gəlirliliyi dərəcəsindən asılı olmayaraq ölkənin bütün banklarında eyni olur. Bir sıra hallarda həyata keçirilmiş
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|