MaliYYƏ faküLTƏSİ
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 vədə sonunda nə miqdarda qazanc götürəcəyini əvvəldən dəqiq müəyyən edə bilməz. Qatılma hesablarındakı hesablama sistemi vahid dəyər (VD) üzərindən hesablanır və vahid dəyər qatılma hesablarının bank tərəfindən işlədilməsi nəticəsində gəlir və zərər edildikdə dəyişən bir vahiddir. Qatılma hesablarındakı hesablama sistemi vahid dəyər (VD) üzərindən hesablanır. Vahid dəyər, qatılma hesablarının bank tərəfindən işlədilməsi nəticəsində gəlir və ya zərər edildiyində dəyişən bir ağırlıq vahididir. Qatılma hesablarının meydana gətirdiyi hovuzun mənfəət-zərər inkişafını əks etdirir. Müştərinin (hüquqi və ya fiziki şəxs ola bilər) qatılma hesablarına fond qəbul etdiyi ilk gün üçün 100 olaraq alınan vahid dəyər hər gün və ya həftə sonu, o gün və ya həftə içində əldə edilən gəlir və ya zərərin əlavəsiylə yenidən hesablanar və bir sonrakı gün və ya həftə sonuna qədər etibarlı olmaq üzrə elan edilər. Vahid dəyər aşağıdakı düsturla hesablanır:
Burada: VD t =t-ninci həftə sonu hesablanan və bir sonrakı həftədə (t+1) paylanacaq gəlir/zərərin bölüşdürülməsinin əsasını təşkil edən vahid dəyər; TAD
t =(t)-ci həftə sonuna görə hovuzun cəmi aktiv dəyəri; THD t
İkinci anlayış, "hesab dəyəri" anlayışıdır. Hesab dəyəri, qatılma hesabı fondlarına pul yatırdan kəslərin bu fondda mövcud aktivlərə qatılma nisbətidir. Bu, hər bir hesab üçün, hesaba pul əlavə olunduqca dəyəri artan, çəkildikcə azalan bir əmsaldır. Yatırdılan pulun hesab dəyəri o günki vahid dəyərə bölünərək tapılır. Bu əmsal, gəlir/ zərərə qatılma sənədində göstərilər və hər hesaba pul yatırdıldığı ya da hesabdan pul çəkildiyi zaman sənəd üzərində yeni hesab dəyəri yazılar. Fondda
t
VD t =----------
THD
t
23 hesabı olan kəslərin hesab dəyərlərinin ayrı-ayrı cəmi hesab dəyərləri cəmini meydana gətirir. Düsturu aşağıdakı kimidir:
Burada:
HD t = Hesab dəyəri M = açılan,yatırılan hesab miqdarı VD t = həftə ərzində qüvvədə olan vahid dəyər.
İslam bank işinin əsas məqsədi iqtisadi münasibətlərdən sələmin, faizin birmənalı olaraq silinməsindən və maliyyə-kredit sisteminin təmin olunmasından ibarətdir. Ona görə də müsəlman dövlətlərində islam banklarının açılması oradakı müsəlmanların faiz bəlasından qorunmasına səbəb olacaq. İslam bankları islam dəyərləri çərçivəsində fəaliyyət göstərdiyindən, onların işlək mexanizmi bir çox ölkələrin iqtisadiyyatı üçün eyni mahiyyət daşımır. Çünki iqtisadiyyatlarında faizin mövcud olduğu ölkələrdə islam bank vəsaitlərinin tətbiqi müəyyən məhdu- diyyətlərlə üzləşir. Bu vəsaitlər elə sahələrə tətbiq olunmalıdır ki, onlar gəlir forması kimi faizlə cəlb olunan sahələr olmasın. İslam bank işi müsəlmanların iqtisadi fəaliyyətini aktivləşdirən sahə kimi, onların bir sıra ehtiyaclarının ödənilməsi mənbəyi kimi fəaliyyət göstərir.
M HD t =---------- BD t 24
1.2. İslam bankçılığın iqtisadi fəlsəfəsi Təcrübədə ribanın tutulmasına qoyulan qadağa əksər hallarda nominal faiz dərəcəsi (ölkədə daxili inflyasiyanın templəri nəzərə alınmaqla) deyil real faktiki bazar faiz dərəcəsinə aid olur. Nominal faiz dərəcəsinin qadağan edilməsi isə nəticədə keçən əsrin 90-cı illərində bir sıra islam ərəb ölkələrində bankların verdiyi vəsait üzrə mənfi real faktiki faiz dərəcələrinin (negative rates) tətbiqinə səbəb olmuşdur. XX əsrin 90-cı illərinin sonunda islam dövlətlərinin əksəriyyəti bütün nominal faiz dərəcələrinin (ölkədə daxili inflyasiyanın templəri nəzərə alınmaqla) artımını məhdudlaşdırmağa və onun qabağını almağa çalışırdılar. Artan inflyasiya bir çox müsəlman dövlətlərin cəmiyyətində sosial gərginliyə səbəb olduğundan bu islam adət və ənənələrinə ciddi sosial-əxlaqi çağırışı şərtləndirmiş, daxili qiymətlərin artım templərinə birbaşa nəzarəti bir çox ərəb hökumətlərinin siyasətində şərtsiz iqtisadi prioritetə çevirmişdir. 90-cı illərin sonlarında Yaxın və Orta Şərq ölkələrində inflyasiya daha çox Türkiyədə və Sudanda güclü olmuşdur, o, İran, Misir, İordaniya hökumətlərinin ciddi narahatlığına səbəb olmuşdur. İnflyasiyanın fəsadları, onun maliyyə bazarına, ilk növbədə nominal faiz dərəcələrinə birbaşa təsiri islam tərəfdarlarının əksəriyyətini təşvişə gətirir, islam qanunları və müqəddəs postulatlarının, ilk növbədə isə islam iqtisadi doktrinasının tələblərinin təsirini pozur, çox vaxt isə onu əhəmiyyətli dərəcədə təhrif edirlər. Bütün bu amillər maliyyə-bank sektorunun müxtəlif sahələrində biznesin aparılmasının islam modelinin inkişafını göstərir. İslam bank hərəkatı bütövlükdə müasir müsəlman cəmiyyəti kimi dünya valyuta-kredit sistemindən kənarda qala, xüsusilə özünü xüsusi kapitalların beynəlxalq avro-dollar bazarında baş verən proseslərdən təcrid edə bilməz. İslam bank idarələri istənilən halda faiz haqlarının əlavə hesablanmasının və ödənilməsinin tam qadağan edilməsi tələbi ilə, beynəlxalq xüsusi kapitallar bazarında əməliyyatları ilk növbədə Avro və dollarla həyata keçirən qərb xüsusi kommersiya banklarından müxtəlif növ bazar valyuta borc almalarından istifadə
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|