MaliYYƏ faküLTƏSİ
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
25 etmək zəruriliyi arasında real kompromis tapmağa çalışırlar. İslam bankları həmçinin qəbul edən ölkələrdə xarici banklarla və TMB-la qarşılıqlı əməliyyatlarda (xüsusilə banklararası kreditləşmə zamanı) faiz ödəmələri təcrübəsindən uzaq olmağın mümkünsüzlüyü ilə rastlaşırlar. Məlumdur ki, məsələn, ölkəsində istənilən faiz haqlarının tam və qəti surətdə qadağan olunduğu İran 90-cı illərin sonunda, bu cür borclar üzrə yüksək bazar faizini ödəyərək, ölkəyə
əhəmiyyət baxımından birinci dərəcəli malların idxalının maliyyələşdirilməsi məqsədilə bir sıra qərb banklarından Avro və dollarla borc almağa dəfələrlə məcbur olmuşdur. Həqiqətən, beynəlxalq xüsusi kapitallar bazarında fəaliyyət göstərən xüsusi kommersiya banklarından bu növ valyuta borc almaları zamanı borc alandan həmişə böyük məbləğdə müəyyən olunmuş yaxud hal-hazırda “üzən” bazar faizi tutulur. Müəyyən hallarda və vəziyyətlərdə faiz haqlarının ödənilməsinə nisbətən daha “dözümlü münasibətin” müasir islam iqtisadi doktrinası üçün ümumilikdə səciyyəvi olmasına baxmayaraq islam tədqiqatçılarının bu problemə yanaşmasının müəyyən
əsaslılığını və
qanunauyğunluğunu qəbul etmək lazımdır. Belə ki, onlar xüsusilə qeyd edir ki, borc faizi (o cümlədən beynəlxalq xüsusi kapitallar bazarından valyuta borcları üzrə) kimi maliyyə vasitəsindən istifadə hər zaman çox saylı qeyri-müəyyən, həmçinin sırf subyektiv amillərin, o cümlədən olduqca ehtikar, xüsusi təsir etmələrin obyektiv təsirinə məruz qalır. Bu tam həcmdə beynəlxalq xüsusi kapitallar bazarında bazar valyuta borcları üzrə və qəbul edən ölkələrdə xarici banklarla və TMB-la banklararası kreditləşmə üzrə “üzən” faiz dərəcələrinin müasir istifadə təcrübəsinə aiddir. Bundan başqa islam təsərrüfat və maliyyə strukturları tərəfindən borc faizindən istifadə mexanizmindən imtina obyektiv olaraq islam tədqiqatçılarına müasir islam iqtisadi doktrinası çərçivəsində çox amilli sistemli iqtisadi təhlilin əsas kateqoriyası qismində Quranın tələblərinə və şəriət adətlərinə əhəmiyyətli olaraq daha uyğun olan “kapitalın effektivliyi”, yəni “kapitalın istifadəsinin effektivliyi” yaxud “investisiya ehtiyatlarının istifadəsinin effektivliyi” kateqoriyasını istifadə etməyə imkan verir. Bu gün islam tədqiqatçılarının qəbul etdiyi əsas yanaşmalara uyğun olaraq bu kateqoriya onu
26 bildirir ki, investorlar yeni kapital qoyuluşlarını həyata keçirərkən bilavasitə olaraq ilk növbədə milli iqtisadiyyatın bu və ya digər sahə və sektorlarında mənfəətin mümkün səviyyəsinə (gəlir normasına) əsaslanaraq nəticədə investisiya sahibkarlıq və maliyyə kapitallarının, potensialı konkret müsəlman ölkəsində kapitalın daxili bazarı ilə daha yüksək (“maksimal müsbət”) qiymətləndirilən təsərrüfat sahə, sektor və seqmentlərinə, sabit köçməsini obyektiv şəkildə təmin edirlər. Faiz əvəzinə islam bankları əmanətçiyə pullarını investisiya etdiyi müəssisənin gəlirlərində iştirak hüququnu təklif edə bilər. Bir mütləq şərt mövcuddur - əmanətçi mümkün olan zərərləri də paylaşmalıdır. İslam modeli üzrə maliyyələşdirmə real sektorun bank kapitalının maraqlarından asılılığını məhdudlaşdırmaq imkanını verir ki, bu da borc faizinə əsaslanan sistem üçün xasdır. Pul aktivləri real sektorda investisiya imkanlarına cavab kimi yaradılır, bu səbəbdən, məhz real sektor maliyyə sektorunda gəlir tarifini müəyyən edir, əksinə deyil. Beləliklə, artıq banklar real iqtisadiyyatın inkişaf tempini müəyyən etməyəcək, istehsalat sektoru özü üçün əlverişli investisiya iqlimini yaratmağa başlayacaq. İslam bankçılığı - bankçılıq və bank fəaliyyətinin İslam qayda-qanunları (Şəriət), prinsipləri ilə tənzimlənən formasıdır. İslam bankçılığının əsas məğzini, mahiyyətini faizin olmaması təşkil edir ki, bu da onu klassik banklardan fərqləndirir. Bəzən elə bu səbəbə görə İslam bankçılığını faizsiz bankçılıq da adlandırırlar. Faizsiz bankçılığın kökü e.ə 2123 - 2081-ci illərdə hakimiyyətdə olan Babilistan kralı Hammurapinin dövrünə gedib çıxır. Faizsiz bankçılıq müxtəlif bank əməliyyatlarını faizsiz yerinə yetirən bankdır. Faiz almaq və vermək Allah tərəfindən Qurani Kərimdə bir neçə ayə ilə haram qılınmışdır. Bu səbəbdən faizsiz bankçılıq prinsiplərinə sadiq bank sistemi müsəlmanlar üçün daha cazibəli görünür. İlk dəfə İslam iqtisadiyyatı termini Hindistandan olan müsəlman alimi M.A.Gilaninin “İslam iqtisadiyyatı” kitabında işlənmişdir. Gilani bu kitabda islama aid olan hansısa ideal iqtisadi sistem haqqında yazmışdır. “İslam iqtisadiyyatı” kitabının nəşrindən on beş il sonra dünyada ilk islam maliyyə institutları-yəni banklar yaranmağa başladı. 1975-ci ildə ilk müasir islam kommersiya bankı,
27 Dubay İslam Bankının qurulmasından etibarən sürətlə artan islam banklarının sayı 300-ü, aktivlərinin həcmi isə 250- milyardı ötmüşdür. Eyni zamanda bütün maliyyə sövdələşmələri real iqtisadi fəaliyyətə əsaslanmalıdır. Məşhur Səudiyyə iqtisadiyyatçısı Ömər Çapranın fikrincə, İslam iqtisadiyyatı nadir vəsaitlərin bölünməsini vasitəsilə, islam dininin müvafiqliyi ilə,fərdi azadlıqları(sərbəstlikləri) pozmadan və davamlı makroiqtisadi və ekoloji disbalans yaratmadan , insanlara müvəffəqiyyət qazanmağa kömək edir. İslam bankçılıq sistemi möminlərə öz vəsaitlərini müəyyən işlərə investisiya etmək və maliyyə xidmətlərindən faydalanmaq imkanlarına halal şəkildə şərait yaradır. İslam bankçılığının mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Qurani –Kərimə və Sünnəyə uyğun olaraq faizsiz bankçılıq fəaliyyəti göstərsin və insanlar arasında daha ədalətli, islam qanunları ilə maliyyə, pul-kredit sahəsində öz fəaliyyətini qursun. Bir cəmiyyətin iqtisadi, hüquqi, əxlaqi, mədəni, dini, siyasi, ənənə və adətləri kimi müxtəlif dəyərləri vardır. Bunlar ümumiyyətlə sistemli və bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdədirlər. Bir cəmiyyətin inkişafı dedikdə, bütün bu saydığımız sahələrdə inkişaf, tərəqqi başa düşülür. Bu gün müasir elm baxımından dərhal bunu qəbul etmək lazımdır ki, iqtisadi inkişaf əsasən millətin digər bütün sahələrdə inkişafının bir nəticəsidir. Yəni bundan bir əsr əvvəlində iddia edildiyi kimi iqtisadi cəhətdən inkişaf etmək hər şeyin təməli deyil. Vəziyyət belə olunca iqtisadi inkişafda maddə ilə birlikdə məna üzərinə əyilmək, cəmiyyətin iqtisadi dəyərləri ilə birlikdə mədəni, əxlaqi və ictimai dəyərlərini araşdırmaq və əxlaqi mövzuları ələ aldığımızda, istər istəməz dinin, adət-ənənənin üzərində dayanmaq lazımdır. İslam bankçılığında da klassik banklarda olduğu kimi fiziki və hüquqi şəxslərdən depozitlərin və digər qaytarılan vəsaitlərin cəlb edilməsi, öz adından və öz hesabına kreditlərin verilməsini, habelə müştərilərin tapşırığı ilə köçürmə və hesablaşma - kassa əməliyyatlarını məcmuu halda yerinə yetirir. İslam bankçılığı kreditdən faiz tələb etmir. İslam bankı ev, maşın və s. üçün kredit verirsə, bunu lizinq kimi edir və ya sahibindən satın alıb kirayə verir. Əgər şirkətlərə kredit verirsə, şirkətin bu vəsait müqabilində əldə etdiyi gəlirindən əvvəlcədən
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|