MaliYYƏ faküLTƏSİ
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
31 2. Müddətli depozitlər -pulun geri çəkilmə tarixi bəlli olur. Bank cəlb etdiyi əmanətləri bu növlərinə görə qruplara ayıraraq müddətlərinə uyğun yatırımlara yönəldir və sonda əldə ediləcək xalis gəlir bankla əmanət sahibləri arasında müqavilə şərtlərinə görə bölüşdürülür. Son dövrlər İslam bankçılığı dünya maliyyə sektorunda sürətlə yüksəlir. Belə ki, dünyada fəaliyyət göstərən 200-dən çox İslam Maliyyə qurumlarının aktivlərinin həcmi 350 milyard dollar həcmindədir.İslam bankçılığının mahiyyəti özünü onun fəaliyyət xüsusiyyətlərində göstərir: 1. Faizsizdir – bu bankların digər banklardan ən önəmli fərqi öz fəaliyyətlərində faizə yer verməmələridir. Yəni cəlb etdikləri vəsaitlərə görə faiz ödəməzlər, yerləşdirdikləri vəsaitlərdən, aktivlərdən faiz götürməzlər. 2. Ticarətlə sıx bağlıdır (Trade-related) – islamda faizin haram,ticarətin və gəlirin halal olması İslam bankçılığında müştəri ilə bank arasında ticarət xüsusiyyətli işlərin görülməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Pul ticarəti islamda haram olduğuna görə gəlir əldə etmək üçün mal və əmtəə ticarətindən istifadə edilir. 3. Sərmayə bağlantılıdır (Equity Related) – islam bankçılığının gəlir-zərər ortaqlığı (mudaraba) və sərmayə iştirakı (muşaraka) bu bankların yerinə yetirdiyi əsas funksiyalardandır. İslamda sərmayə sahibi təşəbbüskarın, iş görənin bacarığı və çalışması sayəsində qazanılan gəliri onunla bölüşür. Sərmayənin və görüləcək işdən gələn gəlir əvvəldən müəyyənləşir, ancaq burada naməlum qalan məbləğdir. 4. Yatırımlar, investisiyalar əxlaqa uyğun sahələrə yönəldilməlidir (Ethical investments) – İnvestisiyalar İslam dininin qadağan etmədiyi sahələr çərçivəsində gerçəkləşməlidir. Bu məzmunda İslami investisiya silahlanma, qumar, alkoqol sahələri istisna olmaqla fayda verici, cəmiyyətin bütün üzvlərinin iştirakını təmin edən, inkişaf üçün zəruri olan sahələrə yönəldilməlidir. Bir sıra ədəbiyyatlarda İslam iqtisadiyyatı kapitalist və sosialist iqtisadiyyatın alternativi kimi təhlil edilir. Alternativliyin tərəfdarları qeyd edirlər ki, İslam iqtisadi modelində təsərrüffatçılığın kapitalist və sosialist sistemlərinin nöqsanları aradan qaldırılır. Şübhəsiz ki, İslam iqtisadiyyatında bütün iqtisadi kateqoriyalara
32 (pul,sərmayə,istehsal,istehlak və s.) insanlar tərəfindən islam etik dəyərlər prizmasından baxılmışdır. İslam bank işinin əsas məqsədi iqtisadi münasibətlərdən sələmin, faizin birmənalı olaraq silinməsindən və maliyyə-kredit sisteminin təmin olunmasından ibarətdir. Buna görə də müsəlman dövlətlərində islam banklarının açılması oradakı müsəlmanların faiz bəlasından qorunmasına səbəb olacaq. İslam bankları islam dəyərləri çərçivəsində fəaliyyət göstərdiyindən, onların işlək mexanizmi bir çox ölkələrin iqtisadiyyatı üçün eyni mahiyyət daşımır. Çünki iqtisadiyyatlarında faizin mövcud olduğu ölkələrdə islam bank vəsaitlərinin tətbiqi müəyyən məhdudiyyətlərlə üzləşir. Bu vəsaitlər elə sahələrə tətbiq olunmalıdır ki, onlar gəlir forması kimi faizlə cəlb olunan sahələr olmasın. İslam bank işi müsəlmanların iqtisadi fəaliyyətini aktivləşdirən sahə kimi, onların bir sıra ehtiyaclarının ödənilməsi mənbəyi kimi fəaliyyət göstərir. İslam bankçılığı islam mənəvi dəyərlər meyarı saxlanmaqla,islam bank sisteminin fəaliyyətində iqtisadi artım,milli iqtisadiyyat, məcmu tələb, infilyasiya, işsizlik, sabit qiymət səviyyəsi və s. göstəricilərlə əlaqədar tənzimləmək zərurəti meydana gəlir. İslam iqtisadiyyatına həsr olunmuş işləri analiz edərkən, islama müvafiq olan təsərrüfat sisteminin yaranma probleminə baxışlardan asılı olaraq, ən azı 3 qrup tədqiqatçıların yanaşma prinsiplərini görə bilərik: 1) I qrup nümayəndələri (“konservatorlar”-köhnəlik tərəfdarları) hesab edirlər ki, Quranda və Sünnədə əsaslı surətdə əsas iqtisadi mövqelər tərtib edilmişdir və ona görə də xüsusi “İslam iqtisadiyyatı” adlı intizam hazırlamağa ehtiyac görülmür. 2) II qrupu isə əsasən ilahiyyatçılar və hüquqşünas - ənənəçilər təşkil edir. Onlar üçün islam iqtisadiyyatı – yalnız Quranı deklamasiya elminə, fiqh (müsəlmalıqda hüquq elmi) və başqa elmlərə bərabər tutulan islam elmlərindən biridir. Bu qrupun tərəfdaşları belə hesab edirlər ki, islam iqtisadiyyatı bütün insanların deyil, müsəlman icmasının maraqları daxilində inkişaf etməlidir. 3) III qrupa aid edilən alimlər hesab edurlər ki, islam iqtisadiyyatı – dünya ictimai iqtisadi-siyasi fikrinin istiqamətlərindən biridir. Bu qrupa islam
33 iqtisadiyyatını kapitalist iqtisadiyyatın alternativi kimi təhlil edən,həmçinin daha çox mülayim nöqteyi-nəzərlərə tərəfdar olan və islam iqtisadiyyatını Qərb iqtisadi elminin kontestində tədqiq edən şəxsləri aid etmək olar. Alternativliyin tərəfdarları qeyd edirlər ki, islam iqtisadi modelində təsərrüfatçılığın kapitalist və sosialist sistemlərin nöqsanları aradan qaldırılır. Bu əsasən islamda, kapitalizmdə olan xüsusi mülkiyyətin mütləqiyyəti haqqında tezisdə özünü büruzə verir. Əlbəttə, kapitalizmdə olan mülkiyyətin mütləqiyyəti haqqında tezis bizim fikrimizcə, onun islama münasibətinin müqayisəsində elə də düzgün deyildir. Həqiqətən də islamda sərdarlıq ideyası hökm sürür. Belə ki, dünyada olan bütün sərvət və nemətlər Allaha məxsusdur, insan isə onun əlində olan vəsaitlərin, həmçinin intellektual vəsaitlərin yalnız etibarlı idarəedicisidir. Lakin burada söhbət insanla Allah arasındakı əlaqələrdən gedir. İnsanların bir-biri arasındakı münasibətlərdə isə mülkiyyət hüququ İslam iqtisadi sistemində Qərbdəkindən heç də az qorunmur.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|