Maşınqayırmada keyfiyyətin normallaşdırılması

İşin aparılma qaydası

1. 
   Mikrometrik vintləri və dairəvi mizi şkalasını sıfır vəziyyətində qururuq. Okulyar başlığın bucaqölçən şkalası da bu zaman sıfır dərəcə və sıfır dəqiqə göstərməlidir.
   
2. 
   Cihazın aşağını yandırırıq.
   
3. 
   Olulyar başlığın cisgili torunun aydın görünməsiniəldə edirik. İşıqlandırıcı 8 güzgüsünü (şəkil 33) döndərməklə bucaqölçən şkalanın yaxşı işıqlandırılmasına nail oluruq. Bucaqölçən şkalanı sıfır dərəcə və sıfır dəqiqə bölməsində qururuq.
   
4. 
   Cihaz mizinin üzərində mərkəzləri olan çərçivəni qurub, onu bərkidici vintlət ilə bərkidirik.
   
5. 
   Mərkəzlər oxunun mizin uzununa yerdəyişməsinə nsbətən paralel olmasını yoxlayırıq. Bundan ötrü kiçik mikroskopik alətlə işlərkən mikroskopun vintlərin köməyi ilə mizi və onunla birlikdə nəzarət valcığını uzununa və eninə istiqamətlərdə yerlərini o vaxta qədər dəyişirik ki, okulyar torun cizgi xətlərinin kəsişmə mərkəzi valcıq törədən xəttin sağ kənarının üstünə düşsün. Sonra mizi sağa çəkib onu sərbəst buraxmaq lazımdır. Mikroskopun okulyarından baxaraq kəsiş­mənin vəziyyətini müşahidə edirik. Mizin әvvәlki vəziyyətə yavaş-yavaş qayıtması zamanı kəsişmə nəzarət valcıq törədən xəttə nisbәtәn yerini dəyişməmə­lidir. Əgər kəsişmə yerini dəyişərsə, o zaman mizin yuxarı tavasını döndәrmәklә mərkəzi düsgün vəziyyətdə qurmaq lazımdır.
   

Böyük alət mikroskop işlərkən, mizin yerini əl ilə dəyişərək kəsişmə xətlərinin mərkəzini nəzarət valcığın sol kənarında onun törədən xətt üzərinə salmaq lazımdır. Dəstək vasitəsilə dairəvi mizi döndərib mərkəzləri uyğunlaşdırırıq.

6. 
   Nəzarət valcığını götürüb onun yerinə ölçülən yivli detalı qoyulur.
   

Azərbaycan Neft və Sənaye Universiteti “Maşınqayırma və materialşü­naslıq”kafedrası

Yiv element­lərinin alət mikroskopunda ölçülməsi

İş №7

Ölçülən detalın eskizi

Yivin xarici, daxili və orta diametrinin ölçülməsi

xarici diametr (d1), mm

daxili diametr (d2), mm

orta diametr (d3), mm

Yiv addımının ölçülməsi

P1

P2

P3

P4

P5

P6

P7

P8

Yiv profilinin yarımbucağının ölçülməsi dərəcə ilə

cihazın göstəricisi

ölçmə nəticəsinin hesablanması

profil yarımbucağı­nın nominal ölçüdən meyl etməsi

İşləmə tarixi

İşin təhvil tarixi

Tələbənin imzası

Müəllimin imzası

LABORATORİYA İŞİ №8

SİLİNDRİK ÇARXLARIN DİŞLƏRİNİN PARAMETRLƏRİNİN ÖLÇÜLMƏSİ

Silindrik çarxların dişlərinin hazırlanma dəqiqliyi çarxdan hərərkətin kinematik dəqiqliklə elementə ötürülməsi, bir çarxdan digər çarxa fırlanma hərəkətinin müntəzən keçməsi ilə əlaqədar olan ötürmənin səlisliyi, dişlərin yan səthlərinin bir-biri üzərinə yatmasının təmin edilməsi (işləməyən profillər arasındakı araboşluğunun qiyməti, dişlərin yan səthlərinin təmizliyi) və habelə çarxlar işləyən zaman səssalma halları ilə xarakterizə olunur.

Dişli çarxların istismar şəraitindən asılı olaraq bu göstəricilərin qiymətləri ayrılıqda müxtəlif olur.


İşin aparılması üçün tələb olunan
alət və ləvazimatlar

1. 
   Nonius bölməsinin qiyməti 0,02 mm olan dişölçən ştangen.
   
2. 
   Ölçüləcək silindrik dişli çarx.
   

Alət haqqında qısa məlumat

Bu işdə tələbə dişölçən ştangendən istifadə edir.

Dişölçən ştangen (şəkil 36) iki bir-birinə perpendikulyar 1 şkalası olan ştanqlardan, hərəkətsiz 2 dodağından, üzərində 4 noniusu və 3 dodağı olan hərəkət edən çərçivədən və 7 noniuslu hündürlük ölçən 6 xətkeşdən, 5 hərəkət edən ikinci çərçivədən ibarətdir.
Dişli çarxlar iki növ olur: korreksiya olunmuş və korreksiya olunmamış dişlər.
Başlanğıc konturun yerdəyişməsinin qiymətinin modula nisbəti yerdəyişmə korreksiyaetmə əmsalı adlanır və  ilə işarə olunur. Başlanğıc konturun yerdəyişməsi _ms-ə bərabərdir.

Şəkil 36

 artdıqca dişin gövdə yaxınlığında qalınlığı və əyilmə müqaviməti, habelə dişli çarxın ən böyük diametri (D_e) və dişli çarxın çökəyinin diametri (D₁) artır.
Dişlərinin sayı və onun çarxların dişlərini diyirlənmə üsulu ilə açarkən korreksiya olunmamış dişlərin =0 dibi kəsilmiş olur. Bunu korreksiyaetmə vasitəsilə aradan qaldırmaq olar, bu zaman 0 olur.
Dişli çarxın dişinin nominal qalınlığı S aşağıdakı formul ilə hesablanır (mənfi işarə daxili ilişmə çarxlarına aiddir):

burada  – korreksiyaetmə əmsalı; _ə – ilişmə bucağı; m – ilişmə moduludur.
Çökək çevrəsində sabit xordaya qədər olan hündürlük aşağıdakıformul ilə hesablanır:

burada dişin baş hissəsinin hündürlüyüdür (normal çarxlarda olur).
Başlanğıc konturun bucağı olarsa, korreksiya olunmamış çarx üçün bu formullar aşağıdakı şəkli alır:



_{Ölçmənin aparılması}

Dişin qalınlığını ölçməyə başlamazdan əvvəl başlanğıc məlumatlar lazımdır. Əvvəlcə m modulunu tapmalıyıq. Bundan ötrü dişli çarxın ən böyük diametrini bilmək lazımdır, deməli, onu ölçürük. Sonra modulu tapırıq:

burada D_e – dişli çarxın ən böyük diametri; z – dişlərin sayıdır.
Burada bölmə çevrəsinin diametrini (d) də təyin etmək olar:

Dişli çarxın çökəkliyin diametri

Hesablamanın bütün nəticələricədvələ yazılır. Bundan sonra dişin qalınlığı ştangendişölçən vasitəsilə ölçülür. Dişin qalınlığı sabit xorda S üzrə ölçülür. Bu diş istiqamətinə perpendikulyar en kəsikdə bölmə (başlanğıc) çevrənin hər iki profillərinə toxunan nöqtələr arasındakı xordadır.
Dişin qalınlığının azalması S müsaidəsi həddində olmalı, dişin ən böyük qalınlığı isə yuxarı hədd ∆_bS-lə hüdudlanmalıdır.
Hündürlük xətkeşində 6 hesablanmış h-ın qiyməti nonius 7 üzrə qoyulur. Sonra cihazı ölçüləcək çarxın dişi üzərinə keçiririk. Hündürlük xətkeşinin alt üzünü, dişin baş hissəsinə elə yerləşdirmək lazımdır ki, hər iki dodaqcıq dişin profili üzərinə kip otursun. Nonius 4 üzrə dişin faktiki qalınlığı S hesablanır. Ştangendişölçənlə ölçmə apararkən çarxın xarici silindri baza qəbul edilir. Məlumatları cədvələ yazırıq.
İlişmə addımı: t =m.
Başlanğıc kontur bucağı =20 olan korreksiya olunmamış çarxlar üçün ümumi normalın uzunluğu (şəkil 37) aşağıdakı formul ilə hesablanır:



Şəkil 37