Materializm subiektywny. Zarys epistemologii marksistowskiej
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 względu na to, jakie miejsce zajmie w następnych latach, nie ulega w ątpliw ości, że tra d y c ja m arksistow ska - zarów no w pozytywnym, jak i negatywnym sensie tego s ło w a - stanowić będzie jeden z istotnych punktów odniesienia w pracy filozo ficznej przyszłych pokoleń. Marksizm, być może, ulegnie prze zwyciężeniu, w żadnym wszak razie nie będzie zapomniany. Z tego punktu widzenia uważam, że właśnie współcześnie niezbędna się staje krytyczna rekonstrukcja dorobku teoretycz nego twórców marksizmu. Inne zadanie wyznacza zamiar bu dowy naukowej historii rozwoju teorii i praktyki marksizmu oraz zjawisk duchowych przez marksizm inspirowanych. Uznaję się jednak za całkowicie niekompetentnego do wypełnienia tego istotnego historycznego zadania2 .W niniejszej pracy podejmu ję natom iast próbę zarysowania struktury epistemologicznej zawartej implicite w dziełach M arksa i niektórych jego konty nuatorów. Zadanie, które sobie stawiam, z dwóch powodów uważam za trudne. Po pierwsze, ze względu na enigmatyczność epistemologicznych wypowiedzi klasyków marksizmu. Po dru gie, z uwagi na ogrom wulgaryzacji, w które dzieło M arksa ob rosło. Nie ma złudzeń co do tego, że trudności tych nie udało mi się do końca pokonać. Skądinąd powinno być zresztą jasne, że marksistów (dorobek, którego współcześnie niektórzy z nich wolą się wsty dzić) [por. np. Polska filozofia powojenna, red. W. Mackiewicz, Warszawa 2001 ], 2 Zadania, o którym mowa, podjął się Leszek Kołakowski w swoich Głów nych nurtach marksizmu [Kołakowski 1976-1978]. Krytykę tego dzieła przed stawiłem w książce Literat cywilizowanego świata [Mcjbaum, Żukrowska, 1985], Poglądy wypowiedziane w tej pozycji nadal akceptuję. Przyjmuję zwłaszcza, że dzieło Kołakowskiego trzeba rozpatrywać (jak napisałem) jako „wyraz stanu samowiedzy europejskiego liberalizmu". Idcologiczność dzieła uniemożliwiła mi i uniemożliwia uznanie go za poważną próbę syntezy hi storii marksizmu. 11 podobnie jak po dziś dzień brak jednoznacznej i powszechnie uznanej rekonstrukcji poglądów Kanta, tak też w dalszej przy szłości nie dojdzie do jednomyślności w kwestii odtworzenia zawartości oryginalnego systemu filozofii Marksa. Przypusz czać należy, że wielość interpretacji Marksa dorówna liczebno ści kompetentnych interpretatorów. Warto może dodać, że in terpretacja proponowana dalej budowana jest w perspektywie filozoficznej, której - arbitralnie - pragnę przypisać miano m aterializm u subiektyw nego. Powinno być wyraźnie powiedziane, że zarysowaną w tym eseju rekonstrukcję epistemologii Marksa traktuję jako w stęp ne stadium pracy zmierzającej do wyłożenia własnej koncepcji filozoficznej. Zapowiadanie w tym miejscu planu całości za mierzonej pracy byłoby przedsięwzięciem niewczesnym. Wy pada jednak jasno odpowiedzieć na pytanie o ograniczenia, które przyjęta implicite perspektywa badawcza nakłada na tok dal szego wykładu. Myślę, że dwie następujące uwagi m ają tutaj charakter zasadniczy. 1° W danej interpretacji epistemologia marksowska rekon struowana jest jako epistemologia subiektyw na. Rozumiem przez to, że całość rozważanej epistemologii budowana jest w kartezjańskim schemacie przedmiotowo-podmiotowym, przy czym podmiot pojmowany jest na ogół jako konkretna osoba ludzka. Przyjmując ten punkt widzenia, sytuuję się w opozycji wobec strukturalistycznych interpretacji myśli Marksa (związa nych z nazwiskiem Althussera), neguję też radykalną krytykę subiektywności zawartą w dziele Heideggera i niektórych jego kontynuatorów. 2° W danej interpretacji epistemologia marksowska trakto wana jest jako koncepcja dialektyczna, nie wyodrębnia się w niej jednak d ialektyki jako odrębnego działu czy fragmentu doktryny. W dziejach wulgarnego marksizmu wykład dotyczą- 12 cy tzw. praw i kategorii dialektyki okrył się zasłużoną niesławą. Uznałem za właściwe całkowicie zrezygnować z kontynuacji wspomnianej tradycji. Sądzę m ianowicie, że epistem ologia marksowska jest - w pewnym trudnym do sprecyzowania sen sie - głęboko dialektyczna, a zarazem proklamacje dialektycz ne, częste zwłaszcza u Engelsa, nie określają stanowiska filo zoficznego, które warte by było współcześnie poważniejszego namysłu. Wyjątkowo tylko wypowiadam się kategorycznie w kwe stiach prawdy lub fałszu rekonstruowanych poglądów. Zastrze żenie to dotyczy zwłaszcza rozpatrywanych marginesowo pro blemów pozaepistemologicznych. Jeżeli na przykład omawiam leninowską koncepcję dyktatury proletariatu, to czynię to wy łącznie w celu egzemplifikacji heglowsko-marksistowskiego schematu „w ypełniania pojęcia”; ideologiczna i poznaw cza wartość wspomnianej koncepcji brana jest tu w husserlowski „nawias”. Pragnę wreszcie podkreślić, że - w stopniu większym, niż może to być odczytane z zamieszczonego na końcu wykazu li teratury — nawiązuję do dorobku teoretycznego Jarosława Ła- dosza, M arka Siemka, Jerzego Kmity i Stanisława Rainki, wo bec których pozostanę zapewne notorycznie niewypłacalnym dłużnikiem. Chcę też podziękować Aleksandrze Żukrowskiej za pomoc w odczytaniu pewnych spornych fragmentów dzieł Hegla oraz za przenikliwe uwagi krytyczne dotyczące całości rozważań. Pierwszą wersję pracy opublikowałem w 1990 roku w Wy dawnictwie N aukowym Uniwersytetu Szczecińskiego. W mi nionym dziesięcioleciu miałem możność wprowadzenia wielu istotnych modyfikacji, które obecnie uwzględniam. Szczecin, 28 listopada 2001 roku Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|