3. Boshqa til birliklari kabi matn lisoniy belgilar sistemasining
qismidir.
4. Matnni alohida sathning nutqiy va lisoniy birligi sifatida har
tomonlama o‘rganish tilshunoslik doirasidagi maxsus fan – matn
lingvistikasini yaratishni taqozo etadi.
O.M.Moskalskaya mazkur qoidalar, ayniqsa, birinchi banddagi
qoidalar turli shakllarda o‘sha davrdagi tadqiqotlarda takrorlanib,
“yangi
lingvistik
yo‘nalishning
jangovar
shiori
sifatida
jaranglagani”ga e’tiborni qaratadi va g‘arb
olimlarining ana shunday
fikrlaridan namunalar keltiradi: “Biz odatda alohida so‘zlar bilan
emas, gaplar va matnlar bilan gapiramiz” (X.Vaynrix). “Agar biz
gapirsak, faqat matnlar bilan gapiramiz” (P.Xartman). “Til faqat
matnlar shaklida va matn tuzish vazifasida kishilar o‘rtasidagi aloqa
vositasidir” (P.Xartman). “Biz tildan foydalanganimizda
asosiy birlik
so‘z yoki gap emas, balki matndir” (M.A.K.Xellidey). “Bizning
kunlarimizda tilning oliy va eng mustaqil birligi gap emas, balki matn
ekanligi umum e’tirofiga sazovor bo‘lib bormoqda” (V.Dressler).
17
Matn lingvistikasi shu tarzda shakllanib, rivojlanib bormoqda.
Ammo rus tilshunosligida matn lingvistikasi o‘zining o‘rganish
doirasiga keragidan ortiq ko‘p masalalarni qamraganligi,
boshqa fan
sohalarining muammolariga aralashayotganligi, gap tushunchasini
go‘yoki inkor etayotganligi kabi da’volar bilan aytilgan tanqidiy
fikrlar ham yo‘q emas. Masalan, taniqli rus filologi R.A.Budagov
dunyoning bir qator mutaxassislari tomonidan
matn lingvistikasi
bo‘yicha yaratilgan tadqiqotlar jamlangan to‘plamning nashr etilishi
18
munosabati bilan yozgan “Matn lingvistikasi” qay darajada
lingvistikadir?” deb nomlangan maqolasida matn lingvistikasi
insonning matnni yaratish, tuzish, tushunish, tarkiblash, kompozitsion
yaxlitligini idrok etish kabi qobiliyatlarni o‘rganmoqchi bo‘ladi,
holbuki, bu boshqa fanlarning vazifalarini o‘z zimmasiga olish bo‘ladi
qabilida e’tiroz bildiradi. Matnning hajmini chegaralash masalasida
ham bu yo‘nalishning yo‘li to‘g‘ri emasligini aytadi.
19
U shunday
yozadi: “Matn lingvistikasi” yaratuvchilarining ilk niyatlari juda ham
ezgu edi. Ilmiy-texnik taraqqiyotga, axborot asri talablariga javob
berish. Tilda faqat
kichik birliklargina emas, yirik birliklar ham
17
Dostları ilə paylaş: