obrazlarni yoki yagona konseptual sistemaning
konseptlarini aks
ettiruvchi barcha mental tajriba mujassamlangan bo‘ladi”.
193
Ong “kognitiv daraja sifatida” ikki qismga bo‘linadi: til ongi
va tilga taalluqli bo‘lmagan ong. “Inson ongi nafaqat o‘zaro bog‘langan
mantiqiy hukmlar, tushunchalar va aqliy xulosalar sistemasi shaklida
to‘planilgan
hayotiy tajriba, borliq va o‘zi haqidagi bilimlar
yig‘indisini, balki verbal bilimlar, tilni,
uning morfologik, fonologik,
mantiqiy, pragmatik, sintaktik va b. sistemalarini bilishni ham o‘zida
mujassamlashtiradi. Bu bilan til ongi boshqa “bilimlar bloki”ning
ichiga kirib boradi va ongimizning eng muhim qismi hisoblanadi”.
194
Shu tariqa,
til ongi, bu – ongning “ til ma’nolariga ega yig‘indidan
iborat qismidir”.
Kognitiv lingvistika nuqtayi nazariga ko‘ra ong to‘plangan
bilimlar hisoblansa, ushbu bilimlarning yig‘uvchisi bo‘lib
tafakkur
hisoblanadi. Ko‘rinadiki, “tafakkur va ongning mavjud bo‘lishi va
joriylanishi o‘zaro shartlangan: ong (to‘plangan bilimlar holati) tafakkur
jarayonini ta’minlab beradi, u esa, o‘z navbatida, bilimlar (ongning)
to‘planish va sistematizatsiya qilinish manbai hisoblanadi”. Inson
tomonidan bilimlar to‘plash, ya’ni tafakkur
jarayoni ikki vaziyatning
mavjudligi sharti bilan kechadi. Bu, birinchi tomondan, tafakkur
jarayonida
borliqning aks etishi bilan, ikkinchi tomondan, uni
kodlashtiruvchi belgi sifatidagi tilning mavjudligi bilan bog‘lanadi.
T.A.Fesenko ta’kidlaganidek: “Agar ong (tafakkur ham) fikrning
mantiqiy shakllarida borliqni aks ettiruvchisi bo‘lsa, til (turli til
formulalari vositasida) tafakkurimizning
ifodalovchisi sifatida
qatnashadi”. Shunga ko‘ra, kognitiv lingvistika borliq, tafakkur, ong va
tilning o‘zaro bog‘liqligidan kelib chiqib, “ bilim olish, uni
qayta ishlash, qayta fikrlash va uni matnlarda voqelanish jarayonlari
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni o‘rganadi”.
Kognitiv lingvistikaning bugungi kunda quyidagi asosiy
yo‘nalishlari mavjud:
Dostları ilə paylaş: