“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Д е м ь я н к о в В.3.
Когнитивная лингвистика как разновидность, интерпретующего подхода // Вопросы языкознания. -Москва. 1994. - №4. - С. 18. «Kognitiv muqobillik» tamoyiliga amal qilish nutqiy tuzilmalar (shu jumladan, matn) mohiyati, mazmunini bevosita «lisoniy birlik (belgi) - ma’no» zanjirida talqin qilish an’anasidan voz kyechishga undaydi. Lekin shuning bilan birgalikda, kognitiv-diskursiv tahlil amallari hech qachon lisoniy voqelikni inkor etmaydi, chunki har qanday kognitiv tuzilma negizida lisoniy birliklarga xos ma’no ifodasi yotadi. So‘zsiz, matn va boshqa lisoniy hodisalar tuzilishini to‘liq tasavvur etish uchun ularning denotativ-referentiv tavsifi yetarli emas. Bu holatda matnning strukturaviy tuzilishi ahamiyatsizdek ko‘rinadi. Ammo lisoniy belgining ixtiyoriyligi haqidagi Sossyur g‘oyasini absolyutlashtirish yo‘lidagi bunday qarashning samarasiz ekanligini semiotiklarning o‘zlari ham allaqachon sezishgan. «Lison, - deb yozadi Y.Kelemen, -faqatgina bilim to‘plash va uzatish vositasigina bo‘lib qolmasdan, balki ushbu bilimni o‘ziga xos strukturalar asosida moddiylashtirish vositasi hamdir, shuningdek, u hayotning ma’lum shakli, uslubidir». 215 Kognitiv tahlil vazifalari va metodlarini chegaralash istagida bo‘lgan yana bir rus tilshunosi A.E.Kibrikning e’tirof etishicha, «kognitiv tilshunoslik, uning har qanday ko‘rinishdagi talqini va tavsifida kognitiv strukturalarning tilga nisbatan birlamchi ahamiyatga molik bo‘lishiga tayanadi va bunda til birliklari va qoidalari kognitiv struktura va jarayonlarning grammatik tus olishi ko‘rinishida tasavvur qilinadi». 216 Albatta, kognitiv strukturalarni ajratish har qanday lisoniy tuzilmaning yaratilishi, uning yuzaga kelish tarixini o‘rganish uchun muhimdir. Lekin ushbu strukturalarning ustuvorligi ularning lisoniy voqelanishi bilan bog‘liq bo‘lgan hodisalarni orqaga surib qo‘yishga yoki, eng yomoni, inkor qilishga sabab bo‘lmasligi kerak. Har qanday lisoniy birlikning kommunikativ qiymati, mazmunini uning shakliy tuzilishidan ajratgan holda tasavvur qilish qiyin. Mazmun va shakl hodisalarining bunday mushtarak munosabati matn hodisasiga ham taalluqlidir. Shunga binoan matnning tuzilishi o‘rganilganda, asosan semantik-sintaktik kategoriyalarga tayaniladi va bunday yondashuv ma’noviy hamda formal-sintaktik ko‘rsatkichlarning birini ikkinchisidan ajratgan 215 Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|