“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда

Никитин М.В.
Развёрнутые тезисы о концептах // Вопросы когнитивной лингвистики. –
Тамбов, 2004. –С.53. 
200
Алиференко Н.Ф. 
Этноэйдемический концепт и внутренняя форма языкового знака // 
Вопросы когнитивной лингвистики. –Тамбов, 2004. –С.70.

---

 Bugungi kunda tilshunoslikda markaziy konseptlar
201
sifatida
so‘zning asosiy grammatik sinflari bilan semantik mutanosiblikka ega
bo‘lgan quyidagi konseptlar ajratiladi:
obyekt, harakat, jarayon, o‘rin,
makon, vaqt, tafakkur, sifat, xususiyat va b. 
202
Ma’lumki, voqelik parchasining, ma’lum hodisalarning lisoniy 
voqelanishi odiiy jarayon emas, bu jarayon tafakkur va lisoniy
faoliyatlarning uyg‘unlashuvini, hamkorlikdagi faoliyatini talab qiladi. 
203
Kognitiv tilshunoslik sohasi vakillarining fikricha, “moddiy dunyo 
idroki , ayni paytda, idrok etilayotgan predmet-hodisalar haqida
tushuncha tug‘ilishini, keyinchalik, ushbu tushunchaning mental 
namuna - konsept sifatida shakllanib, moddiy ko‘rinish olishini taqozo 
etadi”. 
204
Konsept voqelikning tafakkurdagi in’ikosi – obrazning
qayta ishlanishi natijasida hosil bo‘ladi va uning bevosita lisoniy 
voqelanishi yana bir tafakkur akti ijrosining ta’minlanishini taqozo 
etadi. Ushbu akt maqsadli, ongli tafakkur faoliyatining namunasi 
bo‘lib, u konseptlarning lisoniy voqelanish rejasini amalga oshirishni
mo‘ljallagan “botiniy nutq” sharoitida yuzaga keladi.
“Botiniy nutqning” kyechishi ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 
Dastlabki o‘rinda uning kuzatilayotgan axborotning kognitiv asosini
hosil qilishiga e’tibor berishi kerak. Nutqiy tuzilma vositasida
yetkaziladigan har qanday xabar ushbu xabar obyekti bo‘lgan voqelik
hodisasining mantiqiy kategoriallashuvi va konseptuallashuvini 
ta’minlovchi kognitiv asosga egadir. Boshqacha aytsak, voqelikning
konseptuallashuvi va lisoniy voqelanishi bir butun jarayonning ikki 
ajralmas qismi bo‘lib, ularning har ikkisida ham so‘zlovchi 
(muallif)ning hayotiy tajribasi, bilim doirasi, maqsad va qiziqishlari
o‘z ifodasini topadi. Bunda lisoniy qurilma va birliklar “obyektiv borliq 
va shaxs ongi, uning hayotiy faoliyati davomida hosil bo‘ladigan
tajribasi o‘rtasidagi bog‘lovchi halqa rolini o‘ynaydi”.
205
Yuqoridagilardan 
ma’lum 
bo‘ladiki, 
konseptuallashuv 
jarayonida matn yaratilishi uchun poydevor yaratiladi. Zero, matn
201
Тихонова Н.Н.
Концепт в системе современных лингвистических представлений //
Семантка языковых единиц: Докл. Международ.науч.конф.Т.1. –М., 1998. –С.69. 
202
Муҳамедова С.
Когнитив лингвистика: вужудга келиши ва асосий тушунчалари // «Систем-
структур тилшунослик муаммолари» номли Республика илмий-назарий конференция материаллари.-
Самарқанд, 2017.-Б. 189-191.
203